Chim Việt Cành Nam             [  Trở Vá»   ]

Thụy Khuê

Sóng từ trÆ°á»ng
___

 Không gian Lê Bá Ãảng

     à niệm vá» không gian không má»›i. à muốn biểu dÆ°Æ¡ng không gian, cÅ©ng không lạ. NhÆ°ng ý thức được tính cách tÆ°Æ¡ng đối của sá»± vật trong vÅ© trụ, trong không gian, thì hình nhÆ° chỉ Trang Chu má»›i thật sá»± đặt vấn Ä‘á». Nào chim bằng, cá côn, nào ao trá»i, gió lốc... Trang Chu "tạo hình" cho ta thấy cái vô cùng của tạo vật và cái lẽ tÆ°Æ¡ng đối ở Ä‘á»i.

     Há»™i há»a Tây phÆ°Æ¡ng, giàu kỹ thuật, nhiá»u tiến bá»™. NhÆ°ng thiên vá» biểu dÆ°Æ¡ng hiện thá»±c, vẽ những gì thấy được, nắm bắt được, những "hiện thá»±c cụ thể" (kể cả khi phá thể nhÆ° lập thể, trừu tượng), dÆ°á»ng nhÆ° há»™i há»a Tây phÆ°Æ¡ng chÆ°a thật tình thám hiểm thế giá»›i siêu hình, tâm linh, vần vÅ© vá» lẽ sống, chết, lý tÆ°Æ¡ng đối ở Ä‘á»i.

     Há»™i há»a phÆ°Æ¡ng Ãông nghiêng vá» Ãạo, vá» triết lý sống, nhÆ°ng lại chÆ°a tìm ra những phÆ°Æ¡ng pháp tân kỳ để diá»…n tả má»™t cách Ä‘a nguyên, Ä‘a dạng.

     Hiếm hoi là những nghệ sÄ© nhuần nhuyá»…n kỹ thuật phÆ°Æ¡ng Tây và triết lý phÆ°Æ¡ng Ãông, để có thể tạo má»™t con Ä‘Æ°á»ng nghệ thuật phức âm, Ä‘a nghÄ©a, rá»i ánh sáng và chiếu nhiá»u góc Ä‘á»™ vào những trăn trở của con ngÆ°á»i vá» cõi sống, cõi chết, cõi biết, cõi không, vá» hÆ° vô và cá»±c lạc, vá» cái Ãạo của con ngÆ°á»i, ở chá»— Tâm và Vật không còn giá»›i hạn phân chia.

     Má»™t vài há»a sÄ© gốc à Ãông, thấm nhuần cái há»c phÆ°Æ¡ng Tây, dÆ°á»ng nhÆ° đã tìm được con Ä‘Æ°á»ng tiến đến sá»± hòa đồng Tâm-Vật, Âm-DÆ°Æ¡ng, Hữu Hạn-Vô Hạn. Lê Bá Ãảng là má»™t.

*

     Trong hành trình sáng tác, ông đã Ä‘i từ con mèo, con ngá»±a, con trâu đến... con ngÆ°á»i, và ở má»—i "con", ông Ä‘á»u cố gắng đào sâu đến nguồn ngá»n, cá»—i rá»… của chúng. Ông biết rõ tâm can của chúng đến Ä‘á»™ có thể chế tạo những "đầu-trâu-tâm-phật", "hình ngÆ°á»i-dạ thú", "khẩu phật-tâm xà"... Qua hÆ¡n ná»­a thế ká»· sống vá»›i nghệ thuật tạo hình, ông đã thuá»™c lòng cái thế giá»›i "nhân vật cầm thú" mà ông tạo ra, ông cÅ©ng lại quá quen vá»›i khoảng không gian tầm thÆ°á»ng của cái há»c hàn lâm, vá»›i lối nhìn "viá»…n cận" chÆ°a há» thay đổi từ hÆ¡n 20 thế ká»·. Lê Bá Ãảng muốn tìm kiếm, muốn thám hiểm cõi sống chết của con ngÆ°á»i, ngoài há»™i há»a.

     Không gian Lê Bá Ãảng là sá»± phản kháng những không gian ba chiá»u đã bÆ°á»›c vào tuổi hoàng hôn, là sá»± chống lại quan niệm lá»—i thá»i của há»™i há»a trÆ°á»ng ốc, biểu dÆ°Æ¡ng lối nhìn má»™t chiá»u: Vẽ những gì thấy trÆ°á»›c mắt. Nghệ nhân có thể hồi khứ, ngoái lại dÄ© vãng, nhÆ°ng vẫn phải moi ký ức ra khá»i óc, để nó lên bàn, trÆ°á»›c mặt, mà vẽ.

     Há»™i há»a lập thể mở rá»™ng hÆ¡n: Ãối tượng vẽ, không im lìm, không "chết", nó có quyá»n chuyển Ä‘á»™ng. Há»™i há»a lập thể mở thêm chiá»u thứ tÆ°: Chiá»u chuyển Ä‘á»™ng cho tác phẩm.

     Há»™i há»a trừu tượng phá thể để ngòi bút tá»± do phân tích đối tượng, xé nát đối tượng, tiêu tùng hình thái. Má»—i nghệ sÄ© tạo má»™t lối vẽ, lối nhìn riêng vỠđối tượng; và ngÆ°á»i xem cÅ©ng có quyá»n có cái nhìn riêng vá» há»a phẩm, theo ý mình, Ä‘á»™c lập vá»›i nghệ sÄ©.

     Há»™i há»a trừu tượng phá bung những định kiến, những hàng rào ngăn cách, để con ngÆ°á»i tá»± do thưởng ngoạn, tá»± do tưởng tượng và nghệ sÄ© tá»± do sáng tác. Mối tÆ°Æ¡ng quan cố định vá» "đối tượng bức tranh" và sá»± cảm nhận của ngÆ°á»i xem không còn nữa. Há»™i há»a trừu tượng lấy tá»± do làm đối tượng, và chính ở chá»— "tá»± do" ấy, con ngÆ°á»i má»›i thấy cái "giá»›i hạn" của chính mình.
 

     Lê Bá Ãảng muốn thoát ra khá»i tất cả những ràng buá»™c vá» quy luật của nghệ thuật cổ Ä‘iển, và cả cái "tá»± do giá»›i hạn" của há»™i há»a trừu tượng, để mở ra má»™t cõi ta của riêng ông. Ông sáng tạo Không Gian Lê Bá Ãảng.

*

     Không Gian Lê Bá Ãảng là gì?
- Vá» mặt kỹ thuật, đó là sá»± gặp gỡ giữa nhiá»u ngành nghệ thuật: Kiến trúc, Ä‘iêu khắc, há»™i há»a... Lê Bá Ãảng không chỉ vẽ, ông tạo hình.

- Vá» mặt ná»™i dung, đó là mối tÆ°Æ¡ng quan giữa ngÆ°á»i, vật và vÅ© trụ. Nhân sinh quan của Lê Bá Ãảng có gì trùng hợp, gặp gỡ cái lẽ tÆ°Æ¡ng đối của Trang Chu: Cái nhá» có lý của cái nhá», cái lá»›n có lý của cái lá»›n, phải cÅ©ng là lẽ vô cùng và trái cÅ©ng là lẽ vô cùng: Cứ lấy ánh sáng soi thì sẽ thấy cái tÆ°Æ¡ng đối ấy bật nẩy ra, và ông thể hiện cái lẽ tÆ°Æ¡ng đối ấy trong Không Gian Lê Bá Ãảng. Cái nhìn của ông không còn là cái nhìn má»™t chiá»u, hÆ°á»›ng vá» trÆ°á»›c mặt, mà nó biến đổi không ngừng.

     Ở những mô hình Không gian thá»±c tiá»…n, ông nhìn từ không trung, bằng con mắt loài chim, hay nhìn từ mặt trăng xuống đất. Tôi gá»i đó là viá»…n cận "vạn lý". Vá»›i cái nhìn này, Không Gian Lê Bá Ãảng thể hiện những nứt nẻ trên trái đất, những đỉnh cao, vá»±c sâu, trong lòng đất, lòng biển; những đại dÆ°Æ¡ng mênh mông, những há»a diệm sÆ¡n bừng cháy, đến cả những con kiến li ti là sinh mệnh và định mệnh của con ngÆ°á»i. Trong không gian thá»±c tiá»…n, vá»›i viá»…n cận "vạn lý", Lê Bá Ãảng có thể gồm thâu vÅ© trụ địa chất và thế giá»›i nhân sinh trong má»™t chiá»u kích không quá má»™t thÆ°á»›c dài, hai thÆ°á»›c rá»™ng.

     Ở Không gian ảo tưởng, ông tạo không khí siêu hình, giữa cõi sống và  cõi chết. Ông "vẽ" cái hoang vu của hÆ° vô, ông "vẽ" cái không và cái có. Từ kỹ thuật, chất liệu, cách sắp xếp đến má»—i hình thức trong không gian Lê Bá Ãảng dÆ°á»ng nhÆ° muốn cấu tạo nên má»™t thế giá»›i, má»™t vÅ© trụ ngoài màu sắc. Màu sắc chỉ là cái cá»› để lÆ°u lại vá»›i há»™i há»a. Ông hay dùng sắc nâu, sắc xám, toàn trắng, toàn Ä‘en, màu đất nung, chấm phá những Ä‘iểm son nhÆ° những mốc, để tÆ° tưởng, trí nhá»› và tâm linh có thể trụ lại giữa khoảng vô thỉ, vô chung.

     Ãứng trÆ°á»›c những tác phẩm này, ngÆ°á»i xem cảm thấy hoang mang, lạc loài, nhÆ° mình là chứng nhân cái hữu hạn của cuá»™c Ä‘á»i Ä‘ang giao lÆ°u cùng cái vô hạn của vòng tá»­ sinh, luân hồi, truyá»n kiếp.

     Trong loại không gian thứ ba, Không gian lịch sá»­-địa tầng, ngÆ°á»i xem mÆ°á»ng tượng thấy ý niệm thá»i gian liên kết vá»›i không gian: Con Ä‘Æ°á»ng xuyên suốt quá khứ-tÆ°Æ¡ng lai, giao thoa vá»›i viá»…n cận xuyên địa, từ cung trăng xuống địa cầu, xuyên xuống những lá»›p địa từng, địa đạo. Tác giả cho ta cảm tưởng ông muốn hình ảnh hóa cả má»™t thá»i kỳ lịch sá»­ của dân tá»™c, xuyên qua những thá»­a ruá»™ng khô, những cánh đồng cháy, những bãi cát dài, những ngôi cổ má»™, những lá»›p địa tầng, vào trung tâm trái đất. Ở má»™t cái khung lÆ¡ lá»­ng, mÆ¡ hồ, rêu phong kia, dÆ°á»ng nhÆ° thấp thoáng có hồn Trá»ng Thủy Ä‘ang tìm dấu Mỵ NÆ°Æ¡ng qua vết lông ngá»—ng xác xÆ¡, tan tác... Ở má»™t khoảng tối này, có phải Diêm VÆ°Æ¡ng Ä‘ang hành hình lÅ© tá»™i đồ? Ở má»™t không gian u ám trên kia, Hằng Nga Ä‘ang cô Ä‘Æ¡n, giá buốt trên cung Quảng?...

     Má»—i lần xem Không Gian Lê Bá Ãảng là má»™t lần khám phá. Tác phẩm của ông có nét hãnh tiến vá» tÆ°Æ¡ng lai, kèm ná»—i khổ Ä‘au, trầm luân trong hiện tại và ná»—i u hoài, nhá»› vá» quá vãng.

     Nghệ thuật của ông thoát hài, đập vỡ cổ kính để tạo ra không gian phi thá»i gian, gồm thâu quá khứ, vị lai, địa tầng, địa chất, cõi này, cõi khác trong khoảnh khắc má»™t cái nhìn. Nó Ä‘á»™c đáo, nhÆ°ng cô Ä‘Æ¡n. Ông cô Ä‘Æ¡n trên con Ä‘Æ°á»ng sáng tạo của mình; nhÆ°ng chính sá»± cô Ä‘Æ¡n đó là đốm lá»­a soi Ä‘Æ°á»ng cho Không Gian Lê Bá Ãảng.

Yên Cơ, 1-1-1997
© 1991-1998 Thụy Khuê


Trở Vá»   ]