| Câu
thơ dang dở
Năm
1985, một nhà thơ sắp thôi. Năm 2011, chính thơ sắp thôi!
"Thơ
anh" may mắn còn kịp có người đón. Thơ ra đời gần "tận
thế thơ" sẽ tan biến như chưa bao giờ ra đời!
Trời
vào thu, anh ê ẩm khớp xương
Anh
bải hoải thân mình với gió mùa bên cửa
Một
nghìn câu thơ thì chín trăm câu dang dở
Và
ai đón thơ anh ở cuối con đường?
Thơ
và bạn đọc
Nghệ
phẩm đích thực nào chả là chân dung tự họa
Anh
tha hồ vẽ cảnh vẽ nhà vẽ ao vẽ phố
Vẽ
cả những ý nghĩ về vẽ của mình
Anh
cứ phóng cọ phóng bút mặc ý mặc tình
Chỉ
cần nhớ sao cho khi xong
Bạn
xem bạn đọc sẽ thấy có lòng trong! (TT)
Bạn
đọc cần những bài thơ như tâm hồn thứ hai của họ,
Ngoài
tâm hồn họ ra, họ cần thêm một tâm hồn.
Sao
anh tả cảnh, tả nhà, tả ao, tả phố...
Để
thêm anh vào họ rồi, cho họ trăm thứ rồi, họ vẫn cô đơn.
Vườn
quê
mình
theo mình dạo vườn quê
"phút
linh cầu mãi" chưa nghe nhập thần (1)
cúc
mai chẳng chịu hóa vần
về
mau em hỡi hoa lòng của anh! (TT)
vắng
lặng vườn quê mình lại mình
câu
thơ theo mãi vẫn chưa thành
đỏ
hồng hoa giấy, vàng mai, cúc
em
vẫn chưa về, thơ vắng tanh.
Người
yêu ở Việt Nam
Bắt
đầu chỉ có giặc ngoài
Anh
ra đi, đánh nó bằng gươm bằng súng
Chiến
sự dằng dai
Lần
hồi
Một
thằng giặc thứ hai
Lén
lút len vào lòng chị
Nó
đánh du kích
Chủ
yếu về đêm
Ẩn
hiện như ma
Trăm
nghìn muôn xin các chị
Vì
người xa, giặc lòng đánh chết chẳng tha! (TT)
Người
tình nhân Việt Nam
Sáng
ra mặt quay về phía chiến trường
Đêm
đối diện ngọn đèn hạt đỗ
Giữa
hai nơi là mây trắng thời gian không thể đo lường
Ngày
lắng tiếng bom gầm tọa độ
Ðêm
ngủ với kỷ niệm với thư và với gió
Với
ngọn đèn vặn nhỏ
Mờ
sương.
Xa
nhau một ngày cũng tợ mười năm
Cách
nhau mười năm đất liền hóa vực
Biệt
ly là vốn cộng thêm lời lãi cao chồng chất
Bao
giờ trả xong?
Bao
giờ trả xong, xin hỏi ngọn đèn
Đã
thay mấy nghìn lần sợi bấc
Mặt
trận phía đằng sau này, chị vẫn giữ y nguyên.
Ngọn
đèn
Vặn
thầm đi cho dễ ngủ
Ngọn
đèn
Vặn
to lên xua nỗi nhớ
Hàng
vạn cánh phù du về đây chết đêm đêm
Trận
tuyến của lòng đôi khi muốn vỡ
Khi
mùa về chim gọi nôn nao
Khi
làng xóm râm ran đôi lứa
Khi
trời bỗng sầm mây và trở gió
Khi
nắng quái chiều hôm tan buổi chợ
Khi
soi gương tóc có phai màu
Hoa
đẹp lắm khi là kẻ thù của chị
Một
mùi hương thơm đến nhức đầu
Gác
tay lên trán
Không
để mặt trận này núng thế
Rót
dầu thêm
Chị
khêu lại ngọn đèn
Cháy
rực ngọn lửa hồng chung thủy.
Mặt
trận phía sau này, chị vẫn giữ y nguyên.
Nhớ
tuổi thơ
"Trời
xanh thế!"!
Trời
Bình Định, Quảng Ngãi nó xanh thế nào mà người Bình Định
Yến Lan, CHẾ LAN VIÊN, Võ Phiến, người Quảng Ngãi Tế Hanh
cùng kêu lên như thế?
Trên
trời xanh, dưới thì... đất gáy, buổi trưa nào, "chao ôi
nhớ!".
Nhớ
biển miền Trung tiếng sóng đùa
Nhớ
nhà cha mẹ, cảnh trường xưa...
Nhớ
chao ôi nhớ! Trời xanh thế!
Gà
lại dồn thêm tiếng gáy trưa!
Bánh
vẽ
Thơ
CHẾ LAN VIÊN chứa rất nhiều loại tứ khác nhau, trong đó
có loại là những suy nghĩ về thực tế đời sống.
"Bánh
vẽ" mà cũng ăn được sao? Sao không. Nếu số phận anh là
ăn bánh vẽ, thì anh hãy "mang số phận vào người"(2) mà ngồi
xuống "ngồm ngoàm".
Aên
bánh vẽ để chờ dịp "nhai thứ thiệt", tứ thế mà cũng
nên thơ được à? Sao không. Thơ vốn quen chứa cảm,
nhưng thơ cũng không từ chối
nghĩ đâu.
Chưa
cần cầm lên nếm, anh đã biết là bánh vẽ
Thế
nhưng anh vẫn ngồi vào bàn cùng bè bạn
Cầm
lên nhấm nháp
Chả
là nếu anh từ chối
Chúng
sẽ bảo anh phá rối
Đêm
vui.
Bảo
anh không còn có khả năng nhai
Và
đưa anh từ nay ra khỏi tiệc...
Thế
thì còn dịp đâu nhai thứ thiệt?
Rốt
cuộc anh lại ngồi vào bàn
Như
không có gì xảy ra hết
Và
những người khác thấy anh ngồi
Họ
cũng ngồi thôi
Nhai
ngồm ngoàm...
Hương
hoa nhài
Có
phải nếu hoa không tình cờ có mặt trong kỷ niệm thì dù
thơm đến mấy cũng không thể khiến ta thấy xúc động?
Hương
hoa phải nhắc hương tình, mới thơm được đến mức "bồi
hồi bổi hổi"...
Với
người không lứa đôi
Hương
hoa nhài chịu lỗi
Thơm
bồi hồi bổi hổi
Đâu
thơm cho một người.
Trên
đường về
Lớn
lên giữa những tháp Chàm mà có tâm hồn nhạy cảm và trí
óc siêng nghĩ, thì làm sao khỏi nảy cảm kia nghĩ nọ. Chế
Lan Viên trẻ có cảm nghĩ độc đáo, lại có năng khiếu thơ,
nên thơ Việt Nam có Điêu tàn.
Tác
giả Điêu tàn "nhớ tiếc giống dân Hời" đến nỗi
khi đặt bút hiệu đã chọn dùng một họ Hời. Nhưng thực
ra giữa cái họ Chế tự đặt này và những "ma Hời sờ soạng
dắt nhau đi" không có sợi dây liên lạc rõ ràng nào cả.
Vì thế "những cảnh (...) trên đường về ta đã gặp" rồi
KHÔNG "ám ảnh mãi không thôi".
Chế
Lan Viên rời Bình Định, nhớ mẹ nhớ chị nhớ em, chứ không
hề nhớ "ma". Từ 1945 đến khi mất năm 1988 ông làm vô số
thơ chứa vô số nội dung, mà hình như không làm thêm một
bài nào nữa về "nỗi buồn thương" lạ thuở đầu đời.
Một
ngày biếc thị thành ta rời bỏ
Quay
về xem non nước giống dân Hời
..........................................................
..........................................................
Đây,
những tháp gầy mòn vì mong đợi
Những
đền xưa đổ nát dưới Thời gian
Những
sông vắng lê mình trong bóng tối
Những
tượng Chàm lở lói rỉ rên than
Đây,
những cảnh ngàn sâu cây lả ngọn
Muôn
ma Hời sờ soạng dắt nhau đi
Những
rừng thẳm bóng chiều lan hỗn độn
Lừng
hương đưa, rộn rã tiếng từ qui!
Đây
chiến địa, nơi đôi bên giao trận
Muôn
cô hồn tử sĩ thét gầm vang
Máu
Chàm cuộn tháng ngày niềm uất hận
Xương
Chàm luôn rào rạt nỗi căm hờn
Đây
những cảnh thái bình trong Chiêm quốc
Những
cô thôn vàng nhuộm nắng chiều tươi
Những
Chiêm nữ nhẹ nhàng quay lại ấp
Áo
hồng nâu phủ phất xõa lời vui
Đây,
điện các huy hoàng trong ánh nắng
Những
đền đài tuyệt mỹ dưới trời xanh
Đây,
chiến thuyền nằm mơ trên sông lặng
Bầy
voi thiêng trầm mặc dạo bên thành
Đây,
trong ánh ngọc lưu ly mờ ảo
Vua
quan Chiêm say đắm thịt da ngà
Những
Chiêm nữ mơ màng trong tiếng sáo
Cùng
nhịp nhàng uyển chuyển uốn mình hoa
Những
cảnh ấy trên đường về ta đã gặp
Tháng
ngày qua ám ảnh mãi không thôi
Và
từ đấy lòng ta luôn tràn ngập
Nỗi
buồn thương, nhớ tiếc giống dân Hời.
Vẽ
cá
Từ
thơ cá đỏ đến thơ người bơi trong sóng thời gian đến
thơ thời gian, đều là "anh" cả. Giờ anh mới vẽ thời gian,
chứ thời gian từ lâu nó đã vẽ anh rồi!
Anh
đi xem cá và gặp người áo đỏ
Anh
vẽ nên cá đỏ ở trong thơ
Rồi
anh lại vẽ người bơi trong sóng thời gian như cá
Rồi
anh chả vẽ gì, anh chỉ vẽ thời gian.
Một
nửa...
Thơ
có bao giờ là chỉ mình đâu
Cái
gì đó, nó với mình đấy chứ
Thu
chẳng hạn, vừa khiến xào xạc lá
Vừa
vào lòng, làm vàng cả câu thơ! (TT)
Bài
thơ, anh làm một nửa mà thôi
Còn
một nửa cho mùa thu làm lấy
Cái
xào xạc hồn anh chính là xào xạc lá
Nó
không là anh, nhưng nó là mùa.
Nhớ
mình
Trong
thơ CHẾ LAN VIÊN không biểu lộ tình riêng cách sôi nổi.
Hễ nhắc đến "mình", bao giờ ông cũng khe khẽ "mạch giấy
đôi vần" thôi...
Không
biết thực ra ngoài đời nhà thơ có tiết chế tình cảm đến
mức như trong thơ chăng?
Qua
đây ta lại nhớ mình
Gió
trăng chẳng nói hết tình ta đau
Ngọn
riêng gió thổi sầu lau
Mắt
xa em có sáng màu nhớ nhung?
Thời
gian chảy khuất bên lòng
Nhỏ
to mạch gối đôi dòng xót thương.
Chùa
nghèo
Không
tức thị sắc, vậy mà sắc vẫn hướng về không. Cho nên
mới nặn đất để thờ.
Sắc
tức thị không, vậy mà không vẫn nhớ sắc. Hương lúa, màu
cỏ, tiếng ve, mùa lại mùa, đâu có cái gì là thực, vậy
mà "rất thực". Biết cái cõi hình sắc này là huyễn, là
chẳng qua do tâm động, nhưng lỡ thấy rồi, khó quên!
Chùa
nghèo tượng Phật đất
Mõ
vỡ, không có sư
Chim
sẻ kêu liên tiếp
Trên
mái tiếng cu gù
Nông
dân bận trăm việc
Không
rỗi để lên chùa
Khách
vãng lai hằng bữa:
Nắng
vào rồi nắng ra
Nghèo
không gỗ tạc tượng
Dân
nặn đất để thờ
Ðất
nặn không rõ nét
Mặt
Phật chỉ mơ hồ
Cũng
lần chuỗi, bắt quyết
Cũng
vàng son sơn thếp
Nở
nụ cười hư vô
Ở
ngoài cửa tam quan
Là
cuộc đời rất thực
Lúa
đồng thơm thơm phức
Hương
chùa chưa ai thắp
Hương
lúa đã lan tràn
Phật
ngồi trong vô thức
Động
trong từng thớ đất
Nhớ
ngoài kia cỏ non
Nhớ
ngoài kia trái chín
Trên
đồng và dưới bến
Trai
gái tiếng cười giòn
Ngồi
trong phi-thời-gian
Hoa
sen cười nửa miệng
Nhớ
xuân đi hè đến
Đời
có tiếng ve ran.
Tương
quan
Có
đời rồi mới có thơ, đời đi trước thơ lon ton theo sau,
chứ sao thơ lại sánh bước với đời? Thì lúc đầu là thế,
nhưng rồi thơ lớn lên...
Rặng
vải bên sông
Trái
đã ướm hồng
Chỉ
chờ một tiếng chim thôi
Là
trái ngọt.
Tu
hú ơi! Sao mày chưa chịu hót
Màu
đỏ nóng lòng, mày biết hay không?
Tiếng
chim chói ngời ở cổ
Chỉ
chờ cho sắc đỏ chín muồi
Là
ngọc xổ
Chỉ
chờ cho màu hồng ngọt lự
Tiếng
chim rơi...
Tương
quan giữa anh và em
Giữa
thơ và đời
Là
vậy đó
Như
giữa tiếng chim và màu vải đỏ
Đợi
chờ
Thúc
giục
Song
đôi.
Ví
dầu
Tưởng
tượng một chuỗi ngọc trải dài từ năm "trai" mới thiếu
niên đến tận "mé hư không"!
Bể
cạn lâu rồi, vỏ trai nát lâu rồi, nhưng những kết tinh
óng ánh của một đời sóng gió thì vẫn còn đây...
Ví
dầu ngày mai bể cạn
Thì
đây viên ngọc sau cùng
Kết
tinh một đời sóng gió
Dâng
đời ở mé hư không. |