Chim Việt Cà nh Nam [ Trở VỠ]
Sóng
từ trưá»ng
Lê
Thị Lựu,
|
Viết được trung thá»±c vá» má»™t ngưá»i
không quen biết đã khó, nhưng viết vá» má»™t há»a sÄ© thân
thương quen thuá»™c trên 25 năm trá»i, hẳn là khó hÆ¡n: bao năm
gần gÅ©i há»a sÄ© Lê Thị Lá»±u, nhưng áng chừng đối vá»›i
bà , việc cầm bút là lẽ tự nhiên, như cần ăn, cần thở,
bà không bao giỠgiảng cho tôi nghe những lý thuyết hay qui
luáºt há»™i há»a. Bức nà o vẽ gần xong, vừa ý hay chưa vừa
ý, bà chỉ vắn tắt: "Cháu trông có được không? Chỗ
nà y còn phải sá»a nữa v.v...". Dưá»ng như: ánh sáng ấy
thì phải đi với mà u sắc nà y. Lẽ tự nhiên là thế, như
không có định luáºt, há»a sÄ© đạt được thà nh công
trong niá»m giao cảm giữa nhãn quan và tác phẩm.
Há»a sÄ© Lê Thị Lá»±u vá»›i tôi ngoà i liên hệ gia đình, còn là má»™t trong hai ngưá»i đà n bà ở Pháp hiếm hoi mà tôi được gần cáºn và quý mến: Ngưá»i thứ nhất là bà Nguyá»…n Hiến Lê, má»™t ngưá»i đã hy sinh hạnh phúc cá nhân cho sá»± nghiệp văn há»c cá»§a chồng và ngưá»i thứ nhì, Lê Thị Lá»±u, ngưá»i đà n bà tà i sắc vẹn toà n vá»›i tất cả ý nghÄ©a đúng đắn và trung thá»±c. Những năm 32, 33, các báo phụ nữ Ä‘á»u nhắc tá»›i ngưá»i nữ há»a sÄ© đầu tiên cá»§a Việt Nam, tốt nghiệp thá»§ khoa trưá»ng Cao Ãẳng Mỹ Thuáºt Hà Ná»™i năm 1932. Ra trưá»ng nổi tiếng ngay khắp ba kỳ vá» tà i cÅ©ng như vá» sắc. Sống tại Pháp từ năm 1940 nên thế hệ hiện nay, nhiá»u ngưá»i không biết đến bà . Trong 56 năm sáng tác liên tục, Lê Thị Lá»±u vẽ không nhiá»u, tranh bà đã tản mát, lưu lạc, nếu muốn ước lượng, con số hai, ba trăm xem chừng gần gÅ©i nhất. Lê Thị Lá»±u thưá»ng đắn Ä‘o khi cầm bút, nhiá»u khi vẽ xong lại xóa Ä‘i, có bức vẽ Ä‘i vẽ lại trong mấy năm trá»i (Trần Anh Bên Suối, Kim Kiá»u Gặp Gỡ, Tam Ãại Ãồng ÃÆ°á»ng...), có bức chỉ má»™t buổi là xong, mà thông thưá»ng là những bức thà nh công, hoặc Ãt ra cÅ©ng tiêu biểu cho đưá»ng lối há»™i há»a cá»§a bà (Dông Tố, Chân Dung Vợ Chồng Quê, Cảnh Honfleur, nhiá»u bức SÆ¡n Nữ...) Phần lá»›n là tranh lụa, má»™t số rất Ãt sÆ¡n dầu. Ãá» tà i nằm trong chữ thiếu: thiếu nữ, thiếu phụ, thiếu nhi... Cùng thá»i vá»›i bà , tranh Nguyá»…n Phan Chánh má»™c mạc, thôn dã, tranh Mai Thứ hồn nhiên, ngây ngô (naÄ©f), tranh Lê Phổ có tÃnh cách trang trÃ, quang độ chan hòa, sắc độ rá»±c rỡ, tranh Lê Thị Lá»±u êm dịu ánh sáng, nhẹ nhà ng mà u sắc, má»m mại nét bút. Thể hiện phái tÃnh chăng? Chưa hẳn thế, vì trong các ký há»a hay sÆ¡n dầu đôi khi cÅ©ng có những nét gân guốc như nam phái, trong tranh phong cảnh, bút và mà u ảnh hưởng Cézanne. Năm 1940, má»›i qua Pháp nháºn thấy đưá»ng lối cá»§a mình quá xưa đối vá»›i trưá»ng phái Paris (École de Paris), Lê Thị Lá»±u do dá»± và thất vá»ng, bà đi và o các phòng vẽ như Chaumière ở Montparnasse tìm lại nét bút, phác há»a các ngưá»i mẫu khá»a thân, rồi bà quay hẳn sang tranh lụa. * Ban đầu vẽ theo kỹ thuáºt Trung Quốc nhưng mà u sắc tươi hÆ¡n. Trong má»™t thá»i kỳ rất ngắn, Lê Thị Lá»±u bị ảnh hưởng cá»§a Modigliani, sau cùng, bà chuyển hướng và tìm ra đưá»ng lối riêng biệt cá»§a mình. Tranh bà , tuy có phong cách ấn tượng nhưng thoát ly khá»i lá» lối phương Tây, tạo "không khÃ" và bản chất Việt. CÅ©ng như phái ấn tượng, bà dùng mà u tươi, báºt ánh sáng, lấy nháºt quang là m ná»n rá»±c rỡ cho tranh, nhưng bà không chối bá» kỹ thuáºt cổ Ä‘iển, dùng cả sáng lẫn tối, chuyển sắc độ dần dần: Thiếu Nữ Vá»›i Cây Ãà n Tháºp Lục vẽ năm 1970 là má»™t trong những bức thà nh công nhất cá»§a bà : Bóng tối tứ phÃa bên nà ng là m ta mưá»ng tượng đây là ban đêm, nhưng toà n thân thiếu nữ khoác ánh sáng, nguyệt quang chan hòa, trà n sang những đóa hồng thì thầm bên cạnh, má»™t thứ ánh sáng bà ng bạc, huyá»n ảo cá»§a má»™t đêm trăng liêu trai. Nà ng gẩy đà n dưới trăng, trong trăng, trên trăng, hay trăng là nà ng? Không sao biết được. Bức nà y là m tôi liên tưởng tá»›i Mademoiselle Grimpel au ruban rose (1880) cá»§a Renoir. Kiá»u Gẩy Ãà n Tì Bà , má»™t trong những bức tranh cuối cùng bà vẽ trước khi mất, vẫn dùng ánh sáng là m ná»n giao cảm, từ những mà u xanh Ä‘áºm, hồng đà o, và ng mimosa, trên hoa cá», bà hạ dần sắc độ để lưu lại mà u trắng mong manh trên áo nà ng Kiá»u, vá»›i đôi mắt bồ câu Ä‘en hiu hắt sáng, gợi tiếng đà n trong, buốt, lạnh và buồn: Trong như tiếng hạc bay quaTranh Kim Kiá»u Gặp Gỡ (1975) thể hiện lối viá»…n há»a (perspective): Dưới cầu, dòng suối thướt tha uốn khúc tá»›i táºn chân rừng. Con đưá»ng mòn chạy dá»c theo dòng nước. Bóng sâu hút lặng thinh cá»§a con đưá»ng và âm thanh thầm thì, róc rách cá»§a dòng suối trò chuyện vá»›i nhau trên những đưá»ng cong (arabesque) má»m mại, gợi thanh, gợi hình, giao hòa nÆ¡i vô táºn. Tất cả gieo ấn tượng gặp gỡ và chia ly: ÃÆ°á»ng im nghe suối nói há»™ ngưá»i những xao xuyến, luyến lưu thuở ban đầu. Tranh khá»a thân bà chỉ vẽ má»™t bức;
mà cũng đoan trang lắm. Bức Thiếu Nữ Tắm Hồ Sen
(1970), dùng ná»n xanh non tươi mát lót thảm cá» hoa, và i cánh
sen phá»›t hồng trôi trên mặt nước, như ẩn như hiện. Ngưá»i
con gái ngồi nghiêng, tóc ươn ướt xõa, quay đầu lại, khăn
lụa má»ng che má»™t phần thân hình, úp mở, đợi chá». Dưá»ng
như cỠhoa, mây, nước cũng muốn tắm chung với nà ng, trong
mà u xanh bất tuyệt ấy.
* Tranh Lê Thị Lá»±u mà u vui nét sáng mÃ
vẫn thoảng buồn, như má»™t vết thương yêu Ä‘á»i: em bé hái
hoa đồng biếu mẹ, thiếu nữ cõng em rong chơi trong rừng,
thiếu phụ bồng con, ánh mắt hiá»n hòa âu yếm... có gì hòa
bình, an lạc, êm như trong cõi má»™ng buồn (Ãà o nguyên cá»§a
tác giả chăng?). Ta cứ việc đi và o, chìm đắm trong bầu
trá»i, trong ánh sáng, trong thanh sắc, trong yêu thương, trong
hy vá»ng... không cần thắc mắc há»i xem: bút thuáºt có thể
hiện những rung động quằn quại nội tâm, cũng không cần
biết nghệ sĩ có mà ng tới những ấm ức bên trong của tạo
váºt.
Yên Cơ, tháng 7-1988
Chú thÃch
(1) Tá»· lệ và ng: Luáºt cân xứng tá»· lệ cá»§a Hy Lạp do Vitruve đặt thà nh công thức: Khuôn mặt lý tưởng phải được chia thà nh bốn phần Ä‘á»u nhau: - Từ đỉnh đầu tá»›i chân tóc, trước trán, - Từ chân tóc trước trán tá»›i kẽ mắt, - Từ kẽ mắt đến đầu mÅ©i, - Từ mÅ©i đến cằm. (Phần cuối cùng nà y cÅ©ng chia là m ba phần nhá»: miệng nằm giữa). Và i nét vá» cuá»™c Ä‘á»i há»a sÄ© Lê Thị Lá»±u
Há»a sÄ© Lê Thị Lá»±u sinh ngà y 19-1-1911
tại là ng Thổ Khôi, tỉnh Bắc Ninh, mất ngà y 6-6-1988 tại
Antibes - Pháp. Tốt nghiệp khóa thứ ba trưá»ng Cao Ãẳng Mỹ
Thuáºt Hà Ná»™i năm 1932. Ra trưá»ng, bà được bổ dạy liên
tiếp các trưá»ng: Trưá»ng Bưởi, trưá»ng Hà ng Bà i (tiá»n
thân cá»§a trưá»ng Trưng Vương), trưá»ng Là m Ren (École Dentellière),
trưá»ng Hồng Bà ng Hà Ná»™i, trưá»ng Ão TÃm (sau thà nh trưá»ng
Gia Long) và trưá»ng Mỹ Thuáºt Gia Ãịnh.
Từ năm 1971 bà cùng chồng là kỹ sư kiêm há»a sÄ© Ngô Thế Tân vá» sống ẩn dáºt tại biệt thá»± An Trang, Spéracèdes (miá»n Nam nước Pháp) và tiếp tục sáng tác đến những ngà y cuối Ä‘á»i. Xem tranh Lê Thị Lá»±u © 1991-1998 Thụy Khuê |
[ Trở VỠ] |