Chim Việt Cành Nam             [  Trở Vá»   ]

Thụy Khuê

Cấu Trúc Thơ

II. Những Ä‘iá»u đã viết

    Bài tiểu luận bằng quốc ngữ đầu tiên phân tích bản chất thÆ¡ có lẽ là bài "ThÆ¡ ta và thÆ¡ tây" của Phạm Quỳnh, xuất hiện năm 1917 trên Nam Phong Tạp Chí. Phạm Quỳnh Ä‘Æ°a ra má»™t định nghÄ©a rất Ä‘Æ¡n giản vá» thÆ¡: "Ta coi thÆ¡ tức là vẽ, và vẽ tức là thÆ¡; thÆ¡ là vẽ bằng lá»i, bằng thanh âm, vẽ là thÆ¡ bằng hình, bằng màu sắc [...].
Muốn làm bài thÆ¡, trong trí phải tưởng tượng ra má»™t cái cảnh, hoặc là cảnh thiên nhiên, hoặc là cảnh trong tâm giá»›i, rồi dùng những âm hưởng thích đáng mà gá»i, mà kêu nó lên, khiến cho ngÆ°á»i nghe cÅ©ng phải tưởng tượng nhÆ° thế. Hai đàng cùng là vẽ cả, má»™t đàng là vẽ cách trá»±c tiếp, má»™t đàng là vẽ cách gián tiếp, nhÆ°ng Ä‘á»u là muốn khêu gợi ra má»™t mối tÆ° tưởng cảm tình trong tâm trí ngÆ°á»i ta vậy."

     Khó mà tìm má»™t định nghÄ©a rõ ràng và ngắn gá»n hÆ¡n,vừa nói lên mối tÆ°Æ¡ng quan giữa thi và há»a, vừa xác định những yếu tính của thÆ¡: dùng ngôn ngữ làm chất liệu để tạo hình (thiên nhiên hoặc tâm cảnh), khêu gợi cảm tình trong tâm trí ngÆ°á»i Ä‘á»c.
     Những Ä‘iá»u ấy, Phạm Quỳnh viết chÆ¡i "nhân Ä‘á»c sách "Cổ xúy nguyên âm" của ông Nguyá»…n Ãông Châu(1) mà chạnh nghÄ© ra những ý kiến ngổn ngang nhÆ° thế, nghÄ© làm sao viết ra làm vậy, đâu dám tá»± phụ xÆ°á»›ng ra má»™t lý thuyết má»›i vá» thÆ¡ tây vá»›i thÆ¡ ta".
 Năm 1917, Phạm Quỳnh 25 tuổi.
 

    Trong Nhà Văn Hiện Ãại (1942), VÅ© Ngá»c Phan có giá»›i thiệu cuốn ChÆ°Æ¡ng Dân Thi Thoại của Phan Khôi, in năm 1936 tại Huế. Theo nhận định của VÅ© Ngá»c Phan thì đây là cuốn sách biên tập và bình thÆ¡ có giá trị. Hoàng Văn Chí trong Trăm Hoa Ãua Nởû Trên Ãất Bắc (1959) cho rằng ChÆ°Æ¡ng Dân Thi Thoại còn có tên là Nam Âm Thi Thoại, in khoảng 1930 tại Hà Ná»™i, đến năm 1936 in lại, đổi tên là ChÆ°Æ¡ng Dân Thị Thoại. ChÆ°Æ¡ng Dân là bút hiệu khác của Phan Khôi. Vậy Nam Âm Thi Thoại có thể xem nhÆ° là cuốn sách bình thÆ¡ đầu tiên viết bằng chữ quốc ngữ.

*

     Hàn Mặc Tá»­ trong thÆ° viết cho Hoàng Trá»ng Miên tháng 6 năm 1939 (in lại trong tập ChÆ¡i giữa mùa trăng) Ä‘á» ra quan niệm vá» thÆ¡ dá»±a trên thánh chúa: "Ãức Chúa Trá»i đã tạo ra trăng, hoa, nhạc, hÆ°Æ¡ng, để cho ngÆ°á»i Ä‘á»i hưởng thụ, nhÆ°ng ngÆ°á»i Ä‘á»i u mê phần nhiá»u không biết tận hưởng má»™t cách say sÆ°a (...). Vì thế, trừ hai loài trá»ng vá»ng là "thiên thần và loài ngÆ°á»i" ra, Ãức Chúa Trá»i phải cho ra Ä‘á»i má»™t loài thứ ba nữa: loài Thi SÄ© (...). Thi sÄ© rÆ¡i xuống cõi Ä‘á»i, bÆ¡ vÆ¡, bỡ ngỡ và lạ lùng, không có lấy má»™t ngÆ°á»i hiểu mình (...).
    ThÆ¡ là má»™t tiếng kêu rên thảm thiết của má»™t linh hồn thÆ°Æ¡ng nhá»›, Æ°á»›c ao trở lại trá»i, là nÆ¡i đã sống ngàn kiếp vô thỉ, vô chung, vá»›i những hạnh phúc bất tuyệt (...). ThÆ¡ là sá»± ham muốn vô biên những nguồn khoái lạc trong trắng của má»™t cõi trá»i cách biệt (...).
    Tôi làm thÆ¡?
    NghÄ©a là tôi nhấn má»™t cung đàn, bấm má»™t Ä‘Æ°á»ng tÆ¡, rung rinh má»™t làn ánh sáng."

    Quan niệm huyá»n diệu vá» thÆ¡ trên đây của Hàn Mặc Tá»­ tuy không chủ xÆ°á»›ng má»™t lý thuyết vá» thÆ¡, nhÆ°ng đã phản ảnh chân thành tâm hồn và Ä‘á»™ng cÆ¡ sáng tác của thi sÄ©, đồng thá»i nói lên mối tÆ°Æ¡ng quan giữa thi nhân và trá»i đất, giữa thÆ¡ và nhạc, thÆ¡ và các ngành nghệ thuật khác.
 
 

*

     Trong Nhà Văn Hiện Ãại, tập III (1942), VÅ© Ngá»c Phan dành riêng phần VI để viết vá» má»™t số nhà thÆ¡ trong phong trào ThÆ¡ Má»›i.
     Trong Thi nhân Việt Nam (1941) Hoài Thanh và Hoài Chân làm ba công việc: lá»±a chá»n các nhà thÆ¡ Ä‘Æ°a vào tuyển tập, bình thÆ¡ và viết tổng quan tình hình thi ca những năm 40 : thuật lại những trào lÆ°u và biến chuyển tÆ° tưởng cùng ảnh hưởng thi ca Tây phÆ°Æ¡ng trong thÆ¡ má»›i. Tác phẩm của Hoài Thanh - Hoài Chân có giá trị văn há»c sá»­, phê bình và tuyển chá»n giúp ngÆ°á»i Ä‘á»c biết rõ tình hình thÆ¡ ca những năm 40 và cảm nhận cái hay trong má»—i tác giả.
 
 

*

     Năm 1941, nhóm Xuân Thu Nhã Tập(2) -Nguyá»…n Ãá»— Cung, Phạm văn Hạnh, Nguyá»…n Xuân Sanh, Ãoàn Phú Tứ, Nguyá»…n LÆ°Æ¡ng Ngá»c và Nguyá»…n Xuân Khoát- dÆ°á»›i lối trình bầy đôi khi bí hiểm, Ä‘Æ°a ra má»™t số lý thuyết má»›i mẻ vá» thÆ¡, há»a và nhạc, tìm mối tÆ°Æ¡ng quan mật thiết giữa ba ngành nghệ thuật và xác định má»™t triết lý thi ca nằm trong tinh thần chữ Ãạo của Ãông phÆ°Æ¡ng.

     Bằng lập luận có hệ thống, phát xuất từ ná»n tảng tÆ° tưởng Tây phÆ°Æ¡ng: tá»± do hưởng thụ, Ä‘á» cao vai trò của giác quan (trÆ°á»›c khi dùng những phÆ°Æ¡ng thức lý trí, có ý thức, có hệ thống để phán Ä‘oán (...) chúng ta đã chịu sức quyến rÅ© của mùi thÆ¡m), và cá nhân chủ nghÄ©a: (thÆ¡ chỉ là má»™t sá»± nhá»› lại, má»™t cuá»™c trở vá» của thi sÄ© trong cái tôi của mình nằm trong sá»± vật); nhóm Xuân Thu Nhã Tập phủ nhận tÆ° tưởng Tây phÆ°Æ¡ng để quay vá» vá»›i triết lý Ãông phÆ°Æ¡ng. Ãoàn Phú Tứ từ bá» cái "tôi" hẹp hòi của Tây phÆ°Æ¡ng để bÆ°á»›c sang cái "ta" Ãông phÆ°Æ¡ng, vá»›i hy vá»ng tìm ra chân lý trong cái "ta" vô cùng vô tận:

 "Tôi đã thu trá»n trong kén, nhÆ° con tằm tá»± vÆ°Æ¡ng mãi dây oan", "Ta là tất cả, vì tất cả đã bừng sáng trong ta", "Thoát cái tôi dày đặc, tối tăm, ta đã sáng suốt vÆ°Æ¡n tá»›i cõi vô cùng bằng Tình Yêu, bằng ThÆ¡, bằng Tin Tưởng". Cái "ta" của Ãoàn Phú Tứ, nhìn má»™t cách nào đó, là tính cách Ä‘a ngã và vô ngã trong thÆ¡ hiện đại (chúng tôi sẽ trở lại vấn Ä‘á» này).
     Theo lập luận đó, từ cái "ta" lồng lá»™ng đẹp vô cùng ấy nẩy sinh "Cái Ãẹp" và "Sá»± Thật", hai yếu tố căn bản cấu tạo nên ThÆ¡. "ThÆ¡ là má»™t cái gì không giải thích được ... Nó tràn sóng sang ngÆ°á»i Ä‘á»c, được rung Ä‘á»™ng theo nhịp Ä‘iệu của Tuyệt Ãối ... Ta là chiếc đàn muôn dây, rung theo nhịp Ä‘iệu của vô cùng, và trên cánh nhạc, ta cảm thông vá»›i sá»± thật của Trá»i Ãất, sá»± thật tuyệt đối".
     Vậy ThÆ¡ là Ãạo và Xuân Thu Nhã Tập vẽ cái vòng:
 

     Cách trình bày có vẻ kỳ bí trên đây chỉ giãi bầy má»™t lập thuyết Ä‘Æ¡n giản và chính xác: Ãạo là căn bản phát sinh ra Âm DÆ°Æ¡ng trong tạo vật. Nhà thÆ¡ khi sáng tạo, hòa mình vá»›i vạn vật và chỉ trong cõi tạo vật huyá»n đồng má»›i có thể có Rung Ãá»™ng. Má»i Rung Ãá»™ngthể hiện nên ThÆ¡. Do đó ThÆ¡ là con Ä‘Æ°á»ng dẫn đến Ãạo và Ãạo lại nẩy sinh Âm DÆ°Æ¡ng ... Quỹ đạo tròn ấy là vòng tÆ°Æ¡ng sinh trong Xuân Thu Nhã Tập.

     Phủ nhận tÆ° tưởng Tây phÆ°Æ¡ng chỉ là má»™t cách nói, vì nghiệm cho cùng triết lý Ãông Tây có nhiá»u chá»— gặp nhau: Lập thuyết "Ãạo là nguồn gốc sá»± vật" và thuyết "tÆ°Æ¡ng đối" của Trang Tá»­ không xa lập thuyết "Bản thể là nguồn gốc sá»± vật" của Parménide và thuyết "vạn vật biến đổi" của Héraclite. Sau này Nietszche chủ trÆ°Æ¡ng xóa bá» bản thể, quên bản thể lại càng gần vá»›i thuyết "tạo vật huyá»n đồng" của Trang Tá»­ hÆ¡n nữa.

     Vậy cái Tôi Tây phÆ°Æ¡ng, đẩy đến cùng, chính là bản thể của sá»± vật, phần tinh khiết sâu kín nhất và cÅ©ng là cái Ta Ãông phÆ°Æ¡ng, nói theo Trang Tá»­, là "tính tá»± nhiên" hay Ãạo trong vạn vật. Hành Ä‘á»™ng theo cái tôi, trong trÆ°á»ng hợp đó là hành Ä‘á»™ng theo "tính tá»± nhiên" hay thể hiện "tá»± do tuyệt đối" trong con ngÆ°á»i.

     Ãi tiên phong trong việc đổi má»›i tÆ° tưởng và mở rá»™ng thi ca, Xuân Thu Nhã Tập muốn Ä‘á» xÆ°á»›ng quan niệm tá»± do tuyệt đối trong sáng tác, phát xuất từ triết lý cả Ãông lẫn Tây. Phân biệt giá trị giữa văn và thÆ¡: văn nói lên phần ý thức (conscient) minh bạch và sáng sủa, trong khi thÆ¡ thể hiện phần vô thức (inconscient) u uẩn và huyá»n diệu trong tâm hồn con ngÆ°á»i. NhÆ°ng tính cách siêu thá»±c trong thÆ¡ của há» quá má»›i đối vá»›i thập niên 40 ở Việt Nam, và sau 45 gặp phải bức tÆ°á»ng ngăn cản của Cách mạng, vì thế cho đến nay không mấy ai nhận định đúng mức giá trị của Xuân Thu Nhã Tập.

*

     Năm 1949, Nguyá»…n đình Thi viết bài "Mấy ý nghÄ© vá» thÆ¡"(3), má»™t tiểu luận sâu sắc và cô Ä‘á»ng. Ông quy định bản chất thi ca: "MÆ°a phùn buổi chiá»u gợi những câu thÆ¡ nào nhá»› nhung, nhÆ°ng chính ná»—i nhá»› nhung gặp buổi chiá»u mÆ°a mà muốn thì thầm những câu thÆ¡ chÆ°a thành hình rõ [...] Tâm hồn chúng ta có má»™t rung Ä‘á»™ng thÆ¡ khi nó ra khá»i tình trạng bình thÆ°á»ng [...]. Làm thÆ¡, ấy là dùng lá»i và những dấu hiệu thay cho lá»i nói -tức là chữ- để thể hiện má»™t trạng thái tâm lý Ä‘ang rung chuyển mạnh mẽ khác thÆ°á»ng [...]. Ãiá»u kỳ diệu ở thÆ¡ là má»—i tiếng, má»—i chữ ngoài cái nghÄ©a của nó, ngoài công dụng gá»i tên cho má»i sá»± vật bá»—ng tá»± phá tung mở rá»™ng ra, gá»i đến chung quanh nó má»™t vùng ánh sáng rung Ä‘á»™ng... Sức mạnh nhất của câu thÆ¡ là ở sức gợi ấy."

     Nguyá»…n đình Thi trình bầy sá»± khác biệt giữa văn và thÆ¡, những nguyên nhân khiến nghệ sÄ© sáng tác và tác dụng tình cảm của thi ca, nghệ thuật tạo hình, tâm trạng và rung Ä‘á»™ng của nhà thÆ¡, cảm hứng của thi nhân, khả năng truyá»n cảm của thi ca trong Ä‘á»i sống tâm hồn.
     Bài tiểu luận ngắn Nguyá»…n đình Thi viết lúc 25 tuổi bàn đến nhiá»u vấn Ä‘á», không Ä‘i sâu, nhÆ°ng rõ ràng, khúc triết và Ä‘Æ°a ra những nhận xét sắc bén giúp ngÆ°á»i Ä‘á»c có má»™t ý niệm tổng quát vá» thi ca.

*

     Nếu Nguyá»…n đình Thi, Văn Cao, ... là những ngÆ°á»i khai phá thÆ¡ tá»± do sau 45, thì từ 1956, Thanh Tâm Tuyá»n là ngÆ°á»i xây dá»±ng cho thÆ¡ tá»± do má»™t ná»™i dung hành trang tÆ° tưởng trên tâm thức con ngÆ°á»i và phong cách thể hiện nghệ thuật. Từ chối quan niệm thi nhân và thi ca cổ Ä‘iển, Thanh Tâm Tuyá»n viết: "Vần của nó (thÆ¡ tá»± do) là vần ẩn giấu cách xa (có thể Ä‘i tá»›i khác âm, nghịch thanh), nhịp Ä‘iệu của nó ... là má»™t thứ nhịp Ä‘iệu rá»™ng rãi, phức tạp ở má»™t trình Ä‘á»™ nghệ thuật cao hÆ¡n đối vá»›i thứ nhịp Ä‘iệu Ä‘Æ¡n giản rút gá»n ...
... là sá»± thể hiện nhịp Ä‘iệu của ý thức, hÆ¡n bao giá» hết ngÆ°á»i ta sẽ thấy các nhà thÆ¡ hôm nay là những ý thức muốn biểu diá»…n bằng thi ca ..... Những ngÆ°á»i làm thÆ¡ hôm nay không muốn làm thi nhân, muốn làm má»™t ngÆ°á»i hèn má»n kiêu hãnh,  cố gắng tách lìa má»i ngÆ°á»i để gặp được hiện tại tầm thÆ°á»ng. Há» muốn nhìn thá»±c tế bằng con mắt trợn tròn căng thẳng phá vỡ hết má»i hình dáng để sá»± vật hiện ra vá»›i cái thá»±c chất há»—n loạn không che đậy...... Há» không gá»i thÆ¡ là Nàng ThÆ¡ nên há» không sợ thÆ¡ biết Ä‘au ...... NgÆ°á»i ta lạc vào cái thế giá»›i có những đêm tối nghẹn ngào, những ánh sáng lá»™ liá»…u, những bệnh viện lạnh lẽo, những nấm mồ hoang vu ...... Cái tâm hồn hôm nay chịu sá»± vùi dập bởi những khốn nạn tang thÆ°Æ¡ng đòi giải phóng ngay chính ở hiện tại...... Chúng tôi cho các ngÆ°á»i vÄ©nh viá»…n, hãy nhÆ°á»ng cho chúng tôi hiện tại ...... NgÆ°á»i làm thÆ¡ hôm nay chỉ là tên ăn mày -lẫn giữa đám khốn cùng- vá»›i má»™t mẩu tá»± do sót lại."

(Ná»—i buồn trong thÆ¡ hôm nay, 1956, in lại trên VÄ‚N, số đặc biệt Thanh Tâm Tuyá»n tháng 10/1972)
     Trong lập luận ngôn ngữ cÅ©ng nhÆ° trong sáng tạo thi ca, Thanh Tâm Tuyá»n mở sinh lá»™ cho thÆ¡ má»›i đã bế tắc, vào má»™t ná»™i giá»›i trăn trở, khó khăn, khúc mắc, xót xa, Ä‘a diện và cô Ä‘Æ¡n của con ngÆ°á»i công nghiệp thập ká»· 50. Thanh Tâm Tuyá»n được coi nhÆ° ngÆ°á»i khai sinh ra phong trào thÆ¡ tá»± do ở miá»n Nam sau 54.

*

     Trong Lược Khảo Văn Há»c (3 tập) của Nguyá»…n văn Trung, tập II, Nam SÆ¡n xuất bản năm 1965, phần Ngôn ngữ văn chÆ°Æ¡ng chuyên vá» thÆ¡, Nguyá»…n Văn Trung giá»›i thiệu quan niệm của ba lý thuyết gia: Valéry, Breton, Sartre và trình bầy lập thuyết của Xuân Thu Nhã Tập. Vá»›i chủ đích khảo sát ranh giá»›i giữa văn vần và văn xuôi, tác phẩm cho Ä‘á»™c giả cái nhìn khái quát vá» bản chất và sá»± hình thành ngôn ngữ thÆ¡: tÆ°Æ¡ng quan giữa cấu trúc hình thức và rung Ä‘á»™ng tâm linh. Khảo luận của Nguyá»…n văn Trung mở cá»­a cho ngÆ°á»i Ä‘á»c những khuynh hÆ°á»›ng cận đại vá» phê bình và lý luận văn há»c, từ đó có má»™t Ä‘iểm tá»±a để cảm nhận văn chÆ°Æ¡ng nói chung, và thÆ¡ nói riêng.

*

     Năm 1973, báo Văn (Sàigòn) in ba bài biên khảo vá» thi há»c của Ãặng Tiến: ThÆ¡ là gì? ThÆ¡ hay và văn hay. ThÆ¡ vá»›i ngÆ°á»i xÆ°a.
 Dá»±a vào những khám phá má»›i của Tây phÆ°Æ¡ng trong thế ká»· này, qua môn ngữ há»c từ de Saussure đến Jakobson và nhân chủng há»c từ Sapir đến Lévi Strauss, Ãặng Tiến hòa hợp vá»›i tÆ° tưởng cổ Ä‘iển Ãông phÆ°Æ¡ng để giải đáp má»™t số vấn Ä‘á» cốt yếu của thi há»c:

1. ThÆ¡ khác ngôn ngữ nói chung ra sao? Ngôn ngữ nói chung là phÆ°Æ¡ng tiện để truyá»n đạt tin tức. ThÆ¡ là ngôn ngữ tá»± lấy mình làm cứu cánh:Nói là nói cái gì. Còn làm thÆ¡ là nói để được cái thú nghe lá»i mình nói. Yêu thÆ¡ là yêu những lá»i nói đẹp.

2. Sá»± khác biệt giữa văn và thÆ¡: "Trong văn xuôi, lá»i là phÆ°Æ¡ng tiện của ý. Trong thÆ¡, ý là phÆ°Æ¡ng tiện của lá»i". Tuy nhiên "trên phÆ°Æ¡ng diện thá»±c tế, văn và thÆ¡ vẫn giao thoa. ThÆ¡ là má»™t bá»™ môn của văn chÆ°Æ¡ng, cho nên trong thÆ¡ lúc nào cÅ©ng phải có văn, nhÆ°ng ngược lại, trong văn, thỉnh thoảng má»›i có thÆ¡. Khi má»™t nhà văn chá»n má»™t chữ hay má»™t hình ảnh, không phải vì nó chính xác, mà vì nó đẹp, thì nhà văn đã làm cái việc của nhà thÆ¡".

3. ThÆ¡ là ngôn ngữ nghịch vá»›i lẽ thÆ°á»ng: Vầng trăng làm sao ai xẻ làm đôi được? NhÆ°ng "thi sÄ© là kẻ phá vỡ tÆ°Æ¡ng quan của ý tưởng và thay thế vào đó tÆ°Æ¡ng quan của từ ngữ."

4. Trình bầy những quan niệm của ngÆ°á»i xÆ°a vá» thi ca: Ãi từ "thi ngôn chí" trong đạo Nho, được xem nhÆ° nguồn gốc thi há»c à đông, đến các quan niệm khác lần lượt xuất hiện sau này nhÆ° "văn dÄ© tải đạo" của Trình Chu, "thi lục tình",  của các nhà thÆ¡ vụ tình cảm.

     Ãây là những bài tiểu luận có tính cách tìm tòi. Ãặng Tiến phân tích và giải thích má»™t số vấn Ä‘á» cụ thể trong thÆ¡, giúp Ä‘á»™c giả hiểu và thưởng thức thÆ¡, phân biệt thế nào là văn và thÆ¡, thÆ¡ hay và văn hay.

*

     Năm 1987, xuất hiện cuốn Ngôn ngữ thÆ¡ của Nguyá»…n Phan Cảnh do nhà xuất bản Ãại há»c và giáo dục chuyên nghiệp phát hành tại Hà Ná»™i. Ãây là tác phẩm biên khảo vá» thÆ¡ hoàn chỉnh và nghiêm túc nhất từ trÆ°á»›c đến giá». Nguyá»…n Phan Cảnh dùng những lý thuyết vá» ngữ há»c hiện đại (Jakobson) để phân tích hình thức và ná»™i dung thi ca, khu biệt văn vá»›i thÆ¡. Tác phẩm có tính cách nghiên cứu chuyên môn cho nên khó đến vá»›i Ä‘á»™c giả trung bình.

*

     Ở hải ngoại, gần đây, Nguyá»…n HÆ°ng Quốc viết hai cuốn tiểu luận "Tìm hiểu nghệ thuật thÆ¡ Việt Nam" (Quê Mẹ - Paris, 1988) và "NghÄ© vá» thÆ¡" (Văn Nghệ - California, 1990).
     Nguyá»…n HÆ°ng Quốc bình thÆ¡, và Ä‘Æ°a ra những nhận xét, những định nghÄ©a của anh vá» thÆ¡, vá» cảm xúc thÆ¡, cấu trúc bài thÆ¡, tứ thÆ¡, ngôn ngữ thÆ¡, thÆ¡ và văn xuôi, v.v...

 "Gió vẫn có đấy chứ, quen thuá»™c lắm mà, từ bao nhiêu Ä‘á»i rồi, nhÆ°ng phải đợi đến lúc nhà thÆ¡ ra Ä‘á»i, nghiêng mình làm lá, gió má»›i cất thành tiếng reo. [...]. Nhà thÆ¡ có sáng tạo được gì đâu? Hắn chỉ làm lá reo để đón gió, là hồ im để đón trăng, là cá» ngá»­a mặt để chá» sÆ°Æ¡ng. Hắn nắm bắt và giữ lại cho Ä‘á»i những chất thÆ¡ kín đáo nhất, mong manh nhất thoáng qua nhất."
 "Nhà thÆ¡ lá»›n là những hạt muối. Hạt muối nhá» nhÆ°ng chất chứa dồn nén trong mình tất cả những vị mặn chát của đại dÆ°Æ¡ng.
 Nhà thÆ¡ lá»›n là những chiếc lá ngô đồng. Chiếc lá nhá» hanh hao, bay bay trong gió thoi thóp biết mấy nhÆ°ng lại mang trong mình tất cả tín hiệu của má»™t mùa trá»i đất Ä‘ang Ä‘i"(Tìm hiểu nghệ thuật thÆ¡ Việt Nam, tr. 9 và 32)
     Hai tập tiểu luận của Nguyá»…n HÆ°ng Quốc thiên vá» cảm tính, viết theo lối phóng bút, lá»i văn óng chuốt, lượt là, ít tính chất tìm tòi nghiên cứu và nhiá»u tính chất bay bÆ°á»›m.

*

     Tìm thÆ¡ trong tiếng nói của Ãá»— Quý Toàn do Thanh Văn xuất bản năm 1992 tại California, Hoa Kỳ, là má»™t tập tiệp ký (ghi chép nhanh), gồm những bài tùy bút ngắn rất lý thú ghi lại những cảm xúc khi Ä‘á»c thÆ¡, khi tìm thÆ¡ ... trong văn chÆ°Æ¡ng và trong tiếng nói. Tác giả không chỉ dừng lại ở phần cảm nhận mà còn Ä‘i sâu vào phân tích những cảm nhận ấy. Ãôi khi diá»…u cợt pha trò, đôi khi dậm chân suy nghÄ©, đôi khi không ngần ngại chẻ sợi tóc làm tÆ° ... Tác phẩm bắc cầu giữa phân tích khoa há»c và cảm nhận trá»±c giác giữa thiá»n và thá»±c -giữa quan niệm văn chÆ°Æ¡ng và hiện sinh Ä‘á»i sống-.Paris tháng 2/1991

Chú thích:

(1) Phạm Quỳnh viết ThÆ¡ ta và thÆ¡ tây nhân dịp giá»›i thiệu cuốn Cổ xúy nguyên âm của  Ãông Châu Nguyá»…n Hữu Tiến, do Ãông Kinh ấn quán xuất bản, có lẽ là tập sách quốc ngữ đầu tiên vá» thÆ¡. Sách chia làm 7 mục: 1- Thi, 2- Phú, 3- Kinh nghÄ©a, 4- Văn sách, 5- Ca từ, 6- Văn thÆ°, 7- Ãối liá»…n. Năm 1917 má»›i in xong tập thứ nhất vá» thÆ¡. Ná»™i dung giảng vá» luật làm thÆ¡ và trích gần 100 bài thÆ¡ (Theo VÅ© Ngá»c Phan, Nhà văn hiện đại). Có lẽ chỉ có má»™t tập đầu vì không thấy ai nhắc đến những tập sau.

(2) Trích tài liệu in ronéo.
Năm 1991, nhà xuất bản Văn há»c (Hà Ná»™i) đã in lại Xuân Thu Nhã Tập; trong phần Bạt có bài phê bình rất giá trị (Ãá»c Xuân Thu Nhã Tập II) của Diệu Anh Ãinh Gia Trinh, đã đăng trên báo Thanh Nghị số 22 ngày 1 - 10 - 1942

(3) Trong tập Mấy vấn Ä‘á» văn há»c, in lần thứ hai, 1958, nhà xuất bản Văn Hóa, Hà Ná»™i, in lại trong Tác phẩm má»›i, số 3, bá»™ má»›i, 1992.
 

© 1991-1995 Thụy Khuê



 Trở Vá»