Chim Việt Cà nh Nam [ Trở VỠ]
Sóng
từ trÆ°á»ng
Lê
Thị Lựu,
|
Viết được trung thá»±c vá» má»™t ngÆ°á»i
không quen biết đã khó, nhÆ°ng viết vá» má»™t há»a sÄ© thân
thÆ°Æ¡ng quen thuá»™c trên 25 năm trá»i, hẳn là khó hÆ¡n: bao năm
gần gÅ©i há»a sÄ© Lê Thị Lá»±u, nhÆ°ng áng chừng đối vá»›i
bà , việc cầm bút là lẽ tự nhiên, như cần ăn, cần thở,
bà không bao giỠgiảng cho tôi nghe những lý thuyết hay qui
luáºt há»™i há»a. Bức nà o vẽ gần xong, vừa ý hay chÆ°a vừa
ý, bà chỉ vắn tắt: "Cháu trông có được không? Chỗ
nà y còn phải sá»a nữa v.v...". DÆ°á»ng nhÆ°: ánh sáng ấy
thì phải đi với mà u sắc nà y. Lẽ tự nhiên là thế, như
không có định luáºt, há»a sÄ© đạt được thà nh công
trong niá»m giao cảm giữa nhãn quan và tác phẩm.
Há»a sÄ© Lê Thị Lá»±u vá»›i tôi ngoà i liên hệ gia đình, còn là má»™t trong hai ngÆ°á»i Ä‘Ã n bà ở Pháp hiếm hoi mà tôi được gần cáºn và quý mến: NgÆ°á»i thứ nhất là bà Nguyá»…n Hiến Lê, má»™t ngÆ°á»i đã hy sinh hạnh phúc cá nhân cho sá»± nghiệp văn há»c của chồng và ngÆ°á»i thứ nhì, Lê Thị Lá»±u, ngÆ°á»i Ä‘Ã n bà tà i sắc vẹn toà n vá»›i tất cả ý nghÄ©a đúng đắn và trung thá»±c. Những năm 32, 33, các báo phụ nữ Ä‘á»u nhắc tá»›i ngÆ°á»i nữ há»a sÄ© đầu tiên của Việt Nam, tốt nghiệp thủ khoa trÆ°á»ng Cao Ãẳng Mỹ Thuáºt Hà Ná»™i năm 1932. Ra trÆ°á»ng nổi tiếng ngay khắp ba kỳ vá» tà i cÅ©ng nhÆ° vá» sắc. Sống tại Pháp từ năm 1940 nên thế hệ hiện nay, nhiá»u ngÆ°á»i không biết đến bà . Trong 56 năm sáng tác liên tục, Lê Thị Lá»±u vẽ không nhiá»u, tranh bà đã tản mát, lÆ°u lạc, nếu muốn Æ°á»›c lượng, con số hai, ba trăm xem chừng gần gÅ©i nhất. Lê Thị Lá»±u thÆ°á»ng đắn Ä‘o khi cầm bút, nhiá»u khi vẽ xong lại xóa Ä‘i, có bức vẽ Ä‘i vẽ lại trong mấy năm trá»i (Trần Anh Bên Suối, Kim Kiá»u Gặp Gỡ, Tam Ãại Ãồng ÃÆ°á»ng...), có bức chỉ má»™t buổi là xong, mà thông thÆ°á»ng là những bức thà nh công, hoặc Ãt ra cÅ©ng tiêu biểu cho Ä‘Æ°á»ng lối há»™i há»a của bà (Dông Tố, Chân Dung Vợ Chồng Quê, Cảnh Honfleur, nhiá»u bức SÆ¡n Nữ...) Phần lá»›n là tranh lụa, má»™t số rất Ãt sÆ¡n dầu. Ãá» tà i nằm trong chữ thiếu: thiếu nữ, thiếu phụ, thiếu nhi... Cùng thá»i vá»›i bà , tranh Nguyá»…n Phan Chánh má»™c mạc, thôn dã, tranh Mai Thứ hồn nhiên, ngây ngô (naÄ©f), tranh Lê Phổ có tÃnh cách trang trÃ, quang Ä‘á»™ chan hòa, sắc Ä‘á»™ rá»±c rỡ, tranh Lê Thị Lá»±u êm dịu ánh sáng, nhẹ nhà ng mà u sắc, má»m mại nét bút. Thể hiện phái tÃnh chăng? ChÆ°a hẳn thế, vì trong các ký há»a hay sÆ¡n dầu đôi khi cÅ©ng có những nét gân guốc nhÆ° nam phái, trong tranh phong cảnh, bút và mà u ảnh hưởng Cézanne. Năm 1940, má»›i qua Pháp nháºn thấy Ä‘Æ°á»ng lối của mình quá xÆ°a đối vá»›i trÆ°á»ng phái Paris (École de Paris), Lê Thị Lá»±u do dá»± và thất vá»ng, bà đi và o các phòng vẽ nhÆ° Chaumière ở Montparnasse tìm lại nét bút, phác há»a các ngÆ°á»i mẫu khá»a thân, rồi bà quay hẳn sang tranh lụa. * Ban đầu vẽ theo kỹ thuáºt Trung Quốc nhÆ°ng mà u sắc tÆ°Æ¡i hÆ¡n. Trong má»™t thá»i kỳ rất ngắn, Lê Thị Lá»±u bị ảnh hưởng của Modigliani, sau cùng, bà chuyển hÆ°á»›ng và tìm ra Ä‘Æ°á»ng lối riêng biệt của mình. Tranh bà , tuy có phong cách ấn tượng nhÆ°ng thoát ly khá»i lá» lối phÆ°Æ¡ng Tây, tạo "không khÃ" và bản chất Việt. CÅ©ng nhÆ° phái ấn tượng, bà dùng mà u tÆ°Æ¡i, báºt ánh sáng, lấy nháºt quang là m ná»n rá»±c rỡ cho tranh, nhÆ°ng bà không chối bá» kỹ thuáºt cổ Ä‘iển, dùng cả sáng lẫn tối, chuyển sắc Ä‘á»™ dần dần: Thiếu Nữ Vá»›i Cây Ãà n Tháºp Lục vẽ năm 1970 là má»™t trong những bức thà nh công nhất của bà : Bóng tối tứ phÃa bên nà ng là m ta mÆ°á»ng tượng đây là ban đêm, nhÆ°ng toà n thân thiếu nữ khoác ánh sáng, nguyệt quang chan hòa, trà n sang những đóa hồng thì thầm bên cạnh, má»™t thứ ánh sáng bà ng bạc, huyá»n ảo của má»™t đêm trăng liêu trai. Nà ng gẩy Ä‘Ã n dÆ°á»›i trăng, trong trăng, trên trăng, hay trăng là nà ng? Không sao biết được. Bức nà y là m tôi liên tưởng tá»›i Mademoiselle Grimpel au ruban rose (1880) của Renoir. Kiá»u Gẩy Ãà n Tì Bà , má»™t trong những bức tranh cuối cùng bà vẽ trÆ°á»›c khi mất, vẫn dùng ánh sáng là m ná»n giao cảm, từ những mà u xanh Ä‘áºm, hồng Ä‘Ã o, và ng mimosa, trên hoa cá», bà hạ dần sắc Ä‘á»™ để lÆ°u lại mà u trắng mong manh trên áo nà ng Kiá»u, vá»›i đôi mắt bồ câu Ä‘en hiu hắt sáng, gợi tiếng Ä‘Ã n trong, buốt, lạnh và buồn: Trong nhÆ° tiếng hạc bay quaTranh Kim Kiá»u Gặp Gỡ (1975) thể hiện lối viá»…n há»a (perspective): DÆ°á»›i cầu, dòng suối thÆ°á»›t tha uốn khúc tá»›i táºn chân rừng. Con Ä‘Æ°á»ng mòn chạy dá»c theo dòng nÆ°á»›c. Bóng sâu hút lặng thinh của con Ä‘Æ°á»ng và âm thanh thầm thì, róc rách của dòng suối trò chuyện vá»›i nhau trên những Ä‘Æ°á»ng cong (arabesque) má»m mại, gợi thanh, gợi hình, giao hòa nÆ¡i vô táºn. Tất cả gieo ấn tượng gặp gỡ và chia ly: ÃÆ°á»ng im nghe suối nói há»™ ngÆ°á»i những xao xuyến, luyến lÆ°u thuở ban đầu. Tranh khá»a thân bà chỉ vẽ má»™t bức;
mà cũng đoan trang lắm. Bức Thiếu Nữ Tắm Hồ Sen
(1970), dùng ná»n xanh non tÆ°Æ¡i mát lót thảm cá» hoa, và i cánh
sen phá»›t hồng trôi trên mặt nÆ°á»›c, nhÆ° ẩn nhÆ° hiện. NgÆ°á»i
con gái ngồi nghiêng, tóc ươn ướt xõa, quay đầu lại, khăn
lụa má»ng che má»™t phần thân hình, úp mở, đợi chá». DÆ°á»ng
như cỠhoa, mây, nước cũng muốn tắm chung với nà ng, trong
mà u xanh bất tuyệt ấy.
* Tranh Lê Thị Lá»±u mà u vui nét sáng mÃ
vẫn thoảng buồn, nhÆ° má»™t vết thÆ°Æ¡ng yêu Ä‘á»i: em bé hái
hoa đồng biếu mẹ, thiếu nữ cõng em rong chơi trong rừng,
thiếu phụ bồng con, ánh mắt hiá»n hòa âu yếm... có gì hòa
bình, an lạc, êm nhÆ° trong cõi má»™ng buồn (Ãà o nguyên của
tác giả chăng?). Ta cứ việc đi và o, chìm đắm trong bầu
trá»i, trong ánh sáng, trong thanh sắc, trong yêu thÆ°Æ¡ng, trong
hy vá»ng... không cần thắc mắc há»i xem: bút thuáºt có thể
hiện những rung động quằn quại nội tâm, cũng không cần
biết nghệ sĩ có mà ng tới những ấm ức bên trong của tạo
váºt.
Yên Cơ, tháng 7-1988
Chú thÃch
(1) Tá»· lệ và ng: Luáºt cân xứng tá»· lệ của Hy Lạp do Vitruve đặt thà nh công thức: Khuôn mặt lý tưởng phải được chia thà nh bốn phần Ä‘á»u nhau: - Từ đỉnh đầu tá»›i chân tóc, trÆ°á»›c trán, - Từ chân tóc trÆ°á»›c trán tá»›i kẽ mắt, - Từ kẽ mắt đến đầu mÅ©i, - Từ mÅ©i đến cằm. (Phần cuối cùng nà y cÅ©ng chia là m ba phần nhá»: miệng nằm giữa). Và i nét vá» cuá»™c Ä‘á»i há»a sÄ© Lê Thị Lá»±u
Há»a sÄ© Lê Thị Lá»±u sinh ngà y 19-1-1911
tại là ng Thổ Khôi, tỉnh Bắc Ninh, mất ngà y 6-6-1988 tại
Antibes - Pháp. Tốt nghiệp khóa thứ ba trÆ°á»ng Cao Ãẳng Mỹ
Thuáºt Hà Ná»™i năm 1932. Ra trÆ°á»ng, bà được bổ dạy liên
tiếp các trÆ°á»ng: TrÆ°á»ng Bưởi, trÆ°á»ng Hà ng Bà i (tiá»n
thân của trÆ°á»ng TrÆ°ng VÆ°Æ¡ng), trÆ°á»ng Là m Ren (École Dentellière),
trÆ°á»ng Hồng Bà ng Hà Ná»™i, trÆ°á»ng Ão TÃm (sau thà nh trÆ°á»ng
Gia Long) và trÆ°á»ng Mỹ Thuáºt Gia Ãịnh.
Từ năm 1971 bà cùng chồng là kỹ sÆ° kiêm há»a sÄ© Ngô Thế Tân vá» sống ẩn dáºt tại biệt thá»± An Trang, Spéracèdes (miá»n Nam nÆ°á»›c Pháp) và tiếp tục sáng tác đến những ngà y cuối Ä‘á»i. Xem tranh Lê Thị Lá»±u © 1991-1998 Thụy Khuê |
[ Trở VỠ] |