Chim Việt Cà nh Nam [ Trở VỠ]
Sóng
từ trưá»ng
Mã
quan trong há»™i há»a
|
Ngá»±a và ngưá»i trong tiếng Việt,
vô tình hay hữu ý, có cách phát âm gần giống nhau. Những
âm hao tương đương ấy, chiếu và o sáng tác cá»§a Lê Bá Ãảng,
trở thà nh má»™t mã quan nghệ thuáºt độc đáo.
Ãối vá»›i Lê Bá Ãảng, ngá»±a là má»™t nhân váºt. Ãây không phải là điá»u má»›i. Từ thá»i cổ Hy La, ngá»±a đã là ngưá»i, đã có những con centaure ngá»±a-ngưá»i (ngá»±a đầu ngưá»i). Ngá»±a còn biểu dương cưá»ng lá»±c, sức mạnh dẻo dai, bá»n bỉ, ngá»±a mang ấn tượng ra Ä‘i, tá»± do vùng vẫy, ngá»±a là biểu tượng cá»§a chinh nhân, chinh phục, cá»§a dục vá»ng, chiến tranh, tÃnh dục... trong con ngưá»i. Nhưng ngưá»i luôn luôn coi ngá»±a như
loà i súc váºt, tuy khôn ngoan, thông minh, nhưng vẫn là thú.
Với ngựa, nét bút của ông linh động,
vùng vẫy, dưá»ng như cái mà há»a sÄ© muốn bá»™c lá»™ trong tranh
là cái "nhân tÃnh" nÆ¡i con ngá»±a. Ông đạt. Ngá»±a cá»§a ông
có sức quyến rÅ© mê hoặc cá»§a những nhân váºt ảo
huyá»n, kỳ bÃ.
Ngá»±a hóa thân thà nh há»a sÄ©: "Chị Mã" trong má»™t truyện ngắn cá»§a Lê Bá Ãảng. Sức sáng tạo cá»§a "Chị Mã" cÅ©ng ảo huyá»n, huyá»…n má»™ng và sinh động như trần thế con ngưá»i. Nếu so sánh thế giá»›i ngá»±a cá»§a Lê
Bá Ãảng vá»›i thế giá»›i "kịch ngưá»i" cá»§a ông, ngưá»i xem
không khá»i và thú tÃnh nÆ¡i con ngưá»i vá»›i nhân tÃnh nÆ¡i con
váºt. Dưá»ng như chÃnh ngá»n bút cá»§a các "Chị Mã" đã
vẽ nên những sinh váºt li ti, hoạt náo, triá»n miên, trong vòng:
ăn, ngá»§, đụ, ị, Ä‘i, đứng, đánh, đấm, khóc cưá»i, gian
manh, đạo đức, tội ác và nhân ái... cuồng quay trong địa
ngục trầm luân, hay thiên đưá»ng tục lụy được gá»i lÃ
thế giá»›i loà i ngưá»i.
Há»a sÄ© đã xóa nhòa biên giá»›i giữa
nhân
và váºt để tác thà nh má»™t thế giá»›i "tạo váºt huyá»n
đồng" trong nghĩa Lão Trang.
Ngá»±a cá»§a Lê Bá Ãảng không chỉ là những sinh váºt hình thức mà tá»± chúng thoát ra Ä‘á»i sống tâm linh trong ánh mắt, trong nụ cưá»i, trong má»i tác động thể xác và thú tÃnh: Ngá»±a buồn, ngá»±a vui, ngá»±a trầm ngâm, ngá»±a đắng cay, Ä‘au khổ, ngá»±a lồng, ngá»±a phóng, ngá»±a đá, ngá»±a ăn, ngá»±a ngá»§, ngá»±a dằn dữ, phong ba, ngá»±a yêu, ngá»±a ghét, ngá»±a nằm, ngá»±a đứng, ngá»±a ngồi... Tất cả những tư thế, những ngáºm ngùi cá»§a ngá»±a Ä‘á»u được khai triển, trong những chiá»u kÃch khác nhau, bằng những chất liệu khác nhau. Má»—i khi có má»™t nồng độ nà o đó dâng lên trong huyết quản cá»§a ngưá»i nghệ sÄ©, thì lại có... Ngá»±a, và có thể nói má»—i con ngá»±a là sá»± giao thoa giữa má»™t cảm xúc bất kỳ, vá»›i má»™t là n sóng không tên dấy lên từ trá»±c giác sáng tạo, cái mà Francis Bacon gá»i là "accident", tôi xin gá»i là "tia chá»›p" lóe lên từ má»™t cõi không, biến không thà nh có, biến ngá»±a thà nh ngưá»i. Yên CÆ¡, tháng 1-1997
|
[ Trở VỠ] |