Chim Việt Cà nh Nam [ Trở VỠ]
Sóng
từ trưá»ng
Không gian Lê Bá Ãảng |
à niệm vá» không gian không má»›i. Ã
muốn biểu dương không gian, cũng không lạ. Nhưng ý thức
được tÃnh cách tương đối cá»§a sá»± váºt trong vÅ© trụ, trong
không gian, thì hình như chỉ Trang Chu má»›i tháºt sá»± đặt vấn
Ä‘á». Nà o chim bằng, cá côn, nà o ao trá»i, gió lốc...
Trang Chu "tạo hình" cho ta thấy cái vô cùng cá»§a tạo váºt
và cái lẽ tương đối ở Ä‘á»i.
Há»™i há»a Tây phương, già u kỹ thuáºt, nhiá»u tiến bá»™. Nhưng thiên vá» biểu dương hiện thá»±c, vẽ những gì thấy được, nắm bắt được, những "hiện thá»±c cụ thể" (kể cả khi phá thể như láºp thể, trừu tượng), dưá»ng như há»™i há»a Tây phương chưa tháºt tình thám hiểm thế giá»›i siêu hình, tâm linh, vần vÅ© vá» lẽ sống, chết, lý tương đối ở Ä‘á»i. Há»™i há»a phương Ãông nghiêng vá» Ãạo, vá» triết lý sống, nhưng lại chưa tìm ra những phương pháp tân kỳ để diá»…n tả má»™t cách Ä‘a nguyên, Ä‘a dạng. Hiếm hoi là những nghệ sÄ© nhuần nhuyá»…n kỹ thuáºt phương Tây và triết lý phương Ãông, để có thể tạo má»™t con đưá»ng nghệ thuáºt phức âm, Ä‘a nghÄ©a, rá»i ánh sáng và chiếu nhiá»u góc độ và o những trăn trở cá»§a con ngưá»i vá» cõi sống, cõi chết, cõi biết, cõi không, vá» hư vô và cá»±c lạc, vá» cái Ãạo cá»§a con ngưá»i, ở chá»— Tâm và Váºt không còn giá»›i hạn phân chia. Má»™t và i há»a sÄ© gốc à Ãông, thấm nhuần cái há»c phương Tây, dưá»ng như đã tìm được con đưá»ng tiến đến sá»± hòa đồng Tâm-Váºt, Âm-Dương, Hữu Hạn-Vô Hạn. Lê Bá Ãảng là má»™t. * Không gian Lê Bá Ãảng là sá»± phản kháng những không gian ba chiá»u đã bước và o tuổi hoà ng hôn, là sá»± chống lại quan niệm lá»—i thá»i cá»§a há»™i há»a trưá»ng ốc, biểu dương lối nhìn má»™t chiá»u: Vẽ những gì thấy trước mắt. Nghệ nhân có thể hồi khứ, ngoái lại dÄ© vãng, nhưng vẫn phải moi ký ức ra khá»i óc, để nó lên bà n, trước mặt, mà vẽ. Há»™i há»a láºp thể mở rá»™ng hÆ¡n: Ãối tượng vẽ, không im lìm, không "chết", nó có quyá»n chuyển động. Há»™i há»a láºp thể mở thêm chiá»u thứ tư: Chiá»u chuyển động cho tác phẩm. Há»™i há»a trừu tượng phá thể để ngòi bút tá»± do phân tÃch đối tượng, xé nát đối tượng, tiêu tùng hình thái. Má»—i nghệ sÄ© tạo má»™t lối vẽ, lối nhìn riêng vỠđối tượng; và ngưá»i xem cÅ©ng có quyá»n có cái nhìn riêng vá» há»a phẩm, theo ý mình, độc láºp vá»›i nghệ sÄ©. Há»™i há»a trừu tượng phá bung những
định kiến, những hà ng rà o ngăn cách, để con ngưá»i tá»±
do thưởng ngoạn, tự do tưởng tượng và nghệ sĩ tự do
sáng tác. Mối tương quan cố định vỠ"đối tượng bức
tranh" và sá»± cảm nháºn cá»§a ngưá»i xem không còn nữa. Há»™i
há»a trừu tượng lấy tá»± do là m đối tượng, và chÃnh ở
chá»— "tá»± do" ấy, con ngưá»i má»›i thấy cái "giá»›i hạn" cá»§a
chÃnh mình.
Lê Bá Ãảng muốn thoát ra khá»i tất cả những rà ng buá»™c vá» quy luáºt cá»§a nghệ thuáºt cổ Ä‘iển, và cả cái "tá»± do giá»›i hạn" cá»§a há»™i há»a trừu tượng, để mở ra má»™t cõi ta cá»§a riêng ông. Ông sáng tạo Không Gian Lê Bá Ãảng. * - Vá» mặt kỹ thuáºt, đó là sá»± gặp gỡ giữa nhiá»u ngà nh nghệ thuáºt: Kiến trúc, Ä‘iêu khắc, há»™i há»a... Lê Bá Ãảng không chỉ vẽ, ông tạo hình.Ở những mô hình Không gian thá»±c tiá»…n, ông nhìn từ không trung, bằng con mắt loà i chim, hay nhìn từ mặt trăng xuống đất. Tôi gá»i đó là viá»…n cáºn "vạn lý". Vá»›i cái nhìn nà y, Không Gian Lê Bá Ãảng thể hiện những nứt nẻ trên trái đất, những đỉnh cao, vá»±c sâu, trong lòng đất, lòng biển; những đại dương mênh mông, những há»a diệm sÆ¡n bừng cháy, đến cả những con kiến li ti là sinh mệnh và định mệnh cá»§a con ngưá»i. Trong không gian thá»±c tiá»…n, vá»›i viá»…n cáºn "vạn lý", Lê Bá Ãảng có thể gồm thâu vÅ© trụ địa chất và thế giá»›i nhân sinh trong má»™t chiá»u kÃch không quá má»™t thước dà i, hai thước rá»™ng. Ở Không gian ảo tưởng, ông tạo không khà siêu hình, giữa cõi sống và cõi chết. Ông "vẽ" cái hoang vu cá»§a hư vô, ông "vẽ" cái không và cái có. Từ kỹ thuáºt, chất liệu, cách sắp xếp đến má»—i hình thức trong không gian Lê Bá Ãảng dưá»ng như muốn cấu tạo nên má»™t thế giá»›i, má»™t vÅ© trụ ngoà i mà u sắc. Mà u sắc chỉ là cái cá»› để lưu lại vá»›i há»™i há»a. Ông hay dùng sắc nâu, sắc xám, toà n trắng, toà n Ä‘en, mà u đất nung, chấm phá những Ä‘iểm son như những mốc, để tư tưởng, trà nhá»› và tâm linh có thể trụ lại giữa khoảng vô thỉ, vô chung. Ãứng trước những tác phẩm nà y, ngưá»i xem cảm thấy hoang mang, lạc loà i, như mình là chứng nhân cái hữu hạn cá»§a cuá»™c Ä‘á»i Ä‘ang giao lưu cùng cái vô hạn cá»§a vòng tá» sinh, luân hồi, truyá»n kiếp. Trong loại không gian thứ ba, Không gian lịch sá»-địa tầng, ngưá»i xem mưá»ng tượng thấy ý niệm thá»i gian liên kết vá»›i không gian: Con đưá»ng xuyên suốt quá khứ-tương lai, giao thoa vá»›i viá»…n cáºn xuyên địa, từ cung trăng xuống địa cầu, xuyên xuống những lá»›p địa từng, địa đạo. Tác giả cho ta cảm tưởng ông muốn hình ảnh hóa cả má»™t thá»i kỳ lịch sá» cá»§a dân tá»™c, xuyên qua những thá»a ruá»™ng khô, những cánh đồng cháy, những bãi cát dà i, những ngôi cổ má»™, những lá»›p địa tầng, và o trung tâm trái đất. Ở má»™t cái khung lÆ¡ lá»ng, mÆ¡ hồ, rêu phong kia, dưá»ng như thấp thoáng có hồn Trá»ng Thá»§y Ä‘ang tìm dấu Mỵ Nương qua vết lông ngá»—ng xác xÆ¡, tan tác... Ở má»™t khoảng tối nà y, có phải Diêm Vương Ä‘ang hà nh hình lÅ© tá»™i đồ? Ở má»™t không gian u ám trên kia, Hằng Nga Ä‘ang cô đơn, giá buốt trên cung Quảng?... Má»—i lần xem Không Gian Lê Bá Ãảng là má»™t lần khám phá. Tác phẩm cá»§a ông có nét hãnh tiến vá» tương lai, kèm ná»—i khổ Ä‘au, trầm luân trong hiện tại và ná»—i u hoà i, nhá»› vá» quá vãng. Nghệ thuáºt cá»§a ông thoát hà i, Ä‘áºp vỡ cổ kÃnh để tạo ra không gian phi thá»i gian, gồm thâu quá khứ, vị lai, địa tầng, địa chất, cõi nà y, cõi khác trong khoảnh khắc má»™t cái nhìn. Nó độc đáo, nhưng cô đơn. Ông cô đơn trên con đưá»ng sáng tạo cá»§a mình; nhưng chÃnh sá»± cô đơn đó là đốm lá»a soi đưá»ng cho Không Gian Lê Bá Ãảng. Yên CÆ¡, 1-1-1997
© 1991-1998 Thụy Khuê |
[ Trở VỠ] |