Chim Việt Cà nh Nam [ Trở VỠ]
Sóng
từ trưá»ng
Từ
tình Epphen,
|
Lê Ãạt trong táºp Ngó Lá»i có bà i
May
Sau
Ãôi câu thÆ¡ mayBà i thÆ¡ buồn, tháºt buồn, váºy mà vẫn lóe lên những tia vui, nhá» má»™t chữ may gieo hi vá»ng: Chữ may ấy, trượt nghÄ©a từ má»™t may khác, i ngắn, chữ mai. Và mai sau lại dẫn đến dù có bao giá», đến ba trăm năm sau, đến những niá»m hi vá»ng không tên, đến những Ä‘iểm hẹn và ngưá»i hẹn trong tương lai, trong vô thức cá»§a lòng mong, ná»—i nhá»›. Từ Tình Epphen nằm trong vô thức ấy như ná»—i u hoà i ngá»§ quên trong rừng má»™ng, bất ngá» tỉnh giấc khi nhà thÆ¡ tiếp xúc vá»›i xương thịt cá»§a má»™t thà nh phố lạ, vá»›i những thùy lệ cá»§a lá, những úa và ng cá»§a tuổi tác, vá»›i mầu lưu ly trong biển biếc Ãịa Trung, thì những cảm xúc thức dáºy từ và bá»—ng ngá»™ tình biến thà nh từ tình giáng sinh gá»i cho những Ä‘iểm hẹn: Hẹn vá»›i cây, hẹn vá»›i lá, hẹn vá»›i métro, vá»›i quá khứ... hẹn vá»›i biển, hẹn vá»›i ngưá»i xưa, vá»›i hoa, vá»›i tháp, hẹn vá»›i hẹn hò, vá»›i chia biệt, hẹn vá»›i kiếp nà y và vá»›i cả kiếp sau. * Ở Từ Tình Epphen, ná»—i nhá»› là chá»§ thể. Nhá»› không phân chia địa danh địa hình, ngữ ngôn Pháp Việt mà có khả năng hòa hợp địa từ vá»›i thảo má»™c, lịch sá» vá»›i con ngưá»i. Những prô văng xÆ¡ và ng, những vec say em, những má tri a nông... má»—i tên riêng đã trở thà nh má»™t đốm lá»a nhá»› thương, má»™t nốt nhạc quá khứ ngân lên trong ký ức, má»™t hình hà i liêu trai ẩn hiện, rồi tan loãng trong những ngã ba tình theo động mạch lan ra khắp cÆ¡ thể, rồi lại theo tÄ©nh mạch trở vá» tim vá»›i mùa phong ứ Ä‘á», vá»›i lá rá» hồng thu, vá»›i tháp bạc tóc bất thưá»ng, vá»›i biên ngân hà , vá»›i lá cách âm... Má»—i gặp gỡ là má»™t phục sinh. Má»—i chia tay mang mầu tá» biệt. Sinh biệt là định mệnh chênh vênh cá»§a kiếp ngưá»i, nhưng là m sao có thể Ä‘i trên định mệnh? Là m sao tìm được cách há»™i tụ những phân kỳ trong khoảnh khắc để vÄ©nh cá»u hóa cho ngà n sau? Ai nắm bắt được đối tượng cụ thể cá»§a thÆ¡? Ãối tượng cá»§a thi ca, cá»§a nghệ thuáºt luôn luôn biến đổi không cùng, nó ú tim trong bóng câu, bóng chữ. Platane, Odéon, Eiffel, La Joconde... những chiếc bóng ấy hôm nay biết đâu chẳng là ảo ảnh cá»§a bóng chiếc hôm qua mà ngưá»i thÆ¡ muốn chụp bắt và giữ lại cho ngà n sau? Ãể những ngõ tim Ä‘au, những mắt âu xanh, những mi mÆ¡ da... mai đây, nếu chúng Ä‘áºu lại ở gấu áo má»™t kiếp nà o, ấy là cÆ¡ may cá»§a khoảnh khắc chữ. Lê Ãạt chưa má»™t lần tuyệt vá»ng cÆ¡ may nà y, niá»m tin mong manh mà bất chấp. * Lê Ãạt dị ứng đất lãng mạn. Lãng mạn cá»§a những anh anh, em em, cá»§a những nhá»› thương sầu muá»™n. Ông Ä‘em thÆ¡ ra khá»i cõi buồn ướt, cá»§a những giá»t mưa thu Ãặng Thế Phong, cá»§a những biệt ly Doãn Mẫn, cá»§a những Tô VÅ© em đến thăm anh má»™t chiá»u mưa... Lòng thu đợi lối và ng không quét úaỞ đây, ngưá»i thÆ¡ vô hình không quét lá và ng, mà quét úa. Bởi quét lá chỉ là má»™t thá»±c cảnh mang tÃnh cách giá»›i hạn. Quét úa là má»™t phôi pha, má»™ng ảo, bất táºn và khôn nguôi. Ãất thu cá»§a Lê Ãạt khô, và ng, úa... hÆ¡n xưa. Ứ đỠhÆ¡n, rá»±c lá»a hÆ¡n và cÅ©ng Ä‘au hÆ¡n xưa. Nhà thÆ¡ xe ná»—i nhá»›, niêm phong lại, rồi quên Ä‘i. (Liệu có quên được không?) Xe chốt nhá»› lòng khóa quên số mởMá»™t chữ xe ẩn bóng bao nhiêu xe, se khác. Mà thế nà o Ä‘i nữa cÅ©ng tiá»m nghÄ©a váºn chuyển, thiên di; khiến cho dù có khóa, có giam, có thắt lại, ná»—i nhá»› vẫn lẽo đẽo, vẫn đèo bòng... Nó âm ỉ rá» hồng, nó lỡ tay là m vỡ... má»™t khoảng trá»i thu nà o đó ô đê ông. Ở đây, những cái tôi hiện thá»±c đã biến Ä‘i, đã đổi ngôi cho những thá»±c thể chưa biết như tim và nhá»›, những yếu tố không nắm bắt được cá»§a con ngưá»i. Vécsay em năm nghìn phòng không chá»— ởThà nh quách năm nghìn: má»™t địa chỉ mênh mông, không chá»— trá» cho má»™t mùa tim, cho má»™t pháºn bạc đá hồng: Ráng hồng lòng cÆ¡ nhỡ má Trianông Từ tình trong bóng chữ là má»™t ngó lá»i Ä‘i xa trong nghệ thuáºt xé chữ để nháºp tâm chữ, biến những địa danh thà nh địa chỉ cá»§a ná»—i buồn. Từ tình phiêu lưu trong biển buồn thiên thanh, vô táºn. Ná»—i buồn thi nhân trải thá»i gian đã sống kiếp ba chìm bẩy nổi. Từ tiếng quạ kêu chẳng bao giá» nữa ở Edgar Poe, ngưá»i tình đầu cá»§a ná»—i buồn, phát xuất nguồn spleen buồn âm thế. Ãến Baudelaire chuyển gam sang buồn nhục cảm. Rồi Mallarmé, má»™t hà nh khất buồn. Huy Cáºn xưa có mối sầu nhân thế. Hồ Dzếnh thả tiếng buồn vang lên mây. Ở Lê Ãạt là mầu buồn: cá»§a những úa nhá»› và ng hoe, cá»§a những bạc mầu rừng, cá»§a những hồi ký lá và ng, cá»§a cốt xanh chiá»u nắng tiếc.... Dưá»ng như Lê Ãạt tìm đến Côte d'Azur, đến Provence, như những địa chỉ, những quê hương cá»§a ná»—i buồn. Như để gặp ná»—i nhá»› thiên thanh, thiên cổ Ä‘Ãch thá»±c trong mầu xanh Ãịa Trung Hải, như để trò chuyện vá»›i những ám ảnh Azur, vá»›i mầu ngá»c lưu ly (pierre d'azur) trong Hạ Buồn (Tristesse d'été), má»™t câu thÆ¡ Mallarmé đã trót xé ngá»c là m đôi thà nh thiên thanh và đá: "L'insensibilité de l'azur et des pierres" (vô cảm cá»§a thiên thanh và cá»§a đá). Nhà thÆ¡ tìm đến địa chỉ Azur, quê hương xanh để tìm mầu xanh cho mắt: mắt trưá»ng xanh, mắt chữ thiên thanh, mắt âu xanh, mắt Xen xanh... và cÅ©ng để vay xanh: Mưa anh đến vay xanh trá»i nợ nắngDưới những con chữ Ä‘a mang, chiếc tháp thép lạnh bá»—ng nồng Ä‘áºm hÆ¡i ngưá»i và thác sinh kiếp tượng tình di động, cứ gì hoa má»›i liêu trai? Truyá»n thống đỠthÆ¡ lâu Ä‘á»i cá»§a phương đông qua Lê Ãạt bá»—ng khác lạ hợp sắc Tây phương và thăm thẳm hiện đại. Từ tình cÅ©ng là chuyện duyên nợ, nợ nhau, nợ trá»i, nợ Ä‘á»i nà y và nợ cả Ä‘á»i sau: Ká»· niệm đầu rừng sâu xanh kiếm sưởiKhối nợ sừng sững má»™t Tô Thị thu không có tuổi: Maxi váy chân trá»i thu đứng sóng Từ tình, trong dòng tạo sinh cá»§a
Lê Ãạt giữ khoảng cách giữa những đối tượng cụ thể
để đi tới một không gian suy tưởng, không gian ảo với
những tố nhân chưa biết. Tác nhân chÃnh là tình yêu, nhưng
tình yêu đâu chỉ là sở hữu cá»§a con ngưá»i? Ở đây má»™t
thà nh phố không chỉ là thà nh phố Prô văng xơ và ng ủ nắng
mãi pla tan. Má»™t con đưá»ng không hẳn là má»™t con đưá»ng
Xa
lá»™ thu thương ứa đổ tắc đưá»ng
Biển đưa tầu Ä‘ong biếc mắt âu xanhTất cả Ä‘á»u vô chá»§. Cái tôi chá»§ thể đã biến mất, ngưá»i hóa thân trong lá, đá, trong thu, trong pla tan, trong biển... để tìm vá» cõi tim, cõi nhá»›. Những địa chỉ tình luôn luôn đổi dạng. Từ tên má»™t thà nh phố chuyển đến má»™t con đưá»ng, má»™t cung Ä‘iện, rồi mở rá»™ng biên ly cách đến dòng sông sao, Ä‘i xa sang cõi sáng thế: Hà Ná»™i sao đèn Êlidê không ngá»§Hình như thiá»n sư và nhà thÆ¡ tạo sinh cùng tìm vô ngã. Nhưng thiá»n sư tìm vô ngã như má»™t Ä‘iểm đến, còn nhà thÆ¡ như má»™t Ä‘iểm Ä‘i. Nhà thÆ¡ hư không mình tiêu dao du bạt ngà n vá» từ phÆ¡i bãi nhá»› lắng nghe hồi ký lá và ng nghìn kiếp phù sinh; gá»i gắm chữ, thả những chiếc chai thư lênh đênh trong biển thá»i gian vô định. Từ tình cá»§a Lê Ãạt viá»…n dương những cảng má»›i cá»§a ká»· niệm, cá»§a tuổi tác, cá»§a âm dương, cá»§a chia ly và tái ngá»™. SÆ¡ nông xô nổi lạnh tâm cầu đáChúng ta biết gì vá» ná»—i khắc khoải cá»§a đá, cá»§a lá, cá»§a biển, cá»§a lá»a, cá»§a sưởi, cá»§a tâm...? Nhà thÆ¡ chắc cÅ©ng chẳng biết gì hÆ¡n chúng ta. Nhưng nhà thÆ¡ có khả năng hóa thân trong tạo váºt và luôn tìm mở kênh phát sóng giao cảm vá»›i con ngưá»i qua những rì rầm, những im lặng cá»§a rừng phong, cá»§a lá úa, cá»§a giáng sinh, cá»§a biển biếc... trong hò hẹn rất xưa và hoà i vá»ng rất sau. Paris, tháng 12-1997
* La nostalgie n'est plus ce qu'elle était (tên sách của Simone
Signoret)
Lá»i bạt táºp Từ Tình Epphen © 1991-1998 Thụy Khuê |
[ Trở VỠ] |