Chim Việt Cành Nam             [  Trở Vá»   ]

Thụy Khuê

Sóng từ trưá»ng
___

 Từ tình Epphen,
nỗi nhớ thương không còn như xưa*

    Lê Ãạt trong tập Ngó Lá»i có bài May Sau
  Ãôi câu thÆ¡ may
  Vướng gấu áo em
  Hồn cá» may lưu lạc
  Rệ ngày mây kiếp bạc tóc lau lay
     Bài thÆ¡ buồn, thật buồn, vậy mà vẫn lóe lên những tia vui, nhá» má»™t chữ may gieo hi vá»ng: Chữ may ấy, trượt nghÄ©a từ má»™t may khác, i ngắn, chữ mai. Và mai sau lại dẫn đến dù có bao giá», đến ba trăm năm sau, đến những niá»m hi vá»ng không tên, đến những Ä‘iểm hẹn và ngưá»i hẹn trong tương lai, trong vô thức cá»§a lòng mong, ná»—i nhá»›. Từ Tình Epphen nằm trong vô thức ấy như ná»—i u hoài ngá»§ quên trong rừng má»™ng, bất ngá» tỉnh giấc khi nhà thÆ¡ tiếp xúc vá»›i xương thịt cá»§a má»™t thành phố lạ, vá»›i những thùy lệ cá»§a lá, những úa vàng cá»§a tuổi tác, vá»›i mầu lưu ly trong biển biếc Ãịa Trung, thì những cảm xúc thức dậy từ và bá»—ng ngá»™ tình biến thành từ tình giáng sinh gá»­i cho những Ä‘iểm hẹn: Hẹn vá»›i cây, hẹn vá»›i lá, hẹn vá»›i métro, vá»›i quá khứ... hẹn vá»›i biển, hẹn vá»›i ngưá»i xưa, vá»›i hoa, vá»›i tháp, hẹn vá»›i hẹn hò, vá»›i chia biệt, hẹn vá»›i kiếp này và vá»›i cả kiếp sau.

*

     Ở Từ Tình Epphen, ná»—i nhá»› là chá»§ thể. Nhá»› không phân chia địa danh địa hình, ngữ ngôn Pháp Việt mà có khả năng hòa hợp địa từ vá»›i thảo má»™c, lịch sá»­ vá»›i con ngưá»i. Những prô văng xÆ¡ vàng, những vec say em, những má tri a nông... má»—i tên riêng đã trở thành má»™t đốm lá»­a nhá»› thương, má»™t nốt nhạc quá khứ ngân lên trong ký ức, má»™t hình hài liêu trai ẩn hiện, rồi tan loãng trong những ngã ba tình theo động mạch lan ra khắp cÆ¡ thể, rồi lại theo tÄ©nh mạch trở vá» tim vá»›i mùa phong ứ Ä‘á», vá»›i lá rá» hồng thu, vá»›i tháp bạc tóc bất thưá»ng, vá»›i biên ngân hà, vá»›i lá cách âm...

     Má»—i gặp gỡ là má»™t phục sinh. Má»—i chia tay mang mầu tá»­ biệt. Sinh biệt là định mệnh chênh vênh cá»§a kiếp ngưá»i, nhưng làm sao có thể Ä‘i trên định mệnh? Làm sao tìm được cách há»™i tụ những phân kỳ trong khoảnh khắc để vÄ©nh cá»­u hóa cho ngàn sau?

     Ai nắm bắt được đối tượng cụ thể cá»§a thÆ¡? Ãối tượng cá»§a thi ca, cá»§a nghệ thuật luôn luôn biến đổi không cùng, nó ú tim trong bóng câu, bóng chữ. Platane, Odéon, Eiffel, La Joconde... những chiếc bóng ấy hôm nay biết đâu chẳng là ảo ảnh cá»§a bóng chiếc hôm qua mà ngưá»i thÆ¡ muốn chụp bắt và giữ lại cho ngàn sau? Ãể những ngõ tim Ä‘au, những mắt âu xanh, những mi mÆ¡ da... mai đây, nếu chúng đậu lại ở gấu áo má»™t kiếp nào, ấy là cÆ¡ may cá»§a khoảnh khắc chữ. Lê Ãạt chưa má»™t lần tuyệt vá»ng cÆ¡ may này, niá»m tin mong manh mà bất chấp.

*

     Lê Ãạt dị ứng đất lãng mạn. Lãng mạn cá»§a những anh anh, em em, cá»§a những nhá»› thương sầu muá»™n. Ông Ä‘em thÆ¡ ra khá»i cõi buồn ướt, cá»§a những giá»t mưa thu Ãặng Thế Phong, cá»§a những biệt ly Doãn Mẫn, cá»§a những Tô VÅ© em đến thăm anh má»™t chiá»u mưa...

  Lòng thu đợi lối vàng không quét úa
  Lá cách âm thầm nghe ngõ tim Ä‘au
     Ở đây, ngưá»i thÆ¡ vô hình không quét lá vàng, mà quét úa. Bởi quét lá chỉ là má»™t thá»±c cảnh mang tính cách giá»›i hạn. Quét úa là má»™t phôi pha, má»™ng ảo, bất tận và khôn nguôi.

     Ãất thu cá»§a Lê Ãạt khô, vàng, úa... hÆ¡n xưa. Ứ đỠhÆ¡n, rá»±c lá»­a hÆ¡n và cÅ©ng Ä‘au hÆ¡n xưa. Nhà thÆ¡ xe ná»—i nhá»›, niêm phong lại, rồi quên Ä‘i. (Liệu có quên được không?)

  Xe chốt nhá»› lòng khóa quên số mở
  Lá rá» hồng thu vỡ ô đê ông
     Má»™t chữ xe ẩn bóng bao nhiêu xe, se khác. Mà thế nào Ä‘i nữa cÅ©ng tiá»m nghÄ©a vận chuyển, thiên di; khiến cho dù có khóa, có giam, có thắt lại, ná»—i nhá»› vẫn lẽo đẽo, vẫn đèo bòng... Nó âm ỉ rá» hồng, nó lỡ tay làm vỡ... má»™t khoảng trá»i thu nào đó ô đê ông.

     Ở đây, những cái tôi hiện thá»±c đã biến Ä‘i, đã đổi ngôi cho những thá»±c thể chưa biết như tim và nhá»›, những yếu tố không nắm bắt được cá»§a con ngưá»i.

  Vécsay em năm nghìn phòng không chá»— ở
     Thành quách năm nghìn: má»™t địa chỉ mênh mông, không chá»— trá» cho má»™t mùa tim, cho má»™t phận bạc đá hồng:
  Ráng hồng lòng cÆ¡ nhỡ má Trianông
*

     Từ tình trong bóng chữ là má»™t ngó lá»i Ä‘i xa trong nghệ thuật xé chữ để nhập tâm chữ, biến những địa danh thành địa chỉ cá»§a ná»—i buồn. Từ tình phiêu lưu trong biển buồn thiên thanh, vô tận. Ná»—i buồn thi nhân trải thá»i gian đã sống kiếp ba chìm bẩy nổi. Từ tiếng quạ kêu chẳng bao giá» nữa ở Edgar Poe, ngưá»i tình đầu cá»§a ná»—i buồn, phát xuất nguồn spleen buồn âm thế. Ãến Baudelaire chuyển gam sang buồn nhục cảm. Rồi Mallarmé, má»™t hành khất buồn. Huy Cận xưa có mối sầu nhân thế. Hồ Dzếnh thả tiếng buồn vang lên mây.

     Ở Lê Ãạt là mầu buồn: cá»§a những úa nhá»› vàng hoe, cá»§a những bạc mầu rừng, cá»§a những hồi ký lá vàng, cá»§a cốt xanh chiá»u nắng tiếc.... Dưá»ng như Lê Ãạt tìm đến Côte d'Azur, đến Provence, như những địa chỉ, những quê hương cá»§a ná»—i buồn. Như để gặp ná»—i nhá»› thiên thanh, thiên cổ đích thá»±c trong mầu xanh Ãịa Trung Hải, như để trò chuyện vá»›i những ám ảnh Azur, vá»›i mầu ngá»c lưu ly (pierre d'azur) trong Hạ Buồn (Tristesse d'été), má»™t câu thÆ¡ Mallarmé đã trót xé ngá»c làm đôi thành thiên thanh và đá: "L'insensibilité de l'azur et des pierres" (vô cảm cá»§a thiên thanh và cá»§a đá). Nhà thÆ¡ tìm đến địa chỉ Azur, quê hương xanh để tìm mầu xanh cho mắt: mắt trưá»ng xanh, mắt chữ thiên thanh, mắt âu xanh, mắt Xen xanh... và cÅ©ng để vay xanh:

  Mưa anh đến vay xanh trá»i nợ nắng
  Lạnh tuyết bù trả trắng Ep... ph... em Ä‘i
     Dưới những con chữ Ä‘a mang, chiếc tháp thép lạnh bá»—ng nồng đậm hÆ¡i ngưá»i và thác sinh kiếp tượng tình di động, cứ gì hoa má»›i liêu trai? Truyá»n thống đỠthÆ¡ lâu Ä‘á»i cá»§a phương đông qua Lê Ãạt bá»—ng khác lạ hợp sắc Tây phương và thăm thẳm hiện đại.

     Từ tình cÅ©ng là chuyện duyên nợ, nợ nhau, nợ trá»i, nợ Ä‘á»i này và nợ cả Ä‘á»i sau:

  Ká»· niệm đầu rừng sâu xanh kiếm sưởi
  Nhá»±a ròng thư nhóm cá»§i khói tàn xưa
     Khối nợ sừng sững má»™t Tô Thị thu không có tuổi:
  Maxi váy chân trá»i thu đứng sóng
  Biển đưa tầu Ä‘ong biếc mắt âu xanh
*

     Từ tình, trong dòng tạo sinh cá»§a Lê Ãạt giữ khoảng cách giữa những đối tượng cụ thể để Ä‘i tá»›i má»™t không gian suy tưởng, không gian ảo vá»›i những tố nhân chưa biết. Tác nhân chính là tình yêu, nhưng tình yêu đâu chỉ là sở hữu cá»§a con ngưá»i? Ở đây má»™t thành phố không chỉ là thành phố Prô văng xÆ¡ vàng á»§ nắng mãi pla tan. Má»™t con đưá»ng không hẳn là má»™t con đưá»ng Xa lá»™ thu thương ứa đổ tắc đưá»ng
     Ở đây biển, tầu, hải âu, mắt biếc, chưa biết ai là chá»§ thể cá»§a Ä‘ong đưa

  Biển đưa tầu Ä‘ong biếc mắt âu xanh
     Tất cả Ä‘á»u vô chá»§. Cái tôi chá»§ thể đã biến mất, ngưá»i hóa thân trong lá, đá, trong thu, trong pla tan, trong biển... để tìm vá» cõi tim, cõi nhá»›.
     Những địa chỉ tình luôn luôn đổi dạng. Từ tên má»™t thành phố chuyển đến má»™t con đưá»ng, má»™t cung Ä‘iện, rồi mở rá»™ng biên ly cách đến dòng sông sao, Ä‘i xa sang cõi sáng thế:
  Hà Ná»™i sao đèn Êlidê không ngá»§
  Biên ngân hà tình tá»a độ giáng sinh
     Hình như thiá»n sư và nhà thÆ¡ tạo sinh cùng tìm vô ngã. Nhưng thiá»n sư tìm vô ngã như má»™t Ä‘iểm đến, còn nhà thÆ¡ như má»™t Ä‘iểm Ä‘i. Nhà thÆ¡ hư không mình tiêu dao du bạt ngàn vá» từ phÆ¡i bãi nhá»› lắng nghe hồi ký lá vàng nghìn kiếp phù sinh; gá»­i gắm chữ, thả những chiếc chai thư lênh đênh trong biển thá»i gian vô định.

     Từ tình cá»§a Lê Ãạt viá»…n dương những cảng má»›i cá»§a ká»· niệm, cá»§a tuổi tác, cá»§a âm dương, cá»§a chia ly và tái ngá»™.

  SÆ¡ nông xô nổi lạnh tâm cầu đá
  Lá há»i vàng sui bóng cá sá»§i tăm
     Chúng ta biết gì vá» ná»—i khắc khoải cá»§a đá, cá»§a lá, cá»§a biển, cá»§a lá»­a, cá»§a sưởi, cá»§a tâm...? Nhà thÆ¡ chắc cÅ©ng chẳng biết gì hÆ¡n chúng ta. Nhưng nhà thÆ¡ có khả năng hóa thân trong tạo vật và luôn tìm mở kênh phát sóng giao cảm vá»›i con ngưá»i qua những rì rầm, những im lặng cá»§a rừng phong, cá»§a lá úa, cá»§a giáng sinh, cá»§a biển biếc... trong hò hẹn rất xưa và hoài vá»ng rất sau.
Paris, tháng 12-1997
Lá»i bạt tập Từ Tình Epphen
*  La nostalgie n'est plus ce qu'elle était (tên sách cá»§a Simone Signoret)
 

© 1991-1998 Thụy Khuê



Trở Vá»   ]