Người Việt Nam biết... yêu dĩ nhiên đã rất lâu. Ta biết làm thơ cũng lâu lắm rồi. Chắc chắn ngay từ nghìn xưa, ca dao đã "kết" tình yêu. Nhưng thơ của giới trí thức thì mãi đến cách nay (2012) khoảng tám thập kỷ mới bắt đầu lấy tình yêu làm một nội dung chính.

Tại sao trí thức Việt lại chậm như rùa về thơ tình? Vì trí thức xưa kia theo Nho giáo, mà Nho giáo không xem yêu đương là đề tài đáng cho kẻ sĩ động bút. Nhắc tới rất nhẹ nhàng thì "nghiêm" như Nguyễn Trãi cũng có lúc nhắc:

"Loàn đan ướm hỏi khách lầu hồng
Đầm ấm thì thương kẻ lạnh lùng
Ngoài ấy dầu còn áo lẻ
Cả lòng mượn đắp lấy hơi cùng"(1),

nhưng lấy tình cảm nam nữ riêng tư ra làm một đề tài sáng tác quan trọng thì trong suốt khoảng gần 500 năm từ Nguyễn Trãi, không hề có một ai!(2)

"Dâu" hóa "bể" chẳng bao lâu sau khi giặc Pháp chiếm nước. Nho giáo suy tàn. Thôi làm Nho sĩ, trí thức Việt Nam bèn đua nhau "về nguồn", "tình thi" không kịp thở!

Gì chứ chuyện yêu đương ra rít thì dân tộc Việt Nam nhất định không chịu nhường bất cứ giống người nào. Chẳng qua trước kia... Khổng tử không cho nên không làm, bây giờ hết thờ Khổng tử rồi, trí thức ta tới tấp thơ tình cho kịp bình dân ta! Thơ tình trí thức Việt Nam lọt lòng, rồi lớn nhanh như... thánh Dóng, chẳng bao lâu đã sừng sững, nếu tính đến thập kỷ 1970 thì đã cao lớn hơn có lẽ bất cứ đâu!

Vừa cao vừa lớn, lại vừa lắm vẻ. Nào vẻ "quê" của Nguyễn Bính, vẻ "tỉnh" của Vũ Hoàng Chương, vẻ "ngập ngừng" của Hồ Dzếnh, vẻ "trăng" của Hàn Mặc Tử, vẻ "xanh xưa" của Quang Dũng, vẻ "Kinh Bắc" của Hoàng Cầm, vẻ "quê khoai" của Phùng Cung, vẻ "thiền sư" của Phạm Thiên Thư v.v.

A, thế còn cái "con chim đến từ núi lạ, ngứa cổ hát chơi"(3) lảnh lót hàng mấy chục bài rất đỗi mê ly, giọng tình của nó mang vẻ gì nhỉ?

Thơ tình Xuân Diệu

Xuân Diệu cũng có thơ nội dung khác nhưng xem thơ tình là "đặc sản" của mình. Huy Cận cho biết thế, rồi phát biểu luôn về thứ đặc sản ấy:

"Thơ tình của Xuân Diệu trước hết "nói" về tình, nhưng thông qua tình yêu "nói lên" cảm xúc sâu thẳm về cuộc sống, về đời người (...) Có thể nói bất cứ bài thơ tình nào của Xuân Diệu cũng mang theo nó âm hưởng, cộng hưởng của cuộc đời, của đời người (...) Thơ tình Xuân Diệu, suy cho cùng, ngẫm cho kỹ, là bài ca sự sống".(4)

À, "con chim từ núi lạ" hót "bài ca sự sống". Nó hót làm sao?

Hoài Thanh lắng nghe, rồi bảo giọng... chim Xuân Diệu đặc sắc nhất ở chỗ hết sức sôi nổi.(5)

Nhận xét của tri kỷ và tri âm đúc thành lời tóm tắt: Thơ tình Xuân Diệu là bài ca sự sống hát bằng giọng đặc biệt sôi nổi.

Tóm xong, ta lại thử "mở" lại thơ ấy từ đầu.

Con người ta thường bồng bột nhất ở tuổi thiếu niên, rồi điềm tĩnh dần. Xuân Diệu không ngoại lệ với tiến trình đó, chỉ khác người ở cái độ "bồng": dù ở tuổi nào, nhà thơ cũng cảm xúc nồng nàn hơn hẳn hầu hết xung quanh.

- Từ ngày mới lớn cho đến năm Thơ thơ xuất bản (1938), cảm xúc Xuân Diệu nồng nàn có khi đến mức "sôi trào": nội dung sùng sục, trào ra ngoài hình thức bình thường, thành những dòng thơ làm nhiều người bỡ ngỡ. Đây chẳng qua là thi sĩ đã "thừa cơ" cái "tôi" vừa mới xuất hiện trong xã hội Việt Nam mà tự cho phép mình biểu lộ đến tận cùng đặc điểm của tâm hồn mình, chứ không phải đi bắt chước Tây nào đâu. Và cũng như tất cả các nhà thơ Mới có chân tài, ông đã rất nhanh chóng lọc bỏ ra khỏi thơ mình những yếu tố ngoại lai không thích hợp tạm dùng trong buổi đầu cách tân thơ.

- Trong sáu bảy năm sau đó, thời sáng tác Gửi hương cho gió, cảm xúc Xuân Diệu giảm có lẽ dăm ba độ, "cháo lòng" không trào nữa mà lục bục trong nồi, thành những vần hơi bớt rạo rực, hơi thêm da diết, hơi trầm hơn trước. GHCG không nổi tiếng bằng Thơ thơ, một phần vì thời điểm xuất hiện (1945), phần nữa vì những thi phẩm giá trị của Xuân Diệu trong thời kỳ này già dặn, chín muồi, không còn cái vị chua khêu gợi của thơ thời "xuân non".

- Kế tiếp là thời tham gia cách mạng - kháng chiến, từ đây loại cảm xúc đặc thù của Xuân Diệu tương đối hiếm khi hiện thành thơ. Căn cứ vào một số ít lần hiện, ta thấy "nhiệt" cứ dần dần hạ, "bài ca sự sống" thi thoảng cất lên, thì nói chung tiếng giờ tuy vẫn vang nhưng kém rền, giọng giờ tuy vẫn bổng nhưng dìu dặt chừng mực thay vì "sơn ca". Điển hình, sau 1945 thơ tình Xuân Diệu không độc đáo bằng thời tiền chiến; bù lại, thơ sau có những bài vẫn rất giá trị mà lại đằm thắm hơn, tình tứ cụ thể hơn, dễ chia xẻ hơn...

Thơ tình Xuân Diệu chắc chắn là một trong vài đóng góp lớn nhất vào sự nghiệp thơ Việt Nam. Vì đa số các bài khá dài, chúng tôi chia ra một số tuyển. Sau đây là tuyển 1.

Vội vàng

Cái tình xuân của Tản Đà với của Xuân Diệu, mới khác nhau sao!

Cùng biết rõ "ta" không mong được ở đời mãi với xuân, một đằng bình thản, điềm đạm:

"Ngoài trăm tuổi vắng ta trên trần thế,
Xuân nhớ ta chưa dễ biết đâu tìm!
Cùng nhau nay hãy uống thêm." (bài Gặp Xuân),

một đằng xôn xao, cuống quýt: "... muốn ôm cả sự sống mới bắt đầu mơn mởn (...) muốn thâu trong một cái hôn (...) non nước, và cây, và cỏ rạng (...) cho chếnh choáng mùi thơm, cho đã đầy ánh sáng, cho no nê thanh sắc của thời tươi"!

Với người xưa xuân là bạn, gặp nhau nâng chén mời "xuân uống với ta đi". Với người nay xuân là "trái", cứ hễ trông thấy là "muốn cắn"!

----

Tôi muốn tắt nắng đi
Cho màu đừng nhạt mất;
Tôi muốn buộc gió lại
Cho hương đừng bay đi.

Của ong bướm này đây tuần tháng mật;
Này đây hoa của đồng nội xanh rì;
Này đây lá của cành tơ phơ phất;
Của yến anh này đây khúc tình si
Và này đây ánh sáng chớp hàng mi.
Mỗi sáng sớm thần Vui hằng gõ cửa;
Tháng giêng ngon như một cặp môi gần;
Tôi sung sướng. Nhưng vội vàng một nửa.
Tôi không chờ nắng hạ mới hoài xuân.

Xuân đương tới, nghĩa là xuân đương qua,
Xuân còn non, nghĩa là xuân sẽ già,
Mà xuân hết, nghĩa là tôi cũng mất.
Lòng tôi rộng, nhưng lượng trời cứ chật,
Không cho dài thời trẻ của nhân gian;
Nói làm chi rằng xuân vẫn tuần hoàn,
Nếu tuổi trẻ chẳng hai lần thắm lại!
Còn trời đất nhưng chẳng còn tôi mãi,
Nên bâng khuâng tôi tiếc cả đất trời;
Mùi tháng năm đều rớm vị chia phôi,
Khắp sông núi vẫn than thầm "tiễn biệt"...
Con gió xinh thì thào trong lá biếc,
Phải chăng hờn vì nỗi phải bay đi?
Chim rộn ràng bỗng đứt tiếng reo thi,
Phải chăng sợ độ phai tàn sắp sửa?

Chẳng bao giờ, ôi! chẳng bao giờ nữa...

Mau đi thôi! mùa chưa ngã chiều hôm,
               Ta muốn ôm
Cả sự sống mới bắt đầu mơn mởn;
Ta muốn riết mây đưa và gió lượn,
Ta muốn say cánh bướm với tình yêu,
Ta muốn thâu trong một cái hôn nhiều
Và non nước, và cây, và cỏ rạng,
Cho chếnh choáng mùi thơm, cho đã đầy ánh sáng,
Cho no nê thanh sắc của thời tươi;
- Hỡi xuân hồng, ta muốn cắn vào ngươi!

Phải nói

Lòng anh lúc nào cũng cháy bừng bừng, rồi anh bắt em phải đem lòng em ra đốt cho anh thấy, thế này thì em nào chịu nổi anh Xuân Diệu!

Nhưng Xuân có thực "cháy" vì một em cụ thể nào đâu. Xuân "tham lam" sự sống đấy chứ.

Người tình đam mê của Sống thôi đã lâu rồi. Không biết "đâu đó ngoài vô tận", có còn "lang thang" "một mảnh linh hồn nhớ thịt da"?(6)

----

"Yêu tha thiết, thế vẫn còn chưa đủ?
Anh tham lam, anh đòi hỏi quá nhiều.
Anh biết rồi, em đã nói em yêu;
Sao vẫn muốn nhắc một lời đã cũ?"

- Yêu tha thiết, thế vẫn còn chưa đủ.
Nếu em yêu mà chỉ để trong lòng
Không tỏ bày yêu mến cũng là không.
Và sắc đẹp chỉ làm bằng cẩm thạch.

Anh thèm muốn vô biên và tuyệt đích,
Em biết không? anh tìm kiếm em hoài.
Sự thật ngày nay không thật đến ngày mai,
Thì ân ái có bao giờ lại cũ?
Yêu tha thiết thế vẫn còn chưa đủ,
Phải nói yêu, trăm bận đến ngàn lần;
Phải mặn nồng cho mãi mãi đêm xuân
Đem chim bướm thả trong vườn tình ái.
Em phải nói, phải nói, và phải nói:
Bằng lời riêng nơi cuối mắt, đầu mày,
Bằng nét buồn, bằng vẻ thẹn, chiều say,
Bằng đầu ngả, bằng miệng cười, tay riết,
Bằng im lặng, bằng chi anh có biết!
Cốt nhất là em chớ lạnh như đông
Chớ thản nhiên bên một kẻ cháy lòng,
Chớ yên ổn như mặt hồ nước ngủ.

Yêu tha thiết, thế vẫn còn chưa đủ...

Nụ cười xuân

Có phải chỉ một mình "thiếu nữ làm duyên, đứng mỉm cười" đâu.

Vạn vật xung quanh, hoặc làm duyên hoặc không, đều đang cười hoặc mỉm cười.

Bọn chim nhộn nhất: cười "ánh ỏi". Mặt trời dĩ nhiên "nóng": cười "chói", may có sương che bớt. Cánh hồng cười "tươi", không biết toe hay nụ. Lá của cây gì đó cười "xôn xao". Gió thơm cười "vô ý". Liễu cười xanh "quá mỹ miều". Hoa bên liễu cười "thắm như kêu"...

Có phải riêng "vật" nào đâu, trọn vẹn "mùa xuân chín ửng" đang cười đó.

Trọn vẹn tâm hồn Xuân Diệu đang cười đó, thành một "nụ thơ xuân" đưa đến mũi ta tai ta "mùi hương mến yêu" và "tiếng hát say mê" quen thuộc!

----

Giữa vườn ánh ỏi tiếng chim vui,
Thiếu nữ nhìn sương chói mặt trời.
Sao buổi đầu xuân êm ái thế!
Cánh hồng kết những nụ cười tươi.

Ánh sáng ôm trùm những ngọn cao,
Cây vàng rung nắng, lá xôn xao;
Gió thơm phơ phất bay vô ý
Đem đụng cành mai sát nhánh đào.

Tóc liễu buông xanh quá mỹ miều
Bên màu hoa mới thắm như kêu;
Nỗi gì âu yếm qua không khí,
Như thoảng đưa mùi hương mến yêu.

Này lượt đầu tiên thiếu nữ nghe
Nhạc thầm lên tiếng hát say mê;
Mùa xuân chín ửng trên đôi má
Xui khiến lòng ai thấy nặng nề...

Thiếu nữ bâng khuâng đợi một người
Chưa từng hẹn đến, - giữa xuân tươi
Cùng chàng trai trẻ xa xôi ấy
Thiếu nữ làm duyên, đứng mỉm cười.

Tương tư, chiều...

Anh nhớ em, luôn thể anh cảm thật kỹ "tất cả buổi chiều".

Anh có em để nhớ, có chiều để "nghe (...) vào chậm chậm ở trong hồn hiu quạnh", là anh may mắn.

Mà em với chiều có anh hết sức thiết tha, nhậy cảm như thế, tưởng cũng là may mắn!

----

Bữa nay lạnh, mặt trời đi ngủ sớm;
Anh nhớ em, em hỡi! anh nhớ em.
Không gì buồn bằng những buổi chiều êm
Mà ánh sáng đều hòa cùng bóng tối.
Gió lướt thướt kéo mình qua cỏ rối;
Vài miếng đêm, u uất, lẩn trong cành;
Mây theo chim về dãy núi xa xanh
Từng đoàn lớp nhịp nhàng và lặng lẽ.
Không gian xám tưởng sắp tan thành lệ.

Thôi hết rồi, còn chi nữa đâu em!
Thôi hết rồi, gió gác với trăng thềm,
Với sương lá rụng trên đầu gần gũi.
Thôi đã hết hờn ghen và giận dỗi,
(Được giận hờn nhau, sung sướng bao nhiêu!)
Anh một mình nghe tất cả buổi chiều
Vào chậm chậm ở trong hồn hiu quạnh.

Anh nhớ tiếng. Anh nhớ hình. Anh nhớ ảnh.
Anh nhớ em, anh nhớ lắm, em ơi!
Anh nhớ anh của ngày tháng xa khơi,
Nhớ đôi môi đang cười ở phương trời,
Nhớ đôi mắt đang nhìn anh đăm đắm...

Giục giã

Thật, có ai đọc bài thơ sau đây của Xuân Diệu mà không thấy sốt cả ruột, mà không muốn vất hết mọi công việc, chạy ngay đi... yêu.

Không cần phải tìm cho được "em" cụ thể nào đâu, vì Xuân Diệu nói yêu là nói về sự sống đó. Sự sống có bền chắc đâu, ai ơi, hãy chăm "hút nhụy của mỗi giờ hiện hữu"!

----

Mau với chứ, vội vàng lên với chứ,
Em, em ơi, tình non đã già rồi;
Con chim hồng, trái tim nhỏ của tôi,
Mau với chứ, thời gian không đứng đợi.
Tình thổi gió, màu yêu lên phấp phới;
Nhưng đôi ngày, tình mới đã thành xưa.
Nắng mọc chưa tin, hoa rụng không ngờ,
Tình yêu đến, tình yêu đi, ai biết!
Trong gặp gỡ đã có mầm ly biệt;
Những vườn xưa, nay đoạn tuyệt dấu hài.
Gấp đi em, anh rất sợ ngày mai;
Đời trôi chảy, lòng ta không vĩnh viễn.

Vừa xịch gối chăn, mộng vàng tan biến;
Dung nhan xê động, sắc đẹp tan tành.
Vàng son đương lộng lẫy buổi chiều xanh,
Quay mặt lại: cả lầu chiều đã vỡ
Vì chút mây đi, theo làn vút gió.
Biết thế nào mà chậm rãi, em ơi?
Sớm nay sương xê xích cả chân trời,
Giục hồng nhạn thiên di về cõi bắc.
Ai nói trước lòng anh không phản trắc,
Mà lòng em, sao lại chắc trơ trơ?
- Hái một mùa hoa lá thuở măng tơ,
Đốt muôn nến sánh mặt trời chói lói:
Thà một phút huy hoàng rồi chợt tối,
Còn hơn buồn le lói suốt trăm năm.
Em vui đi, răng nở ánh trăng rằm,
Anh hút nhụy của mỗi giờ tình tự.
Mau với chứ, vội vàng lên với chứ!
Em, em ơi, tình non sắp già rồi...

Mời yêu

Xuân Diệu khi này "không hỏi chi nhiều", chỉ cần "... những em gặp gỡ giữa đường qua (...) ngừng mắt lại (...) trao cười, bỡ ngỡ" là kêu thấy xuân rồi (7), khi khác ông lại đòi em phải "mở miệng vàng... và hãy nói yêu tôi" thì ông mới khỏi "tự thấy lạc loài trong nắng mới". Lòng thi sĩ như nụ một loài hoa khi thì nở dễ dàng, khi tuy đã "mùa xuân lên nặng lắm" nhưng vẫn ngập ngừng, "chờ một tiếng" mới chịu "bừng nên hạnh phúc"...

Cái tiếng kỳ diệu ấy có đắt gì đâu, vì "thực càng hay, mà giả dối lại sao", vì "mặc kệ, nếu đó là dối trá"!

"Hỡi nhan sắc", hãy mau mau mở miệng cho "ta (có cớ để) tưởng tượng một tình duyên", "cho tôi mơ một ảo tưởng thâm trầm", cho Xuân "ấm đôi ngày xuân trống trải"!

----

Ngày trong lắm, lá êm, hoa đẹp quá,
Nhan sắc ơi, cây cỏ chói đầy sao.
Tháng giêng cười, không e lệ chút nào,
Bằng trăm cánh của bướm chim rối rắm.
Ai có biết mùa xuân lên nặng lắm
Trên cành hồng và trong những trái tim?
Nghe điệu lòng hưởng ứng với ca chim,
Tôi tự thấy lạc loài trong nắng mới.

Mở miệng vàng... và hãy nói yêu tôi...
Dầu chỉ là trong một phút mà thôi...

Đã bao lúc màu hoa đem nhớ tới;
Biết nhớ ai! đành chỉ nhớ xa xôi.
Lời ái ân ngừng lại ở trên môi,
Mặc ánh sáng tha hồ reo trên nội.
Năm nay lại vương bồi hồi gió sợi;
Năm nay hương giây lại tới bồi hồi;
Một trời mơ đang cầu nguyện trong tôi,
Chờ một tiếng để bừng nên hạnh phúc.

Mở miệng vàng... và hãy nói yêu tôi,
Dầu chỉ là trong một phút mà thôi...

Cần chi biết ngày mai hay bữa trước?
Gần hôm nay, thì yêu dấu là nên.
Tôi ưng đùa, người hãy cợt thản nhiên:
Ta tưởng tượng một tình duyên mới nụ.
Người được nói, tôi được nghe là đủ;
Thực càng hay, mà giả dối lại sao?
Gặp nhau đây, ai biết tự thời nào;
Xa nhau nữa, ai đoán ngày tái hội!

Mở miệng vàng, và hãy nói yêu tôi,
Dầu chỉ là trong một phút mà thôi!

Hỡi nhan sắc, ngại ngùng chi không nói,
Cho trời thêm xanh, cho cảnh càng xinh.
Cho dư âm vang động của lời tình
Làm êm ấm đôi ngày xuân trống trải.
Tôi lắng đợi! nhịp lòng tôi dừng lại!
Tôi cần tin! tôi khao khát được nhầm!
Cho tôi mơ một ảo tưởng thâm trầm,
Và mặc kệ, nếu đó là dối trá!

Mở miệng vàng! và hãy nói yêu tôi!
Dầu chỉ là trong một phút mà thôi!

Lời kỹ nữ

Có phải thực cái bài thơ sau đây của Xuân Diệu ngâm giọng Huế nghe nó "thấm" hơn ngâm giọng Bắc? Hay chẳng qua vì đã trót nghe ngâm sĩ nào đó ngâm giọng Huế hay quá mà bây giờ mỗi lần giở đến Lời Kỹ Nữ lại thấy cổ họng mình chực phát ra... tiếng sông Hương?

Kỹ nữ, bắc trung nam đâu chẳng có. Kỹ nữ "đò" vài nơi có, nổi tiếng nhất là ở Huế.

Đò "hở" hơn nhà nhiều lắm, nên tha hồ mát và tha hồ rợn:

"... Gió theo trăng từ biển thổi qua non;
Buồn theo gió lan xa từng thoáng rợn."

Gió từng cơn nên rợn từng thoáng, còn trăng thì lúc nào cũng đầy khắp không gian, nên sợ triền miên:

"... Em sợ lắm. Giá băng tràn mọi nẻo.
Trời đầy trăng lạnh lẽo suốt xương da."

"Xao xác tiếng gà", người tình trăng gió đã đi rồi, mà gió vẫn thổi trăng vẫn sáng... Lạnh quá, sông ơi!

----

Khách ngồi lại cùng em trong chốc nữa;
Vội vàng chi, trăng sáng quá, khách ơi.
Đêm nay rằm: yến tiệc sáng trên trời;
Khách không ở, lòng em cô độc quá.
Khách ngồi lại cùng em! đây gối lả,
Tay em đây, mời khách ngả đầu say;
Đây rượu nồng. Và hồn của em đây,
Em cung kính đặt dưới chân hoàng tử.
Chớ đạp hồn em!
- Trăng từ viễn xứ
Đi khoan thai lên ngự đỉnh trời tròn;
Gió theo trăng từ biển thổi qua non;
Buồn theo gió lan xa từng thoáng rợn.
Lòng kỹ nữ cũng sầu như biển lớn,
Chớ để riêng em phải gặp lòng em;
Tay ái ân du khách hãy làm rèm,
Tóc xanh tốt em xin nguyền dệt võng.
Đẩy hộ hồn em triền miên trên sóng,
Trôi phiêu lưu không vọng bến hay gành;
Vì mình em không được quấn chân anh,
Tóc không phải những dây tình vướng víu.
Em sợ lắm. Giá băng tràn mọi nẻo.
Trời đầy trăng lạnh lẽo suốt xương da.
Người giai nhân: bến đợi dưới cây già.
Tình du khách: thuyền qua không buộc chặt.

Lời kỹ nữ đã vỡ vì nước mắt.
Cuộc yêu đương gay gắt vị làng chơi.
Người viễn du lòng bận nhớ xa khơi,
Gỡ tay vướng để theo lời gió nước.

Xao xác tiếng gà. Trăng ngà lạnh buốt.
Mắt run mờ, kỹ nữ thấy sông trôi.
Du khách đi.
- Du khách đã đi rồi.

Xuân không mùa

Thật là một tuyên ngôn xuân! Thật là một "đại cáo" xuân!

Cáo rằng: xuân là một trạng thái tâm hồn có thể đến bất cứ lúc nào, vào bất cứ tuổi nào. Ngẫu nhiên, nơi Xuân, xuân thường trụ, "vĩnh viễn".

Để cảm cái "đã sẵn trong lòng (...) lai láng", Xuân "không hỏi chi nhiều". Chỉ cần, chẳng hạn,

"Khi những em gặp gỡ giữa đường qua
Ngừng mắt lại, để trao cười, bỡ ngỡ",

"là xuân đó. Tôi đợi chờ chi nữa?"!

Nhớ Nguyễn Tuân chợ tết Hương Cảng:"Thỉnh thoảng, liếc sang dòng người đi ngược bên phía tay phải, tôi đón nhận được bao nhiêu nụ cười của những giai nhân không quen biết. Những đóa hoa hàm tiếu kia chỉ hiện ra trong khoảnh khắc, nhanh như một tia chớp sáng. Những hình ảnh ấm áp, tươi tỉnh ấy, hiện ra cho tôi đủ thì giờ để thèm tiếc..." (trong Một chuyến đi).

Nguyễn vô duyên với giai nhân Cảng đành, còn Xuân tuy được giai nhân Hà Nội (?) "tình lại hứa" nhưng thừa biết rồi cũng lại "duyên hờ" nhưng vẫn "nghe xôn xao rờn rợn đến hay hay...". Nguyễn "thèm tiếc" vì xuân này đơn chiếc, còn Xuân vô tư đón "bình minh quá" vì với Xuân thực ra "những em (...) trao cười" kia chẳng qua cớ để xuân lòng lại dợm nở lần thứ... không nhớ bao nhiêu!

----

Một ít nắng, vài ba sương mỏng thắm
Mấy cành xanh, năm bảy sắc yêu yêu
Thế là xuân. Tôi không hỏi chi nhiều
Xuân đã sẵn trong lòng tôi lai láng
Xuân không chỉ ở mùa xuân ba tháng
Xuân là khi nắng rạng đến tình cờ
Chim trên cành há mỏ hót ra thơ
Xuân là lúc gió về không định trước
Đông đang lạnh, bỗng một hôm trở ngược
Mây bay đi để hở một khung trời
Thế là xuân. Ngày chỉ ấm hơi hơi
Như được nắm một bàn tay son sẻ...

Xuân ở giữa mùa đông khi nắng hé
Giữa mùa hè khi trời biếc sau mưa
Giữa mùa thu khi gió sáng bay vừa
Lùa thanh sắc ngẫu nhiên trong áo rộng
Nếu lá úa trên cành bàng không rụng
Mà hoa thưa ửng máu quá ngày thường
Nếu vườn nào cây nhãn bỗng ra hương
Là xuân đó. Tôi đợi chờ chi nữa?

Bình minh quá, mỗi khi tình lại hứa
Xuân ơi xuân vĩnh viễn giữa lòng ta
Khi những em gặp gỡ giữa đường qua
Ngừng mắt lại, để trao cười, bỡ ngỡ
Ấy là máu báo tin lòng sắp nở
Thêm một phen, tuy đã mấy lần tàn
Ấy là hồn giăng rộng khắp không gian
Để đánh lưới những duyên hờ mới mẻ
Ấy những cánh chuyển trong lòng nhẹ nhẹ
Nghe xôn xao rờn rợn đến hay hay...
Ấy là thư hồi hộp đón trong tay
Ấy dư âm giọng nói đã lâu ngày
Một sớm tím bỗng dịu dàng đồng vọng...

Miễn trời sáng, mà lòng ta dợn sóng
Thế là Xuân. Hà tất đủ chim, hoa?
Kể chi mùa, thời tiết, với niên hoa
Tình không tuổi, và xuân không ngày tháng.

Biển

Sau Thơ thơ (1938) và Gửi hương cho gió (1945), Xuân Diệu sáng tác có ít hẳn đi. Những cảm xúc độc đáo của ông không thường hiện thành thơ cho ta thưởng thức nữa; tuy nhiên, chúng vẫn còn đó, như có thể thấy trong bài thơ Biển sau đây. Vẫn cái chủ trương "... yêu mà chỉ để trong lòng, không tỏ bày yêu mến cũng là không (...) phải nói, phải nói, và phải nói"(8), lần này ông tìm ra được một hình ảnh thật thích hợp để minh họa: biển hôn đi hôn lại bờ.

Bị biển tỏ bày "mãi mãi", bờ hết chịu nổi, đành rã tơi thành từng hạt... thời gian!(9)

----

Anh không xứng là biển xanh
Nhưng anh muốn em là bờ cát trắng
Bờ cát dài phẳng lặng
Soi ánh nắng pha-lê.

Bờ đẹp đẽ cát vàng
Thoai thoải hàng thông đứng
Như lặng lẽ mơ màng
Suốt ngàn năm bên sóng.

Anh xin làm sóng biếc
Hôn mãi cát vàng em
Hôn thật khẽ, thật êm
Hôn êm đềm mãi mãi.

Đã hôn rồi, hôn lại
Cho đến mãi muôn đời
Đến tan cả đất trời
Anh mới thôi dào dạt.

Cũng có khi ào ạt
Như nghiến nát bờ em
Là lúc triều yêu mến
Ngập bến của ngày đêm.

Anh không xứng là biển xanh
Nhưng cũng xin làm bể biếc
Để hát mãi bên gành
Một tình chung không hết;

Để những khi bọt tung trắng xóa
Và gió về bay tỏa nơi nơi
Như hôn mãi ngày đêm không thỏa,
Bởi yêu bờ lắm lắm, em ơi.

Dấu nằm

Thật là... gợi cảm. Đây "đường vai", đây "nét tay", đây... đây...!

Nhưng "dấu nằm" chẳng qua hình ảnh chứ đâu phải chính người. "Dấu hương vương vấn" ấy mới đích thị là "em". Nhưng hương vô hình. Phải kết hợp cả hai thứ dấu lại thì mới thấy như sờ sờ "mình trong chăn đắp, tóc quanh gối nằm"!

Nếu "thanh thanh" mà không phải là "dấu người yêu dấu" thì "anh" bất quá chỉ có thể bâng khuâng tự hỏi người ngọc nào đó đâu rồi. Đằng này, mới "đêm qua bốn phía trăng vàng"...

Bài thơ làm năm 1977. Cái đêm qua ấy không biết "là bao giờ", chỉ biết tuy xác đã ngoại lục tuần mà "hồn anh" "bây giờ" vẫn hãy còn xuân lắm...

----

"Ghe lui còn để dấu dằm,
Người yêu đâu vắng, dấu nằm còn đây."(10)
Dấu nằm cũng vẫn xinh thay,
Đường vai phảng phất, nét tay mơ màng.

Đêm qua bốn phía trăng vàng,
Bên em anh cứ bàng hoàng tỉnh mơ.
"Tưởng bây giờ là bao giờ"(11)
Thật đây, em vẫn là thơ trên trời.

Dấu nằm còn đó, em ơi
Dấu hương vương vấn từng hồi ngất ngây
Thoảng thơm lan xạ nào tày,
Hơi thương em thở, ngát đầy hồn anh.

Dấu người yêu dấu thanh thanh,
Mình trong chăn đắp, tóc quanh gối nằm.
"Ghe lui còn để dấu dằm"
Người yêu đâu vắng, dấu nằm còn thương...

(1) Loàn đan: lăng loàn, mạo muội; cả lòng: rộng lòng. (Tuyển tập Hoài Thanh, tập II, nxb. Văn Học, VN, 1982, tr. 41)

(2) Sơ kính tân trang có lẽ là thi phẩm xưa gần với thơ tình nhất, nhưng Phạm Thái cũng ngụy trang đi chứ không để công khai là chuyện tình cảm riêng tư của chính mình.

(3) Xem bài Lời Thơ Vào Tập Gửi Hương của Xuân Diệu.

(4) Trích "Thơ tình của Xuân Diệu", tức lời tựa Huy Cận viết cho tập thơ Đây chùm thương nhớ của Xuân Diệu (hình như chưa in), như in trong Xuân Diệu - con người và tác phẩm, nxb. Tác Phẩm Mới, VN, 1987.

(5) Xem Thi nhân Việt Nam (1942).

(6) Hai câu chót bài thơ Tạ Từ Thân Xác của Võ Phiến: "Lang thang đâu đó ngoài vô tận / Một mảnh linh hồn nhớ thịt da".

(7) Xem bài Xuân Không Mùa.

(8) Xem bài Phải Nói.

(9) Xem bài Trời Sao Trên Biển của Huy Cận.

(10) Ca dao Nam bộ.

(11) Truyện Kiều, câu 3013.