Chim Việt Cà nh Nam [ Trở VỠ]
Sóng
từ trÆ°á»ng
Mã
quan trong há»™i há»a
|
Ngá»±a và ngÆ°á»i trong tiếng Việt,
vô tình hay hữu ý, có cách phát âm gần giống nhau. Những
âm hao tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng ấy, chiếu và o sáng tác của Lê Bá Ãảng,
trở thà nh má»™t mã quan nghệ thuáºt Ä‘á»™c đáo.
Ãối vá»›i Lê Bá Ãảng, ngá»±a là má»™t nhân váºt. Ãây không phải là điá»u má»›i. Từ thá»i cổ Hy La, ngá»±a đã là ngÆ°á»i, đã có những con centaure ngá»±a-ngÆ°á»i (ngá»±a đầu ngÆ°á»i). Ngá»±a còn biểu dÆ°Æ¡ng cÆ°á»ng lá»±c, sức mạnh dẻo dai, bá»n bỉ, ngá»±a mang ấn tượng ra Ä‘i, tá»± do vùng vẫy, ngá»±a là biểu tượng của chinh nhân, chinh phục, của dục vá»ng, chiến tranh, tÃnh dục... trong con ngÆ°á»i. NhÆ°ng ngÆ°á»i luôn luôn coi ngá»±a nhÆ°
loà i súc váºt, tuy khôn ngoan, thông minh, nhÆ°ng vẫn là thú.
Với ngựa, nét bút của ông linh động,
vùng vẫy, dÆ°á»ng nhÆ° cái mà há»a sÄ© muốn bá»™c lá»™ trong tranh
là cái "nhân tÃnh" nÆ¡i con ngá»±a. Ông đạt. Ngá»±a của ông
có sức quyến rÅ© mê hoặc của những nhân váºt ảo
huyá»n, kỳ bÃ.
Ngá»±a hóa thân thà nh há»a sÄ©: "Chị Mã" trong má»™t truyện ngắn của Lê Bá Ãảng. Sức sáng tạo của "Chị Mã" cÅ©ng ảo huyá»n, huyá»…n má»™ng và sinh Ä‘á»™ng nhÆ° trần thế con ngÆ°á»i. Nếu so sánh thế giá»›i ngá»±a của Lê
Bá Ãảng vá»›i thế giá»›i "kịch ngÆ°á»i" của ông, ngÆ°á»i xem
không khá»i và thú tÃnh nÆ¡i con ngÆ°á»i vá»›i nhân tÃnh nÆ¡i con
váºt. DÆ°á»ng nhÆ° chÃnh ngá»n bút của các "Chị Mã" đã
vẽ nên những sinh váºt li ti, hoạt náo, triá»n miên, trong vòng:
ăn, ngủ, đụ, ị, Ä‘i, đứng, đánh, đấm, khóc cÆ°á»i, gian
manh, đạo đức, tội ác và nhân ái... cuồng quay trong địa
ngục trầm luân, hay thiên Ä‘Æ°á»ng tục lụy được gá»i lÃ
thế giá»›i loà i ngÆ°á»i.
Há»a sÄ© đã xóa nhòa biên giá»›i giữa
nhân
và váºt để tác thà nh má»™t thế giá»›i "tạo váºt huyá»n
đồng" trong nghĩa Lão Trang.
Ngá»±a của Lê Bá Ãảng không chỉ là những sinh váºt hình thức mà tá»± chúng thoát ra Ä‘á»i sống tâm linh trong ánh mắt, trong nụ cÆ°á»i, trong má»i tác Ä‘á»™ng thể xác và thú tÃnh: Ngá»±a buồn, ngá»±a vui, ngá»±a trầm ngâm, ngá»±a đắng cay, Ä‘au khổ, ngá»±a lồng, ngá»±a phóng, ngá»±a đá, ngá»±a ăn, ngá»±a ngủ, ngá»±a dằn dữ, phong ba, ngá»±a yêu, ngá»±a ghét, ngá»±a nằm, ngá»±a đứng, ngá»±a ngồi... Tất cả những tÆ° thế, những ngáºm ngùi của ngá»±a Ä‘á»u được khai triển, trong những chiá»u kÃch khác nhau, bằng những chất liệu khác nhau. Má»—i khi có má»™t nồng Ä‘á»™ nà o đó dâng lên trong huyết quản của ngÆ°á»i nghệ sÄ©, thì lại có... Ngá»±a, và có thể nói má»—i con ngá»±a là sá»± giao thoa giữa má»™t cảm xúc bất kỳ, vá»›i má»™t là n sóng không tên dấy lên từ trá»±c giác sáng tạo, cái mà Francis Bacon gá»i là "accident", tôi xin gá»i là "tia chá»›p" lóe lên từ má»™t cõi không, biến không thà nh có, biến ngá»±a thà nh ngÆ°á»i. Yên CÆ¡, tháng 1-1997
|
[ Trở VỠ] |