Chim
Việt Cành Nam
[
Trở Về ]
[ Trang chủ ]
[ Tác giả
]
|
|
Nhà
thơ
Về thăm xứ Huế Mơ trăng Tín hiệu Trưa đơn giản Có lúc Sen hư tưởng Nhiệm vụ Tiếng chim vít vịt Canh cá tràu Rễ... hoa Kỷ luật Tuổi già làm thơ tứ tuyệt Thua ong Tiếng hát con tàu Tạo hóa tạo hình Chèo xứ Bắc Đột ngột cây chiều
|
Khi
qua đời năm 1989, Chế Lan Viên để lại một sự nghiệp thơ
có nội dung phong phú nhất trong lịch sử thi ca Việt Nam.
Cơ hồ bất cứ cái gì cũng có thể làm đề tài cho thơ Chế Lan Viên: triết lý, nghệ thuật, lịch sử, chính trị, xã hội, nhân sinh v.v. Thi sĩ chú ý đến cả ba phạm trù Chân, Thiện, Mỹ, và xông xáo trong cả hai cõi hữu hình và siêu hình! Đặc biệt, Chế Lan Viên đã sáng tác rất nhiều bài "thơ nghĩ về thơ". Nghe nhắc đến "thơ trí tuệ", nhiều người có cảm tưởng "khô khan", thậm chí đặt vấn đề liệu đó có phải đích thực là thơ. Thiết tưởng dù suy nghĩ thuần túy cũng vẫn có thể "nên thơ", huống chi thường khi, bất kể đề tài, trong cái nghĩ vẫn chen cái cảm.(1) Vấn đề là thi sĩ có tài diễn cho sinh động những cảm nghĩ của mình hay không. Chế Lan Viên làm được điều ấy. Và tuy nổi tiếng hay thắc mắc, suy tưởng, nhưng thực ra Chế Lan Viên cũng không lơ là với nội dung tình cảm: ngoài những bài diễn tình chung là lòng yêu nước, ông để lại không ít thơ chứa đủ thứ tình riêng. Thơ tình cảm của ông "không (...) cuồng nhiệt si mê, mà ý nhị đằm thắm, trang nhã".(2) Huy Cận bảo hình thức và nội dung của một bài thơ "quyện nhuyễn vào nhau làm một".(3) Thơ Chế Lan Viên lắm nội dung, nên cũng lắm hình thức: cổ phong, Đường luật, lục bát, thơ Mới... Nhiều nhất là loại thơ "tự do có vần". Chế Lan Viên chủ trương: "Tự do quá cũng giết
chết thơ như gò bó
và thường chọn cho thơ mình thứ kỷ luật vần. Chế Lan Viên sáng tác rất khỏe, dựng một cõi thơ bát ngát.(5) Dĩ nhiên nghệ thuật quý chất hơn lượng. Nhưng nếu đem so con số những bài thơ hay, chắc chắn trong làng thơ Việt Nam xưa nay ông cũng đứng ở ngay hàng đầu. Sau đây là Tuyển 1 trong một số tuyển thơ Chế Lan Viên mà chúng tôi định sẽ thực hiện. Tất cả các bài đều sắp xếp ngẫu nhiên chứ không theo thứ tự thời điểm sáng tác, hay theo nội dung, thể thơ gì cả. Nhà thơ Mới trông qua tưởng trái cây, trông lại thấy... trái tim "ròng ròng máu nhỏ"! Mới trông qua chỉ thấy Thúy Kiều, trông lại, ô kìa, chính Nguyễn Du! ---------- Nhà thơ không đưa
ngay trái tim mình cho
Về thăm xứ Huế Dù "anh" có "về thăm xứ Huế" ngay trong năm 1975 đi nữa, thì sen trắng cũng đã thơm ngát cổ thành mấy chục mùa liên tiếp không anh... Bóng cùng "chen bóng cành hoa" chừ biết nơi mô. ---------- Thơm ngát mùa sen trắng
cổ thành
Mơ trăng "Thuyền ai giỡn nước sông Ngân" khiến văng mấy giọt sao xuống trần. "Ngoài thôn lạnh" xương khô Chàm (?) trở trăn, rên rỉ. Cái đêm trăng Bình Định, nó khiến những tâm hồn đặc biệt nhậy cảm thấy, nghe mới lạ sao. ---------- Mây chắp lụa dài
vây núi biếc
Tín hiệu Thơ có thứ đọc qua thấy khô khan, đọc kỹ lại thấy có tình cảm "núp" sau lời. "Phải giấu tình cảm anh đi". Giấu không phải vì xấu hổ, mà giấu vì người đọc thơ, vì thơ. ---------- Tả một môi son, có
khi anh chỉ nói sắc sen hồ
Trưa đơn giản Lấy óc mà hiểu Trưa Đơn Giản là chuyện không đơn giản chút nào, có thể vỡ óc! Óc có vỡ, ấy bởi dùng không đúng chỗ. Đừng cố "mổ" Trưa. Hãy thử cảm mà thôi xem. ----------- Trưa quanh vườn. Và
võng gió an lành
Tiếng ca vương buồn
thương song cửa sổ:
Sen hư tưởng Chính "trưa" mới hư tưởng! Cái "mùi lá sen non dại" rất thực ấy, nó vẽ trong lòng ta lắm thứ đến hay! ---------- Nhớ lá sen hồ xa
Có lúc Cái cây thông, Nguyễn Công Trứ có lúc chán đời xin kiếp sau được làm nó để "đứng giữa trời mà reo". Còn Chế Lan Viên có lúc thích làm thông để "chống chọi với trời đông nghiêm khắc", với "triệu tấn mây buồn áp bức"... Có lúc phải làm thông gồng mình lên "nhọn hoắt", "vững vàng xanh", nhưng rồi có lúc được làm lau "buông thả phó mình cho gió thu vàng xạc xào xao xác", được buông "vũ khí" mà cất "tiếng hát mông mênh", làm người mà được thế tưởng không tệ... ---------- Có lúc anh thích làm
cây thông chống chọi
Nhiệm vụ Chế Lan Viên băn khoăn cả siêu hình lẫn hữu hình. Khi này ông thắc mắc "Ta là ai?", khi khác ông trăn trở ta nên sống thế nào. "Dẫu là vì vua què (...) cứ phải...". Thì cũng như dẫu biết thừa là "bánh vẽ", vẫn cứ "ngồi vào bàn (...) cầm lên nhấm nháp".(7) "Đội mũ, mang hia", hay đội... nắng, mang... chân không, dù trời bắt sắm vai nào, cũng phải cố đóng cho giỏi, tất cả bạn diễn viên ơi! ---------- Chúng ta ở trên đời
không phải để ra lộc ra hoa
Tiếng chim vít vịt Chim vít vịt không biết có phải là chim vịt, chim chăn vịt, chim tìm vịt hay không?! Chim gì không quan trọng, quan trọng là "Những cái gì một đời mà khoảnh khắc". Một đời khoảnh khắc, cũng như "Mãi mãi (...) trong những phút giây"(8), cũng như màu tre xanh mãi mãi trong tiếng chim vít vịt! ---------- Chim vít vịt kêu trong
lùm tre
Những cái gì một
đời mà khoảnh khắc
Canh cá tràu Cá tràu hình như người Bắc gọi là cá quả. Hòa bình trở lại, Chế Lan Viên vào Miền Nam, về thăm quê Bình Định, ăn một bữa cơm nước mắt. Cơm chan nước mắt, nhưng thơ chỉ ẩm chứ không ướt, điển hình thơ tình riêng của Chế Lan Viên. ---------- Canh cá tràu mẹ thường
hay nấu khế
Rễ... hoa Dĩ nhiên Chế Lan Viên đang nói về thơ, về nghệ phẩm. Chẳng có đóa thơ, đóa văn, đóa tranh, đóa tượng, đóa nhạc nào không có rễ. Rễ càng sâu, hoa càng đẹp. Hoa thật rồi tàn, khiến người thưởng thức tiếc nuối. Hoa nghệ thuật không tàn, nhưng đến lúc nào đó sẽ không còn ai thưởng thức nữa... ---------- Rễ sâu, ai biết là
hoa
Kỷ luật Kỷ luật là khuôn, có chui qua nó thì hổ, hươu, thơ mới có hình. Nếu không chịu khó chui, thì hổ, hươu là một đống... lông, còn thơ là một đống chữ. Khuôn thơ có thứ làm sẵn, có thứ nhà thơ tự làm. ---------- Cần có cái gì như
tai ương đến với bài thơ
Tuổi già làm thơ tứ tuyệt Ông nói vậy, chứ vẫn tiếp tục ít thơ bốn câu cho đến tận khi "về" (năm 1989). Mà ông đùa, chứ thơ đâu phải hễ ngắn là tép, dài là tôm! Cứ đọc những bài thơ ngắn của chính ông thì biết. --------- A Cười mình vung lưới
rộng
B Quên mất mình vừa
sáu chục
Thua ong Rắc rối với những
đóa đời
---------- Đến với hương,
anh cứ phải đi vòng
Tiếng hát con tàu "Khi ta ở, chỉ là nơi
đất ở
Không phải đất nào ở lâu cũng hóa tâm hồn. Hóa chỉ xảy ra khi giữa đất và người có tình nghĩa, có yêu thương... Về cuộc trường kỳ
kháng chiến đánh đuổi giặc Pháp, Chế Lan Viên làm tương
đối ít thơ, nhưng vẫn để lại được thơ giá trị, như
bài rất nổi tiếng này.
-----------
Tây Bắc ư? Có riêng
gì Tây Bắc
Mặt hồng em trong suối lớn mùa xuân. Tạo hóa tạo hình Đây một quả buồn, kia một vũng vui... Cả cái tự nhiên muôn hình vạn trạng này chẳng qua những trận vui buồn bất chợt của Ai sao? Rồi Ai đã "cảm" thế nào mà tạo ra loài người là thứ sinh vật cũng loay hoay "tạo"? Bao nhiêu núi bể bấy nhiêu Tình. Bao nhiêu thơ tranh tượng nhạc bấy nhiêu tình. Tình của Người và của người hiện hình chật ních thế gian! --------- Một chiều kia Tạo
hóa bỗng dưng buồn
Nghệ sĩ là người
nào biết gián cách họ với ta bằng tác phẩm
Chèo xứ Bắc Sơn Nam bảo làm văn nghệ lắm khi là khóc mướn thương vay. Tức chẳng hạn người trong cuộc xúc động về chuyện gì đó mà rơi nước mắt, rồi nghệ sĩ xúc động trước cảnh nước mắt rơi mà làm bài thơ, soạn bản nhạc, vẽ bức tranh, nặn pho tượng v.v. Khóc mình hay khóc người, miễn xúc động chân thành là được. --------- Điệu chèo như tà
áo
Đột ngột cây chiều "Em hẳn nhớ mong anh", tình yêu chắc chắn ghê. Chuyện hai lòng Chế Lan Viên thường chỉ bốn câu, mà thấm. --------- đột ngột cây chiều
xanh mướt xanh
|
___________
(1) Trần Mạnh Hảo nói về thơ CLV: "... vừa rưng rưng sương khói cảm xúc, lại vừa chói lòa ánh sáng của trí tuệ" (TMH, Thơ - phản thơ, nxb. Văn Học, VN, 1997, tr. 36). (2) Lời Nguyễn Xuân Nam, trong Chế Lan Viên - Tuyển tập I, nxb. Văn Học, VN, 1985, tr. 68. (3) Trong Tuyển tập Huy Cận II - Thơ và văn xuôi, trích đăng lại trên trang gocnhin.net dưới nhan đề "Sự đầu thai của một tứ thơ". (4) Bài Tự Do Và Thơ. (5) Một số thơ in sau khi tác giả qua đời, thành ba tập "Di cảo". (7) "Ai trở đầu lâu trong nấm mộ" chăng? (8) Bài Bánh Vẽ. (9) Bài Mãi Mãi của Xuân Diệu. |
|