Chim Việt Cành Nam             [  Trở Vá»   ]

Thụy Khuê

Sóng từ trưá»ng
___

 Mã quan trong há»™i há»a
Lê Bá Ãảng


 
     Ngá»±a và ngưá»i trong tiếng Việt, vô tình hay hữu ý, có cách phát âm gần giống nhau. Những âm hao tương đương ấy, chiếu vào sáng tác cá»§a Lê Bá Ãảng, trở thành má»™t mã quan nghệ thuật độc đáo.

     Ãối vá»›i Lê Bá Ãảng, ngá»±a là má»™t nhân vật. Ãây không phải là Ä‘iá»u má»›i. Từ thá»i cổ Hy La, ngá»±a đã là ngưá»i, đã có những con centaure ngá»±a-ngưá»i (ngá»±a đầu ngưá»i). Ngá»±a còn biểu dương cưá»ng lá»±c, sức mạnh dẻo dai, bá»n bỉ, ngá»±a mang ấn tượng ra Ä‘i, tá»± do vùng vẫy, ngá»±a là biểu tượng cá»§a chinh nhân, chinh phục, cá»§a dục vá»ng, chiến tranh, tính dục... trong con ngưá»i.

     Nhưng ngưá»i luôn luôn coi ngá»±a như loài súc vật, tuy khôn ngoan, thông minh, nhưng vẫn là thú.
     Vá»›i Lê Bá Ãảng, ngá»±a thá»±c thụ là ngưá»i, thế giá»›i ngá»±a cá»§a ông là thế giá»›i tá»± do, quần tụ những vÅ© bão, mÆ¡n trá»›n, phong ba, dục tình và tha thiết, là thế giá»›i cá»§a chinh phục. Ở ông, ngá»±a chinh phục ngưá»i.
     Thế giá»›i ngá»±a Lê Bá Ãảng là thế giá»›i bất kham, há»—n tạp giữa ảo và thá»±c. Tất cả những biến chuyển tâm linh và hình thức cá»§a con ngưá»i hiện hình trong chân dung ngá»±a.

     Vá»›i ngá»±a, nét bút cá»§a ông linh động, vùng vẫy, dưá»ng như cái mà há»a sÄ© muốn bá»™c lá»™ trong tranh là cái "nhân tính" nÆ¡i con ngá»±a. Ông đạt. Ngá»±a cá»§a ông có sức quyến rÅ© mê hoặc cá»§a những nhân vật ảo huyá»n, kỳ bí.
     Khi đã bắt được vùng ná»™i tại thâm trầm và u uẩn chung giữa ngưá»i và thú, ngưá»i nghệ sÄ© có thể "giải mã" được những khó khăn ngăn cách giữa vật và nhân.

     Ngá»±a hóa thân thành há»a sÄ©: "Chị Mã" trong má»™t truyện ngắn cá»§a Lê Bá Ãảng. Sức sáng tạo cá»§a "Chị Mã" cÅ©ng ảo huyá»n, huyá»…n má»™ng và sinh động như trần thế con ngưá»i.

     Nếu so sánh thế giá»›i ngá»±a cá»§a Lê Bá Ãảng vá»›i thế giá»›i "kịch ngưá»i" cá»§a ông, ngưá»i xem không khá»i ví thú tính nÆ¡i con ngưá»i vá»›i nhân tính nÆ¡i con vật. Dưá»ng như chính ngá»n bút cá»§a các "Chị Mã" đã vẽ nên những sinh vật li ti, hoạt náo, triá»n miên, trong vòng: ăn, ngá»§, đụ, ị, Ä‘i, đứng, đánh, đấm, khóc cưá»i, gian manh, đạo đức, tá»™i ác và nhân ái... cuồng quay trong địa ngục trầm luân, hay thiên đưá»ng tục lụy được gá»i là thế giá»›i loài ngưá»i.
     Sá»± lá»±a chá»n hài hòa ngưá»i-ngá»±a, dưá»ng như không phải vô tình mà vô hình định trước: Bằng âm thanh gần gụi ngá»±a-ngưá»i, bằng sá»± uyển chuyển thân thể giống nhau, trong tác hợp nòi tình, bằng động tác thiên di, bằng lòng yêu tá»± do, bằng mãnh lá»±c quật khởi... Ở Lê Bá Ãảng, có sá»± nhập thần giữa ngưá»i và ngá»±a, có sá»± phân thân giữa ngưá»i và ngá»±a, và ngưá»i xem tranh không phân biệt được chính ngưá»i vẽ ngá»±a hay ngá»±a vẽ ngưá»i.

     Há»a sÄ© đã xóa nhòa biên giá»›i giữa nhân và vật để tác thành má»™t thế giá»›i "tạo vật huyá»n đồng" trong nghÄ©a Lão Trang.
     Ông tạo thế giá»›i ngá»±a bằng những dessin cá»±c kỳ giàu có vá» nét, uyển chuyển và có ma lá»±c, mã lá»±c và há»a lá»±c biến những quang cảnh thông thưá»ng trở nên ngoạn mục và má»™ng tưởng.

     Ngá»±a cá»§a Lê Bá Ãảng không chỉ là những sinh vật hình thức mà tá»± chúng thoát ra Ä‘á»i sống tâm linh trong ánh mắt, trong nụ cưá»i, trong má»i tác động thể xác và thú tính: Ngá»±a buồn, ngá»±a vui, ngá»±a trầm ngâm, ngá»±a đắng cay, Ä‘au khổ, ngá»±a lồng, ngá»±a phóng, ngá»±a đá, ngá»±a ăn, ngá»±a ngá»§, ngá»±a dằn dữ, phong ba, ngá»±a yêu, ngá»±a ghét, ngá»±a nằm, ngá»±a đứng, ngá»±a ngồi... Tất cả những tư thế, những ngậm ngùi cá»§a ngá»±a Ä‘á»u được khai triển, trong những chiá»u kích khác nhau, bằng những chất liệu khác nhau. Má»—i khi có má»™t nồng độ nào đó dâng lên trong huyết quản cá»§a ngưá»i nghệ sÄ©, thì lại có... Ngá»±a, và có thể nói má»—i con ngá»±a là sá»± giao thoa giữa má»™t cảm xúc bất kỳ, vá»›i má»™t làn sóng không tên dấy lên từ trá»±c giác sáng tạo, cái mà Francis Bacon gá»i là "accident", tôi xin gá»i là "tia chá»›p" lóe lên từ má»™t cõi không, biến không thành có, biến ngá»±a thành ngưá»i.

Yên Cơ, tháng 1-1997


© 1991-1998 Thụy Khuê



Trở Vá»   ]