Từ lúc Sơn Nam, Vương Hồng Sển, Lãng Nhân.. nối gót ra đi tưởng rằng Sài Gòn vắng đi những người " cà kê dê ngổng ", Sơn Nam kể chuyện miền Nam những ngày khai hoang, lập ấp Hương rừng Cà Mau, Lịch sử khẩn hoang miền Nam.. Vương Hồng Sển kể chuyện Nửa đời hư, 60 năm mê hát cải lương, rồi Sài Gòn năm xưa.. Lãng Nhân Phùng Tất Đắc kể chuyện Trước Đèn, Chơi Chữ... Nay đọc Sài Gòn, Chuyện đời của phố của Phạm Công Luận do Hội Nhà Văn và Phương Nam xuất bản, sách in đẹp chẳng kém gì sách in tại Âu, Mỹ, hình ảnh phong phú, 36 bài viết ngắn gọn nhưng đầy xúc động, văn chương tùy bút vẫn được tiếp nối. Cái hay của quyển sách là đọc xong, chúng ta vẫn chưa thấy đã thèm, còn muốn Phạm Công Luận viết thêm quyển 2, quyển 3.. về chuyện đời của Phố. Còn biết bao nhiêu chuyện để kể ví dụ chuyện ông thi sĩ Bùi Giáng, múa may đọc thơ giữa đường, yêu cô Kim Cương và làm thơ : " Cô Kim Cương ơi, nếu tôi chết đi, cô không nhỏ trên nấm mồ tôi, một giọt nước mắt, thì hãy nhỏ trên nấm mồ tôi một giọt nước tiểu, cũng đủ rồi ! " chuyện những quán Thằng Bờm, quán Văn, quán Gió.. từng đêm Khánh Ly hát nhạc Trịnh Công Sơn. Chuyện Phong trào Dân ca quốc nhạc Hoa Sim, chuyện phong trào Du Ca, Tâm Ca.. Chuyện những cậu học trò say mê trước quyển Nói Với tuổi hai mươi của Thiền sư Nhất Hạnh, hay quyển Ý Thức mới trong Văn Nghệ và Triết Học của Phạm Công Thiện. Chuyện những quán Phở Sài Gòn, chuyện Ngã Tư Quốc Tế, Đề Thám, Bùi Viện nơi các nhà báo tụ hội, chuyện những nhiếp ảnh gia đưa nhiếp ảnh Việt Nam lên tầm vóc quốc tế...một Sài Gòn muôn sắc muôn màu nằm ngoài tầm các sử gia chuyên nghiệp, nhưng người trong nước vẫn thương và người đi xa vẫn nhớ.. Tài liệu Phạm Công Luận quý giá từ sự liên lạc, gặp gỡ xin những tài liệu đầu tay chưa ai có. Ví dụ như viết về Duy Liêm, Họa sĩ của đại chúng, anh tìm kiếm từ nguồn tư liệu từ họa sĩ Phạm Cung, đệ tử họa sĩ Duy Liêm, tìm qua những tài liệu bài báo tại hải ngoại, Phạm Công Luận tiếp xúc với gia đình chúng tôi, tiếp xúc với từng người ở Việt Nam, ở Hoa Kỳ và ở Pháp. Chỉ một bài viết Phạm Công Luận đã bỏ công như thế, và sách in xong, anh chu đáo gửi tặng từng người trong gia đình, cảm động trước " nghề chơi cũng lắm công phu " của anh, tôi xin viết bài giới thiệu một quyển sách hay, đẹp và giá trị đến độc giả trong và ngoài nước.
 
 

Những quá khứ của Phạm Công Luận không xa, những năm 1960, 1970.. Những địa danh : Phú Nhuận, Lăng Ông Bà Chiểu, Gia Định, Gò Vấp, Thăm nhà Ông Tạ, Cầu Ông Lãnh.. Những tờ báo thiếu nhi.. những tờ nhạc rời minh họa của Duy Liêm,, những bìa báo xuân Lê Trung, Giai phẩm Xuân học trò, Ban Hợp Ca Thăng Long, các ca sĩ Sài Gòn năm xưa, Sơn Mài Thành Lễ.. Và những con người nhiều người tôi đã quen biết : nhà văn Sơn Nam, cụ Vương Hồng Sển, nhà văn Thiếu Sơn, ca sĩ Kim Loan, Thanh Thúy, họa sĩ Duy Liêm.. " Những người muôn năm cũ, hồn ở đâu bây giờ ". Mỗi một kỷ niệm Phạm Công Luận đi qua tôi đều tìm thấy những kỹ niệm của mình, dù anh nhỏ hơn tôi, tôi và anh đang ở cách xa nửa vòng trái đất, khác với ngày xưa viết thư cho cụ Vương Hồng Sển, hằng tháng mới nhận được thư cụ trả lời, ngày nay tôi viết Email cho anh Phạm Công Luận, chẳng mấy chốc lại nhận được điện thư anh trả lời. Mỗi người đọc Sài Gòn chuyện đời của phố, đều có thể tìm thấy những kỷ niệm thân yêu của mình.
 
 

Phạm Công Luận dẫn chúng ta đi từ Con đường ký ức : đường Lê Công Kiều - Nguyễn Thái Bình, quận I, bán đồ cổ, nơi này Tổng Thống Clinton từng đi qua, một bức ảnh chụp ông vẫn còn cài trong tủ kính dì Tám tóc bạc.. Phạm Công Luận lướt qua những món đồ cổ từ Trung Quốc đến Việt Nam trên con đường độc đáo, mà anh theo dấu chân bậc thầy là cụ Vương Hồng Sển.. Anh còn nhắc cho ta những chi tiết thú vị nhà số 5 là toà soạn Đại Việt tập chí của cụ Hồ Biểu Chánh những năm 1940. Phạm Công Luận không dắt chúng ta đi qua khu Phú Mỹ Hưng như một góc Singapore hiện đại ngày nay, hay một góc Paris ở đâu đó quận Nhứt, hay một khu phố thương mại sáng choang không kém gì Âu Mỹ. Ta hãy nghe Phạm Công Luận tả trong Hồn Đô Thị.

" Đi ngang qua khu Đề Thám, khu ngã tư quốc tế đầy khách du lịch Tây ba lô mà xưa kia dày đặc Tòa soạn báo tư nhân, tôi còn nhớ bà bán hột vịt lộn to lớn vẫn vung tay qua lại khu vực này. Bà có chiều cao đáng nể, to lừng lững như một ông Tây với kích thước một mét chín, đã vậy trên đầu còn đội một cái thúng cao nghệu đựng hột vịt lộn và bì cuốn đã làm sẵn. Hai tay bà vung vẩy theo nhịp đi, miệng rao mà ai cũng cam đoan nghe đúng là " Ai.. vật lộn không !!!". Bà đi trước ông bán bánh tráng kẹo với giọng khàn khàn : " Ai ! chén kiểu không !! ". Còn buổi chiều, một ông đẩy cái xe bán Chí mà phủ hay Lục tàu xá " . Mỗi người làm báo ngày xưa đều có những kỷ niệm trong khu phố này, riêng tôi từng ở trên đường Đề Thám, từng qua đây, từng ra vào các toà soạn các báo Thời Nay, Văn, Tiếng Chuông, Tin Sáng, Khởi Hành.. nơi này, từ thời niên thiếu với giấc mơ thành thi sĩ, gặp gỡ các nhà văn Bình Nguyên Lộc, Lê Hương, Kiên Giang, Sơn Nam...
 
 

Phạm Công Luận còn dẫn ta đi qua những ngôi nhà cổ, những biệt thự xưa nằm trên đường Nơ Trang Long quận Bình Thạnh. Vào nhà gặp chủ nhân, nghe kể chuyện xưa tích cũ từ mấy đời, ông cố làm nghề " chém sơn lâm ", khai thác gỗ rừng, chuyện đi săn.. thật thú vị. Anh Luận lật vài trang báo xuân hình tranh vẽ họa sĩ Lê Trung, chao ôi là nhớ những cô gái miền quê trên sông nước có khuôn mặt người đẹp Bình Dương, Thẩm Thúy Hằng. Anh Luận dẫn ta đến chủ hiệu Photo Viễn Kính ông Đinh Tiến Mậu nơi chụp hình các nghệ sĩ Sài Gòn. Nói đến Nhiếp ảnh nghệ thuật Việt Nam có lẽ chúng ta không quên những thành tựu rực rỡ của Hội Nhiếp Ảnh Việt Nam với những người xưa như Cao Đàm, Cao Lĩnh, Phạm Văn Mùi, Lại Hữu Đức, Khưu Tư Chấn, Ngô Đình Cường.. Hội Nhiếp Ảnh từng làm vẻ vang cho Việt Nam trong những kỳ thi nhiếp ảnh quốc tế.
 
 

Anh Luận gợi cho chúng ta những giai nhân ca sĩ, một thời thuở học trò say mê thơ Nguyên Sa, thầy Trần Bích Lan tốt nghiệp Cử nhân Triết từ Paris trở về, dạy Triết trường Văn Học và xuất bản các sách giáo khoa Triết Học : "  Nắng Sài Gòn anh đi mà chợt mát, Bởi vì em mặc áo lụa Hà Đông ". Những Cô Kiều Chinh, Minh Hiếu, Thanh Lan, Thẩm Thúy Hằng... Anh Luận lật cho ta từng trang sách đẹp Nghệ thuật Huế, Tập san đô thành Hiếu Cổ, Thú Chơi sách của cụ Vương Hồng Sển đưa ta đến các nhà đóng sách, rồi nhà sách Nguyễn Khánh Đàm, em nhà văn Nguyễn Tuân. Anh nhắc đến các truyện tàu cổ điển, Thủy Hử , Tam Quốc Chí.. nhưng anh còn thiếu những chuyện Kim Dung : Cô gái Đồ Long, Thần Điêu đại hiệp… một thời Sài Gòn, mọi người say mê, chờ đợi báo ra mỗi ngày để đọc chưởng. Đi đâu ai cũng bàn đến những nhân vật Vô Kỵ, Dương Qua, Quách Tỉnh, Hoàng Dung.. mắt thâm quần những đêm trắng mướn sách về luyện chưởng.
 
 

Bài Thơ thới nhìn núi Nam kể chuyện nhà văn Sơn Nam với Hương rừng Cà Mau, tôi nhớ từng gặp ông, trước khi đi du học, ở tòa soạn báo Tin Sáng, cùng nhà thơ Kiên Giang Hà Huy Hà. Nhìn ông mỗi ngày viết các tiểu thuyết dài cho nhiều tờ báo khác nhau, tôi thán phục hỏi ông. Lời khuyên ông thật chí lý : " Muốn viết mỗi ngày phải đều đặn chỉnh tề ngồi vào bàn đúng giờ, đúng giấc thành một thói quen, văn chương tự nó sẽ tuôn ra ". Ông có biết đâu, tôi đã nghe lời khuyên ông mà học hành thành đạt hoàn thành Luận án Tiến sĩ Viện Đại Học Paris V Sorbonne. Mười năm tôi đã hoàn thành bản dịch và diễn ca ra thơ lục bát 30 ngàn câu thơ hai truyện thơ Odyssée và Iliade của thi hào Homère, nổi tiếng là khó dịch, một công trình dịch thuật thi ca mà ít có người đạt đến đích. Có lẽ ông Sơn Nam cũng không ngờ một câu nói của ông mà có tác động đến tôi như thế. Anh Luận ghi cảm giác khi mỗi lần gặp Sơn Nam :

" Khi ông còn sống, mỗi lần đến thăm nhà ông về tôi luôn cảm thấy như mới chia tay một ông chú, ông bác rất thân thương của mình. Mối giao cảm đó như kết tinh từ những truyện ngắn, truyện dài và cả hồi ký của ông mà tôi say mê nhiều năm nay. Lúc nào cũng có cảm giác buồn man mác nhưng sâu thẳm trong từng trang viết của ông, như tâm trạng của một cậu bé trong buổi chiều ba mươi hay khi vừa hết Tết, phải cúng đưa ông bà. " 

Tôi cho rằng thành công của anh Luận là mối giao cảm, với mọi người như người thân, như ông chú, ông bác của mình. Sự chân thành với mọi người chung quanh, tạo nên mối cảm thông tri âm tri kỷ. Những người đã có danh tiếng cũng cần một cậu học trò vô danh, và cũng vui thích được chỉ dẫn cho con cháu. Đời sẽ đẹp biết bao nhiêu khi ai cũng là chú, bác, anh em của mình, mọi người thành tri kỷ của nhau.

Bài Ông Tám ở phố Lê Công Kiều, một người vô danh thôi, nhưng đọc xong chúng ta thấy trân trọng với ông Tám một người say mê đồ cổ từng đọc và dịch cho ông Vương Hồng Sển các chữ Hán trên đồ cổ. Rời những khu phố bình dân, tác giả giới thiệu chúng ta những tác phẩm trong Dinh Độc Lập ít người biết đến như Tranh Bình Ngô Đại Cáo của họa sĩ Nguyễn Văn Minh tốt nghiệp Trường Mỹ Thuật Gia Định năm 1958. Anh từng được tu nghiệp tại Nhật Bản, năm 1975 anh ra nước ngoài. Anh Luận chỉ giới thiệu vài bức sơn mài, và bình phong của Họa sĩ Nguyễn Văn Minh ta đã thấy một tài năng bao la có kém gì các danh họa Nhật Bản hiện đại. Bài viết anh Luận gợi ý cho chúng ta : Có biết bao tài năng hội họa Việt Nam đã nổi danh nước ngoài nếu sưu tập giới thiệu với trong nước .
 
 

Đọc sách anh Phạm Công Luận, tôi chợt khám phá ra mỗi một con người Việt Nam là một kho tàng, từ những người vô danh, đến những người danh tiếng. Đề tài viết không đâu xa nằm trong sự tiếp xúc trong cảm thông, trong giao tiếp hằng ngày. Đọc sách anh tôi chợt thấy mình còn nợ với biết bao nhân vật trong thời đại mà tôi đã gặp thân thiết. Những người trong sách anh tôi đã gặp trong đời, và biết bao nhiêu người khác tôi đã gặp thật đáng viết. Sách của anh cho chúng ta những hình ảnh về Sàigon những ngày xưa thân yêu, xin trân trọng giới thiệu cùng độc giả tại hải ngoại, thật là một món quà quý báu cho người Việt nước ngoài trở về quê hương, mang quyển " Sài Gòn chuyện đời của phố " của anh Phạm Công Luận, làm quà trao tặng nhau để cùng nhớ về quê hương những ngày tháng xa xưa, còn rưng rưng đầy kỷ niệm thân yêu.