Chim Việt Cà nh Nam [ Trở VỠ]
Sóng
từ trưá»ng
Mùi đu đủ xanh, Trần Anh Hùng |
Ãêm đã khuya. Tiếng dồn dáºp gõ
cá»a cá»§a má»™t bé gái trước ngôi nhà cổ kÃnh phá vỡ bản
hòa ca rỉ rả cá»§a côn trùng trong giây lát. Rồi và i lá»i
đối thoại ngắn gá»n. Rồi tất cả những tiếng nói chìm
đi, tiếng đà n chìm đi, chỉ còn lại bầu không khà tịch
lặng của đêm khuya, của những nét mặt và những chiếc
bóng thầm lặng ...
Như khúc dạo đầu, cả cuốn phim Ãt lá»i đến gần như không nói. Tất cả diá»…n ra bằng ánh mắt, nụ cưá»i, bằng cá» chỉ, bằng những gì không phải là ngôn ngữ. Ãó là nghệ thuáºt Ä‘iện ảnh dá»±a trên sức mạnh ná»™i tâm. Ãó là cõi tịch lặng Ãông phương và đồng thá»i cÅ©ng là thế giá»›i câm nÃn, suốt Ä‘á»i chịu đựng cá»§a ngưá»i phụ nữ Việt. Trần Anh Hùng dẫn ta và o tác phẩm Mùi Ãu Ãá»§ Xanh bằng thuáºt pháp vô ngôn ấy. Anh đã thá»±c hiện cái tÄ©nh, cõi tịch lặng và câm nÃn trên mà n ảnh, má»™t cách vô cùng nghệ thuáºt. Trần Anh Hùng dùng "kỹ thuáºt không lá»i" để "quay" cái sâu xa, mãnh liệt cá»§a thế giá»›i những Ä‘iá»u không thể nói. Trong những phim vá» Việt Nam xuất hiện gần đây ở Pháp, không thiếu những phim hay. Mức độ hay tùy theo cách đánh giá cá»§a má»—i ngưá»i: hay kiểu phiêu lưu, tiểu thuyết, nhuốm sắc cải lương như Indochine. Hay vì báºt ra sức chịu đựng tối Ä‘a cá»§a con ngưá»i trong cá»±c Ä‘iểm cá»§a chiến tranh như Ãiện Biên Phá»§. Hoặc hay vì tÃnh cách đặt vấn đỠtrá»±c tiếp: trong tình yêu, thể xác là m chá»§, thể xác Ä‘i trước tâm linh như L'Amant (Ngưá»i Tình). Những giá trị Ä‘iện ảnh ấy được các tầng lá»›p khán giả yêu chuá»™ng theo nhịp độ và trình độ khác nhau, nhưng tá»±u trung Ä‘á»u đặt ná»n trên thể động cá»§a Tây phương. Từ tình tiết éo le trong Indochine, đến sá»± cung cấp dư giả xương máu, sinh mạng con ngưá»i cho chiến tranh Ãiện Biên Phá»§, hay động tác chá»§ lá»±c cá»§a thể xác trong tình yêu L'Amant..., tất cả má»i diá»…n biến dù được quay trên đất Việt, nhưng quan niệm đạo diá»…n ở thể động. Nói khác Ä‘i, đạo diá»…n dùng hà nh động (action), ngôn ngữ, âm thanh là m giá trị căn bản cho tác phẩm. Ãó là má»™t lối nhìn rất Tây phương, tuy lấy bối cảnh Việt nhưng không có "không khÃ" Việt. Phải tá»›i Trần Anh Hùng vá»›i Mùi Ãu Ãá»§ Xanh, quay trên đất Pháp, ở phim trưá»ng Bry sur Marne (vì thiếu phương tiện tà i chÃnh) má»›i thấy xuất hiện tâm hồn Ãông phương: - Dùng thể tÄ©nh để nói lên sức sống cá»§a cuá»™c Ä‘á»i qua trung gian ống kÃnh. Trần Anh Hùng diá»…n tả những thầm lặng ấy bằng caméra trá»±c chỉ. Caméra là nguồn sống, là sinh lá»±c cá»§a cuốn phim. Cho nên, nếu muốn nói đến má»™t kỹ thuáºt trong nghệ thuáºt Ä‘iện ảnh, tôi cho rằng bà quyết cá»§a Trần Anh Hùng nằm ở đôi mắt caméra. ChÃnh đôi mắt ấy đã là m cho khán giả ngá»i thấy mùi lá cây, hoa cá», mùi mưa, mùi Ä‘u đủ... và cả mùi khổ Ä‘au cá»§a con ngưá»i. ChÃnh đôi mắt caméra ấy đã chiếu và o ná»™i tâm cá»§a sá»± váºt, cá»§a các vấn Ä‘á»: từ hạt sương mai, giá»t nhá»±a Ä‘u đủ, qua những con kiến, con cóc, con á»…nh ương... đến những giá»t nước mưa long lanh trên lá. "Ãôi mắt" Trần Anh Hùng đã dùng cáºn ảnh (gros plan) như những ẩn dụ để nói lên sức ép ná»™i tâm: Ãà n kiến ngoi ngoai thoi thóp trong đống sáp nến khêu lên tâm trạng khốc liệt cá»§a đứa bé vị thà nh niên, muốn phá phách, muốn táºn diệt những bất công xã há»™i mà mẹ nó suốt Ä‘á»i phải chịu bằng cách đổ những bạo động lên đầu "con kiến". Rồi đôi mắt long lanh như hai vì sao cá»§a đứa bé gái, chiếu háºu và o mặt trái cuá»™c Ä‘á»i. Cảm giác trưá»n trượt cá»§a những con á»…nh ương, trong vÅ©ng lầy ẩm ướt, ẩn giấu khát vá»ng dục tình trong đêm khuya. Tác phẩm dá»±a trên ba Ä‘iểm mạnh: - Caméra,Hai yếu tố đầu tùy thuá»™c đạo diá»…n vì các tà i tá», phần lá»›n là những diá»…n viên không chuyên nghiệp, trừ nghệ sÄ© Nguyá»…n Anh Hoa từ Việt Nam sang. Nhạc đệm cá»§a nhạc sÄ© Tôn Thất Tiết góp phần không nhá» và o việc tạo không khà Ãông phương, gợi cảm giác, và sinh lá»±c cho tác phẩm. Trang trà do Trần Nữ Yên Khê đảm nháºn, trang nghiêm và khe khắt, hợp vá»›i tÄ©nh mạch cá»§a tác phẩm. Phần đầu cuốn phim đặc sắc hÆ¡n phần sau: các diá»…n viên đóng hay, diá»…n xuất hợp vá»›i không khà khiêm trang, đạm bạc. Phần sau, nhiá»u Ä‘oạn cháºm quá, dà i quá, có chá»— mà u mè, cải lương không cần thiết. Cô bé Lu Man San đứng đầu trong diá»…n xuất các vai chÃnh, rồi đến Nguyá»…n Anh Hoa, Trương Thị Lá»™c... Những vai phụ: hai cáºu bé rất độc đáo. CÅ©ng cần nói rằng: Tác phẩm đã được thá»±c hiện vá»›i những ngưá»i Việt mà phần lá»›n sinh trưởng ở Pháp, -từ đạo diá»…n đến diá»…n viên-, hoặc rá»i nước đã lâu, từ năm 13 tuổi như Trần Anh Hùng. Nhưng tất cả hầu như đã trút bá» khÃa cạnh phương Tây thưá»ng ngà y cá»§a há», để bước và o tâm cảm Việt, trong 1 giá» 40 phút. Khoảnh khắc ngắn ngá»§i ấy đã ghi và o tâm khảm ngưá»i xem những ấn tượng sâu Ä‘áºm lâu dà i. Paris 9-6-1993
------------------
Chú thÃch: Mùi Ãu Ãá»§ Xanh, phim cá»§a Trần Anh Hùng, Ä‘oạt giải á»ng kÃnh và ng (Caméra d'or) Ä‘iện ảnh Cannes 1993. © 1991-1998 Thụy Khuê |
[ Trở VỠ] |