Chim Việt Cành Nam             [  Trở Vá»   ]

Thụy Khuê

Sóng từ trưá»ng
___

 Mùi Ä‘u đủ xanh, Trần Anh Hùng

     Ãêm đã khuya. Tiếng dồn dập gõ cá»­a cá»§a má»™t bé gái trước ngôi nhà cổ kính phá vỡ bản hòa ca rỉ rả cá»§a côn trùng trong giây lát. Rồi vài lá»i đối thoại ngắn gá»n. Rồi tất cả những tiếng nói chìm Ä‘i, tiếng đàn chìm Ä‘i, chỉ còn lại bầu không khí tịch lặng cá»§a đêm khuya, cá»§a những nét mặt và những chiếc bóng thầm lặng ...
     Như khúc dạo đầu, cả cuốn phim ít lá»i đến gần như không nói. Tất cả diá»…n ra bằng ánh mắt, nụ cưá»i, bằng cá»­ chỉ, bằng những gì không phải là ngôn ngữ. Ãó là nghệ thuật Ä‘iện ảnh dá»±a trên sức mạnh ná»™i tâm. Ãó là cõi tịch lặng Ãông phương và đồng thá»i cÅ©ng là thế giá»›i câm nín, suốt Ä‘á»i chịu đựng cá»§a ngưá»i phụ nữ Việt. Trần Anh Hùng dẫn ta vào tác phẩm Mùi Ãu Ãá»§ Xanh bằng thuật pháp vô ngôn ấy. Anh đã thá»±c hiện cái tÄ©nh, cõi tịch lặng và câm nín trên màn ảnh, má»™t cách vô cùng nghệ thuật. Trần Anh Hùng dùng "kỹ thuật không lá»i" để "quay" cái sâu xa, mãnh liệt cá»§a thế giá»›i những Ä‘iá»u không thể nói.

     Trong những phim vá» Việt Nam xuất hiện gần đây ở Pháp, không thiếu những phim hay. Mức độ hay tùy theo cách đánh giá cá»§a má»—i ngưá»i: hay kiểu phiêu lưu, tiểu thuyết, nhuốm sắc cải lương như Indochine. Hay vì bật ra sức chịu đựng tối Ä‘a cá»§a con ngưá»i trong cá»±c Ä‘iểm cá»§a chiến tranh như Ãiện Biên Phá»§. Hoặc hay vì tính cách đặt vấn đỠtrá»±c tiếp: trong tình yêu, thể xác làm chá»§, thể xác Ä‘i trước tâm linh như L'Amant (Ngưá»i Tình). Những giá trị Ä‘iện ảnh ấy được các tầng lá»›p khán giả yêu chuá»™ng theo nhịp độ và trình độ khác nhau, nhưng tá»±u trung Ä‘á»u đặt ná»n trên thể động cá»§a Tây phương. Từ tình tiết éo le trong Indochine, đến sá»± cung cấp dư giả xương máu, sinh mạng con ngưá»i cho chiến tranh Ãiện Biên Phá»§, hay động tác chá»§ lá»±c cá»§a thể xác trong tình yêu L'Amant..., tất cả má»i diá»…n biến dù được quay trên đất Việt, nhưng quan niệm đạo diá»…n ở thể động. Nói khác Ä‘i, đạo diá»…n dùng hành động (action), ngôn ngữ, âm thanh làm giá trị căn bản cho tác phẩm. Ãó là má»™t lối nhìn rất Tây phương, tuy lấy bối cảnh Việt nhưng không có "không khí" Việt.

     Phải tá»›i Trần Anh Hùng vá»›i Mùi Ãu Ãá»§ Xanh, quay trên đất Pháp, ở phim trưá»ng Bry sur Marne (vì thiếu phương tiện tài chính) má»›i thấy xuất hiện tâm hồn Ãông phương:

- Dùng thể tÄ©nh để nói lên sức sống cá»§a cuá»™c Ä‘á»i qua trung gian ống kính.

- Tôn vinh những ngưá»i mẹ thầm lặng, những ngưá»i phụ nữ không được quyá»n Ä‘a ngôn luận lý, mà chỉ có quyá»n câm nín, hy sinh, cho mẹ chồng, cho chồng, cho con trong suốt cuá»™c Ä‘á»i. Bao nhiêu thế hệ phụ nữ Việt Nam đã cuốn Ä‘i, trôi Ä‘i như thế...

*

     Trần Anh Hùng diá»…n tả  những thầm lặng ấy bằng caméra trá»±c chỉ. Caméra là nguồn sống, là sinh lá»±c cá»§a cuốn phim. Cho nên, nếu muốn nói đến má»™t kỹ thuật trong nghệ thuật Ä‘iện ảnh, tôi cho rằng bí quyết cá»§a Trần Anh Hùng nằm ở đôi mắt caméra. Chính đôi mắt ấy đã làm cho khán giả ngá»­i thấy mùi lá cây, hoa cá», mùi mưa, mùi Ä‘u đủ... và cả mùi khổ Ä‘au cá»§a con ngưá»i. Chính đôi mắt caméra ấy đã chiếu vào ná»™i tâm cá»§a sá»± vật, cá»§a các vấn Ä‘á»: từ hạt sương mai, giá»t nhá»±a Ä‘u đủ, qua những con kiến, con cóc, con á»…nh ương... đến những giá»t nước mưa long lanh trên lá. "Ãôi mắt" Trần Anh Hùng đã dùng cận ảnh (gros plan) như những ẩn dụ để nói lên sức ép ná»™i tâm: Ãàn kiến ngoi ngoai thoi thóp trong đống sáp nến khêu lên tâm trạng khốc liệt cá»§a đứa bé vị thành niên, muốn phá phách, muốn tận diệt những bất công xã há»™i mà mẹ nó suốt Ä‘á»i phải chịu bằng cách đổ những bạo động lên đầu "con kiến". Rồi đôi mắt long lanh như hai vì sao cá»§a đứa bé gái, chiếu hậu vào mặt trái cuá»™c Ä‘á»i. Cảm giác trưá»n trượt cá»§a những con á»…nh ương, trong vÅ©ng lầy ẩm ướt, ẩn giấu khát vá»ng dục tình trong đêm khuya.

     Tác phẩm dá»±a trên ba Ä‘iểm mạnh:

- Caméra,
- Diễn xuất
- Và nhạc đệm.
     Hai yếu tố đầu tùy thuá»™c đạo diá»…n vì các tài tá»­, phần lá»›n là những diá»…n viên không chuyên nghiệp, trừ nghệ sÄ© Nguyá»…n Anh Hoa từ Việt Nam sang.
     Nhạc đệm cá»§a nhạc sÄ© Tôn Thất Tiết góp phần không nhá» vào việc tạo không khí Ãông phương, gợi cảm giác, và sinh lá»±c cho tác phẩm.
     Trang trí do Trần Nữ Yên Khê đảm nhận, trang nghiêm và khe khắt, hợp vá»›i tÄ©nh mạch cá»§a tác phẩm.
 Phần đầu cuốn phim đặc sắc hÆ¡n phần sau: các diá»…n viên đóng hay, diá»…n xuất hợp vá»›i không khí khiêm trang, đạm bạc. Phần sau, nhiá»u Ä‘oạn chậm quá, dài quá, có chá»— màu mè, cải lương không cần thiết. Cô bé Lu Man San đứng đầu trong diá»…n xuất các vai chính, rồi đến Nguyá»…n Anh Hoa, Trương Thị Lá»™c... Những vai phụ: hai cậu bé rất độc đáo.

     CÅ©ng cần nói rằng: Tác phẩm đã được thá»±c hiện vá»›i những ngưá»i Việt mà phần lá»›n sinh trưởng ở Pháp, -từ đạo diá»…n đến diá»…n viên-, hoặc rá»i nước đã lâu, từ năm 13 tuổi như Trần Anh Hùng. Nhưng tất cả hầu như đã trút bá» khía cạnh phương Tây thưá»ng ngày cá»§a há», để bước vào tâm cảm Việt, trong 1 giá» 40 phút. Khoảnh khắc ngắn ngá»§i ấy đã ghi vào tâm khảm ngưá»i xem những ấn tượng sâu đậm lâu dài.

Paris 9-6-1993
------------------
Chú thích:
Mùi Ãu Ãá»§ Xanh, phim cá»§a Trần Anh Hùng, Ä‘oạt giải á»ng kính vàng (Caméra d'or) Ä‘iện ảnh Cannes 1993.

© 1991-1998 Thụy Khuê



Trở Vá»   ]