Chim Việt Cà nh Nam [ Trở VỠ]
Sóng
từ trÆ°á»ng
Mùi đu đủ xanh, Trần Anh Hùng |
Ãêm đã khuya. Tiếng dồn dáºp gõ
cá»a của má»™t bé gái trÆ°á»›c ngôi nhà cổ kÃnh phá vỡ bản
hòa ca rỉ rả của côn trùng trong giây lát. Rồi và i lá»i
đối thoại ngắn gá»n. Rồi tất cả những tiếng nói chìm
đi, tiếng đà n chìm đi, chỉ còn lại bầu không khà tịch
lặng của đêm khuya, của những nét mặt và những chiếc
bóng thầm lặng ...
NhÆ° khúc dạo đầu, cả cuốn phim Ãt lá»i đến gần nhÆ° không nói. Tất cả diá»…n ra bằng ánh mắt, nụ cÆ°á»i, bằng cá» chỉ, bằng những gì không phải là ngôn ngữ. Ãó là nghệ thuáºt Ä‘iện ảnh dá»±a trên sức mạnh ná»™i tâm. Ãó là cõi tịch lặng Ãông phÆ°Æ¡ng và đồng thá»i cÅ©ng là thế giá»›i câm nÃn, suốt Ä‘á»i chịu Ä‘á»±ng của ngÆ°á»i phụ nữ Việt. Trần Anh Hùng dẫn ta và o tác phẩm Mùi Ãu Ãủ Xanh bằng thuáºt pháp vô ngôn ấy. Anh đã thá»±c hiện cái tÄ©nh, cõi tịch lặng và câm nÃn trên mà n ảnh, má»™t cách vô cùng nghệ thuáºt. Trần Anh Hùng dùng "kỹ thuáºt không lá»i" để "quay" cái sâu xa, mãnh liệt của thế giá»›i những Ä‘iá»u không thể nói. Trong những phim vá» Việt Nam xuất hiện gần đây ở Pháp, không thiếu những phim hay. Mức Ä‘á»™ hay tùy theo cách đánh giá của má»—i ngÆ°á»i: hay kiểu phiêu lÆ°u, tiểu thuyết, nhuốm sắc cải lÆ°Æ¡ng nhÆ° Indochine. Hay vì báºt ra sức chịu Ä‘á»±ng tối Ä‘a của con ngÆ°á»i trong cá»±c Ä‘iểm của chiến tranh nhÆ° Ãiện Biên Phủ. Hoặc hay vì tÃnh cách đặt vấn Ä‘á» trá»±c tiếp: trong tình yêu, thể xác là m chủ, thể xác Ä‘i trÆ°á»›c tâm linh nhÆ° L'Amant (NgÆ°á»i Tình). Những giá trị Ä‘iện ảnh ấy được các tầng lá»›p khán giả yêu chuá»™ng theo nhịp Ä‘á»™ và trình Ä‘á»™ khác nhau, nhÆ°ng tá»±u trung Ä‘á»u đặt ná»n trên thể Ä‘á»™ng của Tây phÆ°Æ¡ng. Từ tình tiết éo le trong Indochine, đến sá»± cung cấp dÆ° giả xÆ°Æ¡ng máu, sinh mạng con ngÆ°á»i cho chiến tranh Ãiện Biên Phủ, hay Ä‘á»™ng tác chủ lá»±c của thể xác trong tình yêu L'Amant..., tất cả má»i diá»…n biến dù được quay trên đất Việt, nhÆ°ng quan niệm đạo diá»…n ở thể Ä‘á»™ng. Nói khác Ä‘i, đạo diá»…n dùng hà nh Ä‘á»™ng (action), ngôn ngữ, âm thanh là m giá trị căn bản cho tác phẩm. Ãó là má»™t lối nhìn rất Tây phÆ°Æ¡ng, tuy lấy bối cảnh Việt nhÆ°ng không có "không khÃ" Việt. Phải tá»›i Trần Anh Hùng vá»›i Mùi Ãu Ãủ Xanh, quay trên đất Pháp, ở phim trÆ°á»ng Bry sur Marne (vì thiếu phÆ°Æ¡ng tiện tà i chÃnh) má»›i thấy xuất hiện tâm hồn Ãông phÆ°Æ¡ng: - Dùng thể tÄ©nh để nói lên sức sống của cuá»™c Ä‘á»i qua trung gian ống kÃnh. Trần Anh Hùng diá»…n tả những thầm lặng ấy bằng caméra trá»±c chỉ. Caméra là nguồn sống, là sinh lá»±c của cuốn phim. Cho nên, nếu muốn nói đến má»™t kỹ thuáºt trong nghệ thuáºt Ä‘iện ảnh, tôi cho rằng bà quyết của Trần Anh Hùng nằm ở đôi mắt caméra. ChÃnh đôi mắt ấy đã là m cho khán giả ngá»i thấy mùi lá cây, hoa cá», mùi mÆ°a, mùi Ä‘u đủ... và cả mùi khổ Ä‘au của con ngÆ°á»i. ChÃnh đôi mắt caméra ấy đã chiếu và o ná»™i tâm của sá»± váºt, của các vấn Ä‘á»: từ hạt sÆ°Æ¡ng mai, giá»t nhá»±a Ä‘u đủ, qua những con kiến, con cóc, con á»…nh Æ°Æ¡ng... đến những giá»t nÆ°á»›c mÆ°a long lanh trên lá. "Ãôi mắt" Trần Anh Hùng đã dùng cáºn ảnh (gros plan) nhÆ° những ẩn dụ để nói lên sức ép ná»™i tâm: Ãà n kiến ngoi ngoai thoi thóp trong đống sáp nến khêu lên tâm trạng khốc liệt của đứa bé vị thà nh niên, muốn phá phách, muốn táºn diệt những bất công xã há»™i mà mẹ nó suốt Ä‘á»i phải chịu bằng cách đổ những bạo Ä‘á»™ng lên đầu "con kiến". Rồi đôi mắt long lanh nhÆ° hai vì sao của đứa bé gái, chiếu háºu và o mặt trái cuá»™c Ä‘á»i. Cảm giác trÆ°á»n trượt của những con á»…nh Æ°Æ¡ng, trong vÅ©ng lầy ẩm Æ°á»›t, ẩn giấu khát vá»ng dục tình trong đêm khuya. Tác phẩm dá»±a trên ba Ä‘iểm mạnh: - Caméra,Hai yếu tố đầu tùy thuá»™c đạo diá»…n vì các tà i tá», phần lá»›n là những diá»…n viên không chuyên nghiệp, trừ nghệ sÄ© Nguyá»…n Anh Hoa từ Việt Nam sang. Nhạc đệm của nhạc sÄ© Tôn Thất Tiết góp phần không nhá» và o việc tạo không khà Ãông phÆ°Æ¡ng, gợi cảm giác, và sinh lá»±c cho tác phẩm. Trang trà do Trần Nữ Yên Khê đảm nháºn, trang nghiêm và khe khắt, hợp vá»›i tÄ©nh mạch của tác phẩm. Phần đầu cuốn phim đặc sắc hÆ¡n phần sau: các diá»…n viên đóng hay, diá»…n xuất hợp vá»›i không khà khiêm trang, đạm bạc. Phần sau, nhiá»u Ä‘oạn cháºm quá, dà i quá, có chá»— mà u mè, cải lÆ°Æ¡ng không cần thiết. Cô bé Lu Man San đứng đầu trong diá»…n xuất các vai chÃnh, rồi đến Nguyá»…n Anh Hoa, TrÆ°Æ¡ng Thị Lá»™c... Những vai phụ: hai cáºu bé rất Ä‘á»™c đáo. CÅ©ng cần nói rằng: Tác phẩm đã được thá»±c hiện vá»›i những ngÆ°á»i Việt mà phần lá»›n sinh trưởng ở Pháp, -từ đạo diá»…n đến diá»…n viên-, hoặc rá»i nÆ°á»›c đã lâu, từ năm 13 tuổi nhÆ° Trần Anh Hùng. NhÆ°ng tất cả hầu nhÆ° đã trút bá» khÃa cạnh phÆ°Æ¡ng Tây thÆ°á»ng ngà y của há», để bÆ°á»›c và o tâm cảm Việt, trong 1 giá» 40 phút. Khoảnh khắc ngắn ngủi ấy đã ghi và o tâm khảm ngÆ°á»i xem những ấn tượng sâu Ä‘áºm lâu dà i. Paris 9-6-1993
------------------
Chú thÃch: Mùi Ãu Ãủ Xanh, phim của Trần Anh Hùng, Ä‘oạt giải á»ng kÃnh và ng (Caméra d'or) Ä‘iện ảnh Cannes 1993. © 1991-1998 Thụy Khuê |
[ Trở VỠ] |