Chim Việt Cành Nam             [  Trở Vá»   ]

Thụy Khuê

Sóng từ trưá»ng
___

 Bé Ký,
ná»—i hoài nhá»› niá»m vui đã khuất

     Văn chương và há»™i há»a là những nghệ thuật bắt nguồn bằng nét (dessin). Chữ viết khởi từ nét, ngay trong cách viết chữ nho, ngưá»i ta đã muốn vẽ vÅ© trụ và con ngưá»i qua ngôn ngữ. Cho nên, chúng ta không nói quá, khi cho rằng chính dessin má»›i là nguồn cá»§a văn chương và há»™i há»a.

     Các há»a sÄ© thưá»ng bắt đầu từ dessin rồi dá»±a vào dessin má»›i phóng ra các màu sắc khác nhau. Bé Ký dừng lại ở dessin. Dưá»ng như bà đã tìm thấy vùng đất Thánh và dứt khoát ở lại thiên đưá»ng nguồn cá»™i cá»§a mình. Bà không lá»›n nữa. Có thể nói Bé Ký -như cái tên lá»±a chá»n có ý tiên định cá»§a bà- đã lấy tuổi thÆ¡ làm quê hương, dừng lại ở thá»i Ä‘iểm hàn vi, ngây thÆ¡ (naÄ©f) trong há»™i há»a và trong Ä‘á»i. Bé Ký là hiện tượng không già, rất độc đáo trong há»™i há»a Việt.

     Nếu biết rõ dessin là gì, thì sẽ thấy sá»± lá»±a chá»n này không dá»… dàng, bởi con đưá»ng đơn giản bao giá» cÅ©ng là con đưá»ng khó khăn. Văn mà đạt tá»›i mức không rưá»m là khó. Vẽ mà đạt tá»›i mức giản dị tối Ä‘a không dá»….

     Há»™i há»a Bé Ký chỉ thuần túy nét, bà dùng má»±c Tàu, ở lối vẽ này cứ hoa tay lên là phải thành, phải đạt, không thể sá»­a. Trước khi vẽ, ngưá»i há»a sÄ© phải xong bức há»a rồi. Khi ngá»n bút bắt đầu là bức tranh kết thúc. Ãây là má»™t quy luật khác thưá»ng, vì trong há»™i há»a, trước khi vẽ, có thể há»a sÄ© chưa biết mình sẽ Ä‘i đâu, đưá»ng nét và màu sắc sẽ dẫn lối cho há»; cÅ©ng như trong văn, ý ná» sỠý kia, ý trước "đẻ" ra ý sau. Vá»›i Bé Ký, sá»± thể ngược lại: Trước khi vẽ, bức tranh đã phải "xong" rồi, và đặt bút là kết thúc tác phẩm.

     Tính chất này cá»§a há»™i há»a còn gá»i là ngẫu hứng hoặc trá»±c giác, mà cÅ©ng là thiá»n: Trá»±c giác định hình, khi ngưá»i nghệ sÄ© thấy được "ánh sáng", "ngá»™" rồi thì há» hoàn thành tác phẩm. "Ãnh sáng" ấy là chất liệu, là nguồn cá»™i cá»§a ký há»a.

     Trong thế giá»›i há»™i há»a cá»§a Bé Ký, nhân vật, động vật và tÄ©nh vật, rá»i lá»c qua ánh sáng giác ngá»™, có những nét hồn nhiên và ngây thÆ¡. Từ con trâu, em bé, đến chiếc xe thổ má»™, cái váy cá»§a ngưá»i đàn bà, chiếc khăn má» quạ, tóc vấn Ä‘uôi gà... tất cả Ä‘á»u thoát ra má»™t cái gì chân chất, rất lành, rất má»™c mạc như chưa từng có lá»›p sÆ¡n màu lòe loẹt nào bay đến làm ô uế, ô nhiá»…m Ä‘i.

     Bé Ký trong há»™i há»a cÅ©ng như Nguyá»…n Bính trong thÆ¡, sợ sá»± trưởng thành; cả hai Ä‘á»u đã cấu tạo nên được vÅ© trụ quê cá»§a riêng mình. Quê mùa như thÆ¡ Nguyá»…n Bính, thế giá»›i ngưá»i, đồ vật và sinh vật cá»§a Bé Ký, hòa hợp vá»›i nhau, chung sống vá»›i nhau trong khung cảnh Ä‘iá»n dã, giản dị, nghèo nàn, sinh động và hạnh phúc.

     Ngưá»i xem tìm thấy nguồn vui tá»± tại trong tranh, kèm ná»—i nhá»› nhung vô bá» và ná»—i buồn man mác, vá» những ký ức tuổi thÆ¡ không bao giá» trở lại.
     Há»™i há»a Bé Ký thể hiện niá»m vui đã khuất, hiện tại vô tình dẫm lên mà không biết, không hay.
 
 

     Ngưá»i Việt phần đông thích tranh Bé Ký, treo tranh Bé Ký, nhưng có mấy ai tìm thấy ở má»—i bức há»a cá»§a Bé Ký, là má»™t mất mát cá»§a con ngưá»i. Chúng ta bán tuổi thÆ¡ Ä‘i để mua tuổi già, phá thiên nhiên, đổi thôn quê để chuốc lấy thành thị, chúng ta giã từ niá»m vui vào Ä‘á»i để bước dần vá» ná»—i buồn cõi chết.
     May có ngưá»i nghệ sÄ© giữ lại cho chúng ta ít nhiá»u ká»· niệm.

Yên Cơ 1-1-1997
© 1991-1998 Thụy Khuê


Trở Vá»   ]