Chim Việt Cà nh Nam [ Trở VỠ]
Sóng
từ trÆ°á»ng
Không gian Lê Bá Ãảng |
à niệm vá» không gian không má»›i. Ã
muốn biểu dương không gian, cũng không lạ. Nhưng ý thức
được tÃnh cách tÆ°Æ¡ng đối của sá»± váºt trong vÅ© trụ, trong
không gian, thì hình nhÆ° chỉ Trang Chu má»›i tháºt sá»± đặt vấn
Ä‘á». Nà o chim bằng, cá côn, nà o ao trá»i, gió lốc...
Trang Chu "tạo hình" cho ta thấy cái vô cùng của tạo váºt
và cái lẽ tÆ°Æ¡ng đối ở Ä‘á»i.
Há»™i há»a Tây phÆ°Æ¡ng, già u kỹ thuáºt, nhiá»u tiến bá»™. NhÆ°ng thiên vá» biểu dÆ°Æ¡ng hiện thá»±c, vẽ những gì thấy được, nắm bắt được, những "hiện thá»±c cụ thể" (kể cả khi phá thể nhÆ° láºp thể, trừu tượng), dÆ°á»ng nhÆ° há»™i há»a Tây phÆ°Æ¡ng chÆ°a tháºt tình thám hiểm thế giá»›i siêu hình, tâm linh, vần vÅ© vá» lẽ sống, chết, lý tÆ°Æ¡ng đối ở Ä‘á»i. Há»™i há»a phÆ°Æ¡ng Ãông nghiêng vá» Ãạo, vá» triết lý sống, nhÆ°ng lại chÆ°a tìm ra những phÆ°Æ¡ng pháp tân kỳ để diá»…n tả má»™t cách Ä‘a nguyên, Ä‘a dạng. Hiếm hoi là những nghệ sÄ© nhuần nhuyá»…n kỹ thuáºt phÆ°Æ¡ng Tây và triết lý phÆ°Æ¡ng Ãông, để có thể tạo má»™t con Ä‘Æ°á»ng nghệ thuáºt phức âm, Ä‘a nghÄ©a, rá»i ánh sáng và chiếu nhiá»u góc Ä‘á»™ và o những trăn trở của con ngÆ°á»i vá» cõi sống, cõi chết, cõi biết, cõi không, vá» hÆ° vô và cá»±c lạc, vá» cái Ãạo của con ngÆ°á»i, ở chá»— Tâm và Váºt không còn giá»›i hạn phân chia. Má»™t và i há»a sÄ© gốc à Ãông, thấm nhuần cái há»c phÆ°Æ¡ng Tây, dÆ°á»ng nhÆ° đã tìm được con Ä‘Æ°á»ng tiến đến sá»± hòa đồng Tâm-Váºt, Âm-DÆ°Æ¡ng, Hữu Hạn-Vô Hạn. Lê Bá Ãảng là má»™t. * Không gian Lê Bá Ãảng là sá»± phản kháng những không gian ba chiá»u đã bÆ°á»›c và o tuổi hoà ng hôn, là sá»± chống lại quan niệm lá»—i thá»i của há»™i há»a trÆ°á»ng ốc, biểu dÆ°Æ¡ng lối nhìn má»™t chiá»u: Vẽ những gì thấy trÆ°á»›c mắt. Nghệ nhân có thể hồi khứ, ngoái lại dÄ© vãng, nhÆ°ng vẫn phải moi ký ức ra khá»i óc, để nó lên bà n, trÆ°á»›c mặt, mà vẽ. Há»™i há»a láºp thể mở rá»™ng hÆ¡n: Ãối tượng vẽ, không im lìm, không "chết", nó có quyá»n chuyển Ä‘á»™ng. Há»™i há»a láºp thể mở thêm chiá»u thứ tÆ°: Chiá»u chuyển Ä‘á»™ng cho tác phẩm. Há»™i há»a trừu tượng phá thể để ngòi bút tá»± do phân tÃch đối tượng, xé nát đối tượng, tiêu tùng hình thái. Má»—i nghệ sÄ© tạo má»™t lối vẽ, lối nhìn riêng vỠđối tượng; và ngÆ°á»i xem cÅ©ng có quyá»n có cái nhìn riêng vá» há»a phẩm, theo ý mình, Ä‘á»™c láºp vá»›i nghệ sÄ©. Há»™i há»a trừu tượng phá bung những
định kiến, những hà ng rà o ngăn cách, để con ngÆ°á»i tá»±
do thưởng ngoạn, tự do tưởng tượng và nghệ sĩ tự do
sáng tác. Mối tương quan cố định vỠ"đối tượng bức
tranh" và sá»± cảm nháºn của ngÆ°á»i xem không còn nữa. Há»™i
há»a trừu tượng lấy tá»± do là m đối tượng, và chÃnh ở
chá»— "tá»± do" ấy, con ngÆ°á»i má»›i thấy cái "giá»›i hạn" của
chÃnh mình.
Lê Bá Ãảng muốn thoát ra khá»i tất cả những rà ng buá»™c vá» quy luáºt của nghệ thuáºt cổ Ä‘iển, và cả cái "tá»± do giá»›i hạn" của há»™i há»a trừu tượng, để mở ra má»™t cõi ta của riêng ông. Ông sáng tạo Không Gian Lê Bá Ãảng. * - Vá» mặt kỹ thuáºt, đó là sá»± gặp gỡ giữa nhiá»u ngà nh nghệ thuáºt: Kiến trúc, Ä‘iêu khắc, há»™i há»a... Lê Bá Ãảng không chỉ vẽ, ông tạo hình.Ở những mô hình Không gian thá»±c tiá»…n, ông nhìn từ không trung, bằng con mắt loà i chim, hay nhìn từ mặt trăng xuống đất. Tôi gá»i đó là viá»…n cáºn "vạn lý". Vá»›i cái nhìn nà y, Không Gian Lê Bá Ãảng thể hiện những nứt nẻ trên trái đất, những đỉnh cao, vá»±c sâu, trong lòng đất, lòng biển; những đại dÆ°Æ¡ng mênh mông, những há»a diệm sÆ¡n bừng cháy, đến cả những con kiến li ti là sinh mệnh và định mệnh của con ngÆ°á»i. Trong không gian thá»±c tiá»…n, vá»›i viá»…n cáºn "vạn lý", Lê Bá Ãảng có thể gồm thâu vÅ© trụ địa chất và thế giá»›i nhân sinh trong má»™t chiá»u kÃch không quá má»™t thÆ°á»›c dà i, hai thÆ°á»›c rá»™ng. Ở Không gian ảo tưởng, ông tạo không khà siêu hình, giữa cõi sống và cõi chết. Ông "vẽ" cái hoang vu của hÆ° vô, ông "vẽ" cái không và cái có. Từ kỹ thuáºt, chất liệu, cách sắp xếp đến má»—i hình thức trong không gian Lê Bá Ãảng dÆ°á»ng nhÆ° muốn cấu tạo nên má»™t thế giá»›i, má»™t vÅ© trụ ngoà i mà u sắc. Mà u sắc chỉ là cái cá»› để lÆ°u lại vá»›i há»™i há»a. Ông hay dùng sắc nâu, sắc xám, toà n trắng, toà n Ä‘en, mà u đất nung, chấm phá những Ä‘iểm son nhÆ° những mốc, để tÆ° tưởng, trà nhá»› và tâm linh có thể trụ lại giữa khoảng vô thỉ, vô chung. Ãứng trÆ°á»›c những tác phẩm nà y, ngÆ°á»i xem cảm thấy hoang mang, lạc loà i, nhÆ° mình là chứng nhân cái hữu hạn của cuá»™c Ä‘á»i Ä‘ang giao lÆ°u cùng cái vô hạn của vòng tá» sinh, luân hồi, truyá»n kiếp. Trong loại không gian thứ ba, Không gian lịch sá»-địa tầng, ngÆ°á»i xem mÆ°á»ng tượng thấy ý niệm thá»i gian liên kết vá»›i không gian: Con Ä‘Æ°á»ng xuyên suốt quá khứ-tÆ°Æ¡ng lai, giao thoa vá»›i viá»…n cáºn xuyên địa, từ cung trăng xuống địa cầu, xuyên xuống những lá»›p địa từng, địa đạo. Tác giả cho ta cảm tưởng ông muốn hình ảnh hóa cả má»™t thá»i kỳ lịch sá» của dân tá»™c, xuyên qua những thá»a ruá»™ng khô, những cánh đồng cháy, những bãi cát dà i, những ngôi cổ má»™, những lá»›p địa tầng, và o trung tâm trái đất. Ở má»™t cái khung lÆ¡ lá»ng, mÆ¡ hồ, rêu phong kia, dÆ°á»ng nhÆ° thấp thoáng có hồn Trá»ng Thủy Ä‘ang tìm dấu Mỵ NÆ°Æ¡ng qua vết lông ngá»—ng xác xÆ¡, tan tác... Ở má»™t khoảng tối nà y, có phải Diêm VÆ°Æ¡ng Ä‘ang hà nh hình lÅ© tá»™i đồ? Ở má»™t không gian u ám trên kia, Hằng Nga Ä‘ang cô Ä‘Æ¡n, giá buốt trên cung Quảng?... Má»—i lần xem Không Gian Lê Bá Ãảng là má»™t lần khám phá. Tác phẩm của ông có nét hãnh tiến vá» tÆ°Æ¡ng lai, kèm ná»—i khổ Ä‘au, trầm luân trong hiện tại và ná»—i u hoà i, nhá»› vá» quá vãng. Nghệ thuáºt của ông thoát hà i, Ä‘áºp vỡ cổ kÃnh để tạo ra không gian phi thá»i gian, gồm thâu quá khứ, vị lai, địa tầng, địa chất, cõi nà y, cõi khác trong khoảnh khắc má»™t cái nhìn. Nó Ä‘á»™c đáo, nhÆ°ng cô Ä‘Æ¡n. Ông cô Ä‘Æ¡n trên con Ä‘Æ°á»ng sáng tạo của mình; nhÆ°ng chÃnh sá»± cô Ä‘Æ¡n đó là đốm lá»a soi Ä‘Æ°á»ng cho Không Gian Lê Bá Ãảng. Yên CÆ¡, 1-1-1997
© 1991-1998 Thụy Khuê |
[ Trở VỠ] |