Chim Việt Cành Nam             [  Trở Vá»   ]

Thụy Khuê

Sóng từ trưá»ng
___

 Không gian Lê Bá Ãảng

     à niệm vá» không gian không má»›i. à muốn biểu dương không gian, cÅ©ng không lạ. Nhưng ý thức được tính cách tương đối cá»§a sá»± vật trong vÅ© trụ, trong không gian, thì hình như chỉ Trang Chu má»›i thật sá»± đặt vấn Ä‘á». Nào chim bằng, cá côn, nào ao trá»i, gió lốc... Trang Chu "tạo hình" cho ta thấy cái vô cùng cá»§a tạo vật và cái lẽ tương đối ở Ä‘á»i.

     Há»™i há»a Tây phương, giàu kỹ thuật, nhiá»u tiến bá»™. Nhưng thiên vá» biểu dương hiện thá»±c, vẽ những gì thấy được, nắm bắt được, những "hiện thá»±c cụ thể" (kể cả khi phá thể như lập thể, trừu tượng), dưá»ng như há»™i há»a Tây phương chưa thật tình thám hiểm thế giá»›i siêu hình, tâm linh, vần vÅ© vá» lẽ sống, chết, lý tương đối ở Ä‘á»i.

     Há»™i há»a phương Ãông nghiêng vá» Ãạo, vá» triết lý sống, nhưng lại chưa tìm ra những phương pháp tân kỳ để diá»…n tả má»™t cách Ä‘a nguyên, Ä‘a dạng.

     Hiếm hoi là những nghệ sÄ© nhuần nhuyá»…n kỹ thuật phương Tây và triết lý phương Ãông, để có thể tạo má»™t con đưá»ng nghệ thuật phức âm, Ä‘a nghÄ©a, rá»i ánh sáng và chiếu nhiá»u góc độ vào những trăn trở cá»§a con ngưá»i vá» cõi sống, cõi chết, cõi biết, cõi không, vá» hư vô và cá»±c lạc, vá» cái Ãạo cá»§a con ngưá»i, ở chá»— Tâm và Vật không còn giá»›i hạn phân chia.

     Má»™t vài há»a sÄ© gốc à Ãông, thấm nhuần cái há»c phương Tây, dưá»ng như đã tìm được con đưá»ng tiến đến sá»± hòa đồng Tâm-Vật, Âm-Dương, Hữu Hạn-Vô Hạn. Lê Bá Ãảng là má»™t.

*

     Trong hành trình sáng tác, ông đã Ä‘i từ con mèo, con ngá»±a, con trâu đến... con ngưá»i, và ở má»—i "con", ông Ä‘á»u cố gắng đào sâu đến nguồn ngá»n, cá»—i rá»… cá»§a chúng. Ông biết rõ tâm can cá»§a chúng đến độ có thể chế tạo những "đầu-trâu-tâm-phật", "hình ngưá»i-dạ thú", "khẩu phật-tâm xà"... Qua hÆ¡n ná»­a thế ká»· sống vá»›i nghệ thuật tạo hình, ông đã thuá»™c lòng cái thế giá»›i "nhân vật cầm thú" mà ông tạo ra, ông cÅ©ng lại quá quen vá»›i khoảng không gian tầm thưá»ng cá»§a cái há»c hàn lâm, vá»›i lối nhìn "viá»…n cận" chưa há» thay đổi từ hÆ¡n 20 thế ká»·. Lê Bá Ãảng muốn tìm kiếm, muốn thám hiểm cõi sống chết cá»§a con ngưá»i, ngoài há»™i há»a.

     Không gian Lê Bá Ãảng là sá»± phản kháng những không gian ba chiá»u đã bước vào tuổi hoàng hôn, là sá»± chống lại quan niệm lá»—i thá»i cá»§a há»™i há»a trưá»ng ốc, biểu dương lối nhìn má»™t chiá»u: Vẽ những gì thấy trước mắt. Nghệ nhân có thể hồi khứ, ngoái lại dÄ© vãng, nhưng vẫn phải moi ký ức ra khá»i óc, để nó lên bàn, trước mặt, mà vẽ.

     Há»™i há»a lập thể mở rá»™ng hÆ¡n: Ãối tượng vẽ, không im lìm, không "chết", nó có quyá»n chuyển động. Há»™i há»a lập thể mở thêm chiá»u thứ tư: Chiá»u chuyển động cho tác phẩm.

     Há»™i há»a trừu tượng phá thể để ngòi bút tá»± do phân tích đối tượng, xé nát đối tượng, tiêu tùng hình thái. Má»—i nghệ sÄ© tạo má»™t lối vẽ, lối nhìn riêng vỠđối tượng; và ngưá»i xem cÅ©ng có quyá»n có cái nhìn riêng vá» há»a phẩm, theo ý mình, độc lập vá»›i nghệ sÄ©.

     Há»™i há»a trừu tượng phá bung những định kiến, những hàng rào ngăn cách, để con ngưá»i tá»± do thưởng ngoạn, tá»± do tưởng tượng và nghệ sÄ© tá»± do sáng tác. Mối tương quan cố định vá» "đối tượng bức tranh" và sá»± cảm nhận cá»§a ngưá»i xem không còn nữa. Há»™i há»a trừu tượng lấy tá»± do làm đối tượng, và chính ở chá»— "tá»± do" ấy, con ngưá»i má»›i thấy cái "giá»›i hạn" cá»§a chính mình.
 

     Lê Bá Ãảng muốn thoát ra khá»i tất cả những ràng buá»™c vá» quy luật cá»§a nghệ thuật cổ Ä‘iển, và cả cái "tá»± do giá»›i hạn" cá»§a há»™i há»a trừu tượng, để mở ra má»™t cõi ta cá»§a riêng ông. Ông sáng tạo Không Gian Lê Bá Ãảng.

*

     Không Gian Lê Bá Ãảng là gì?
- Vá» mặt kỹ thuật, đó là sá»± gặp gỡ giữa nhiá»u ngành nghệ thuật: Kiến trúc, Ä‘iêu khắc, há»™i há»a... Lê Bá Ãảng không chỉ vẽ, ông tạo hình.

- Vá» mặt ná»™i dung, đó là mối tương quan giữa ngưá»i, vật và vÅ© trụ. Nhân sinh quan cá»§a Lê Bá Ãảng có gì trùng hợp, gặp gỡ cái lẽ tương đối cá»§a Trang Chu: Cái nhá» có lý cá»§a cái nhá», cái lá»›n có lý cá»§a cái lá»›n, phải cÅ©ng là lẽ vô cùng và trái cÅ©ng là lẽ vô cùng: Cứ lấy ánh sáng soi thì sẽ thấy cái tương đối ấy bật nẩy ra, và ông thể hiện cái lẽ tương đối ấy trong Không Gian Lê Bá Ãảng. Cái nhìn cá»§a ông không còn là cái nhìn má»™t chiá»u, hướng vá» trước mặt, mà nó biến đổi không ngừng.

     Ở những mô hình Không gian thá»±c tiá»…n, ông nhìn từ không trung, bằng con mắt loài chim, hay nhìn từ mặt trăng xuống đất. Tôi gá»i đó là viá»…n cận "vạn lý". Vá»›i cái nhìn này, Không Gian Lê Bá Ãảng thể hiện những nứt nẻ trên trái đất, những đỉnh cao, vá»±c sâu, trong lòng đất, lòng biển; những đại dương mênh mông, những há»a diệm sÆ¡n bừng cháy, đến cả những con kiến li ti là sinh mệnh và định mệnh cá»§a con ngưá»i. Trong không gian thá»±c tiá»…n, vá»›i viá»…n cận "vạn lý", Lê Bá Ãảng có thể gồm thâu vÅ© trụ địa chất và thế giá»›i nhân sinh trong má»™t chiá»u kích không quá má»™t thước dài, hai thước rá»™ng.

     Ở Không gian ảo tưởng, ông tạo không khí siêu hình, giữa cõi sống và  cõi chết. Ông "vẽ" cái hoang vu cá»§a hư vô, ông "vẽ" cái không và cái có. Từ kỹ thuật, chất liệu, cách sắp xếp đến má»—i hình thức trong không gian Lê Bá Ãảng dưá»ng như muốn cấu tạo nên má»™t thế giá»›i, má»™t vÅ© trụ ngoài màu sắc. Màu sắc chỉ là cái cá»› để lưu lại vá»›i há»™i há»a. Ông hay dùng sắc nâu, sắc xám, toàn trắng, toàn Ä‘en, màu đất nung, chấm phá những Ä‘iểm son như những mốc, để tư tưởng, trí nhá»› và tâm linh có thể trụ lại giữa khoảng vô thỉ, vô chung.

     Ãứng trước những tác phẩm này, ngưá»i xem cảm thấy hoang mang, lạc loài, như mình là chứng nhân cái hữu hạn cá»§a cuá»™c Ä‘á»i Ä‘ang giao lưu cùng cái vô hạn cá»§a vòng tá»­ sinh, luân hồi, truyá»n kiếp.

     Trong loại không gian thứ ba, Không gian lịch sá»­-địa tầng, ngưá»i xem mưá»ng tượng thấy ý niệm thá»i gian liên kết vá»›i không gian: Con đưá»ng xuyên suốt quá khứ-tương lai, giao thoa vá»›i viá»…n cận xuyên địa, từ cung trăng xuống địa cầu, xuyên xuống những lá»›p địa từng, địa đạo. Tác giả cho ta cảm tưởng ông muốn hình ảnh hóa cả má»™t thá»i kỳ lịch sá»­ cá»§a dân tá»™c, xuyên qua những thá»­a ruá»™ng khô, những cánh đồng cháy, những bãi cát dài, những ngôi cổ má»™, những lá»›p địa tầng, vào trung tâm trái đất. Ở má»™t cái khung lÆ¡ lá»­ng, mÆ¡ hồ, rêu phong kia, dưá»ng như thấp thoáng có hồn Trá»ng Thá»§y Ä‘ang tìm dấu Mỵ Nương qua vết lông ngá»—ng xác xÆ¡, tan tác... Ở má»™t khoảng tối này, có phải Diêm Vương Ä‘ang hành hình lÅ© tá»™i đồ? Ở má»™t không gian u ám trên kia, Hằng Nga Ä‘ang cô đơn, giá buốt trên cung Quảng?...

     Má»—i lần xem Không Gian Lê Bá Ãảng là má»™t lần khám phá. Tác phẩm cá»§a ông có nét hãnh tiến vá» tương lai, kèm ná»—i khổ Ä‘au, trầm luân trong hiện tại và ná»—i u hoài, nhá»› vá» quá vãng.

     Nghệ thuật cá»§a ông thoát hài, đập vỡ cổ kính để tạo ra không gian phi thá»i gian, gồm thâu quá khứ, vị lai, địa tầng, địa chất, cõi này, cõi khác trong khoảnh khắc má»™t cái nhìn. Nó độc đáo, nhưng cô đơn. Ông cô đơn trên con đưá»ng sáng tạo cá»§a mình; nhưng chính sá»± cô đơn đó là đốm lá»­a soi đưá»ng cho Không Gian Lê Bá Ãảng.

Yên Cơ, 1-1-1997
© 1991-1998 Thụy Khuê


Trở Vá»   ]