Chim Việt Cành Nam            Trở Vá»   ]            [ Trang chủ ]

Tiểu luận
Không hỠcó thơ... trên mặt đất
 Huỳnh Mạnh Tiên
V ăn chương không có quần chúng là mảng văn chương tự hoạn.
ThÆ¡, dÄ© nhiên không bÆ°á»›c ra khá»i quy luật trên.
Cái gì đã làm ngÆ°á»i Ä‘á»c hôm nay khá»±ng lại trÆ°á»›c triá»u thÆ¡ Ä‘Æ°Æ¡ng đại ?
Câu há»i ném ra - Äông sa lá»­a lá»±u.
*
Thử đưa ra một mẫu chơi. Ghép thơ.
"Không tận trá»i xanh thÆ¡ thở trắng trá»i
Trăng BaVì sao đổi chữ thiên di
Em ở đây mà em ở đâu
Chiá»u Âu Lâu
                                Bóng chữ Ä‘á»™ng chân cầu".(1)


VÅ© trụ thÆ¡, bao Ä‘á»i vẫn là vÅ© trụ của các con chữ. NgÆ°á»i hòa giải được "các con chữ" là ngÆ°á»i có thÆ¡ hay ! Hòa giải bạn Ä‘á»c vá»›i bạn Ä‘á»c. Bạn Ä‘á»c vá»›i nhà thÆ¡. Nhà thÆ¡ vá»›i nhà thÆ¡. Nhà thÆ¡ vá»›i nhà phê bình. Nhà phê bình vá»›i nhà phê bình. Và cuối Ä‘Æ°á»ng hầm, sâu kín, thâm tình : mình vá»›i chính mình. Không nhÆ° cuá»™c Ä‘á»i, vá»›i thÆ¡ hòa giải chẳng o ép nhất thiết phải song phÆ°Æ¡ng ! Bù lại, Æ°á»›c mÆ¡ hòa giải đòi há»i nhà thÆ¡ không những chỉ có thần thông cất cánh bay lên, hay thần chú thần bác tuyên bố trá»i lùn đất cao, mà còn phải bát ngát tháo cÅ©i sổ lồng. Sổ lồng sang sông :

"Hãy vứt mình đi như một cái bị rách".
Chá»› nghÄ© bị rách nên phải quẳng Ä‘i. Rách hay lành, cái bị vẫn là cái bị. Tác giả Bóng Chữ không kham thần thông. Ông cÅ©ng chả có cánh để cất. Thế thì ông chỉ còn lại cÆ¡ may duy nhất kia : rốt ráo vứt cái bị của mình. CÆ¡ năng ấy cáng đáng nổi, kích thÆ°á»›c nhân tính nhà thÆ¡ bá»nh bồng cá côn, chim bằng. Thi nhân phÆ¡i phá»›i bay lên. Ão quần chữ nghÄ©a ào ào rá»›t xuống. Âm từ giai Ä‘iệu vang vá»ng xôn xao cả vách đá Hoa SÆ¡n. Kẻ lạc rừng cúi nhặt từng con chữ, bóng chữ ngồi kết vàng lẵng thÆ¡. Cái "mình" thoắt vứt Ä‘i, thÆ¡ thoắt hóa giải thi nhân. Bởi thi nhân đã tá»± hòa giải vá»›i cái "mình" trÆ°á»›c đó.
Những thú rong chÆ¡i, những trò diá»…n dịch, những cuá»™c ngụy biện văn chÆ°Æ¡ng bao giá» cÅ©ng yêu sách má»™t trái tim trẻ, má»™t hÆ°Æ¡ng môi nồng ấm Ä‘am mê, má»™t tấm lòng ê há» rá»™ng mở. Vòng nguyệt quế hay K.o là má»™t chuyện khác. Cái trẻ, cái Ä‘am mê, cái ê há» rá»™ng mở phải chăng là cách "quẳng bị Ä‘i". Thiện tai. Thiện tai. Nhà thÆ¡ cao đạo không còn cao mao. Kẻ diá»…n dịch cao bồi rá»i súng cao-su. NgÆ°á»i Ä‘á»c (cao thâm) buông bá» tính suy trÆ°á»›c nghÄ© sau. - ThÆ¡ thăng hoa từ đấy.
***
Bốn câu thÆ¡ treo làm tiêu Ä‘á», do thú chÆ¡i puzzle tháp ghép các con chữ trong những giá» phút mà kẻ hèn này cô Ä‘Æ¡n hạnh phúc nhất. Trò cắt, sắp xếp, đổi ngôi vị chÆ¡i thÆ¡ ấy bởi tác giả Bóng Chữ gây men : dù thÆ¡ ông chÆ°a Ä‘á»c được từ phải sang trái, từ dÆ°á»›i lên trên, từ góc chéo này sang góc chéo ná», ít ra ông cÅ©ng hòa giải tôi vá»›i thÆ¡ vô ngôn chí. ThÆ¡, hôm nay vẫn cứ Ä‘á»c bằng ký ức, kiến thức cố định ? Vẫn cứ nhất thiết bằng tai, mắt của thá»i Vang bóng, thá»i Cô Lá»±u, thá»i Tuấn Ä‘i Tây ? Hay,
thÆ¡-hôm-nay cần Ä‘á»c vá»›i cái mình vứt Ä‘i, cái mình chÆ°a biết Ä‘á»c : bằng tai trong mắt, mắt trong tim và máy dò âm trong đầu. Má»™t anh bạn đã có lần đá chân, nhắc khéo tôi : "Mở mắt thì nhìn thế quái
nào được ! Nhắm mắt lại... để thấy hÆ°Æ¡ng lá»­a ấm áp trong lòng". (2)  Tôi vá»™i vàng làm theo. May tôi nhá», rủi anh chịu. Khi nào chúng ta còn mở mắt, tỉnh táo lẫy Kiá»u thì khi ấy Nguyá»…n Du chÆ°a
chút bận tâm tái sinh. Không lý do gì bởi... quá quý yêu cụ nên các nhà thÆ¡ lá»›n hôm nay để mặc quần chúng quần thảo Kiá»u thêm 100 năm nữa ! Má»—i bận chữ nghÄ©a diện áo xuân chÆ¡i Ä‘á»n VÅ© Vu là má»—i lần thÆ¡ dá»i nhà, ăn tân gia. Äá»™c giả, ngÆ°á»i bạn được má»i lao Ä‘ao, lắt lẻo lần tìm căn há»™ má»›i mà tên Ä‘Æ°á»ng không há» có trên bản đồ thành phố.
-"Chúng ta hãy làm thÆ¡ nhÆ° chÆ°a bao giá» làm thÆ¡, và cứ tảng lá» nhÆ° chÆ°a bao giá» có thÆ¡, đã từ lâu rồi, trên mặt đất" (3). Và biết đâu, giòng Ä‘á»i, cõi không tÆ°Æ¡ng xứng thÆ¡ hóa giải thành cõi tÆ°Æ¡ng xứng.
 ***
Thá»i nay đâu còn là thá»i của Ức Trai.
Ä‚n bát phở phải canh giá». Äá»c thÆ¡, làm thÆ¡ cần nịnh vợ. Dám há»i mấy ai đã từng chi ra 60 giây để chÆ¡i puzzle vá»›i các con chữ. Ví nhÆ° thừa 60 giây kia, sau khi vui vẻ đả thông bát phở, bình nhật chúng ta làm gì, nếu không là a tòng vá»›i que tăm truy lùng mảnh ngò gai ốm yếu kia, hay cá»ng mùi di tản ná» vÆ°á»›ng vắt kẽ răng.
(Ô-là-la !). Tôi không có ý ám chỉ thi ca ngÆ°á»i Kinh Ä‘i vào hẻm chá»™t bởi cá»ng ngò gai Thái, mảnh mùi Việt nam hay cục á»›t Ä‘á» ?t-ba-chì đâu nhé. Cục mịch, ù lì tôi chỉ dám nghÄ© :
Thơ - cõi bất toàn, bất tận.
Bất toàn. Thơ luân lưu khiếu nại cái mới. Mới trong cảm xúc. Mới trong cách nghĩ. Mới trong tình cưu mang, hạ sinh, dưỡng dục chữ nghĩa. Thưa nhanh : mới từ trong mới ra. ? !
Bất tận. ThÆ¡ liên tục má»i má»c, nằn nì Ä‘iá»u má»›i. Má»›i trong cách Ä‘á»c. Má»›i trong cách nhìn. Má»›i trong vòng há»™i nhập, diá»…n dịch chữ nghÄ©a. ThÆ°a rõ : má»›i từ ngoài má»›i vô. á»’ ! Tuyên ngôn cấu trúc má»›i (?) trong thÆ¡ Ä‘Æ°Æ¡ng đại để chính mình làm quen vá»›i dạng thức thÆ¡ thế hệ III, hay di chúc cấu trúc thÆ¡ thế hệ I hầu trấn an lòng khi Ä‘i ray lên lá»›p há»c sinh, sinh viên ?
Di chúc hay tuyên ngôn, cả hai Ä‘iá»u nhÅ© dưỡng thÆ¡. Chút dị biệt : đàng này dá»±a lÆ°ng vào dÄ© vãng vô vàn khăn nhá», Ä‘uôi gà cao / tóc buồn buông xuống lệ ngàn hàng ; đàng kia trên bá» Dịch thủy nhìn sóng cuá»™n, nÆ°á»›c trôi và tÆ°Æ¡ng lai lục bình.
TrÆ°á»›c đây tôi không lần nghÄ© nhà thÆ¡ là ná»—i cô Ä‘Æ¡n Ä‘iển hình. Nay, trÆ°á»›c những khai quật, khám phá (phảng phất đôi phần phá phách) bá»—ng nhiên lòng bàng hoàng thÆ°Æ¡ng quá ngÆ°á»i thÆ¡. NgÆ°á»i thÆ¡ ? - Cái nhóm ngÆ°á»i nhá» bé bá» làng, xa quê, tung mình Ä‘i khai hoang vỡ đất, tìm vàng, lấn biển. Lỡ không may há» nằm lại bên rừng mắm, rừng tràm, bãi sắn, bá» Seine, Hudson... Vong linh há» chỉ siêu Ä‘á»™ khi cõi chữ nghÄ©a không còn lập lòe những Mã Giám Sinh ; những tiên sinh, tiên chỉ ; những cai huyện, cai vÆ°á»n, chủ soái, chủ tiệm ; những thẩm quyá»n, thẩm tra, thẩm phán ; những thiên tá»­, thiên sứ, thiên lôi ; những mÅ© sắt, mÅ© nồi, mÅ© cối... Tôi vẫn có thể thống kê tiếp nữa nếu bạn hiá»n chÆ°a thấy mệt. NhÆ°ng cái đáng "mệt" nhất vẫn là : đến vá»›i thÆ¡ bằng sá»± quá tỉnh táo.
 - "Và phải chăng
 thÆ¡ của những Ä‘iá»u chÆ°a biết
 má»›i thật gần
 vá»›i số phận (của chúng ta) ? (4)
Ô hay, giỠđây, nÆ¡i này ngoài Æ°u tÆ° "Tìm Hiểu Nghệ Thuật ThÆ¡ Việt Nam" (5) và "NghÄ© Vá» ThÆ¡" (6) bạn làm má»›i thÆ¡ : "ThÆ¡, v.v... và v.v...".(7) Bạn lại còn đùa nghịch vá»›i cả tá»±a Ä‘á» (ở bên ngoài). Mà có gì khẩn trÆ°Æ¡ng đâu phải không bạn ? Quên cái Ä‘á»c kỹ, và cái biết Ä‘á»c, bạn dặn lòng : Äá»c cái "Ä‘á»c thÆ¡". Tôi yêu quá tâm nguyện trên của bạn. NgÆ°á»i Ä‘á»c thÆ¡, số đông (kể cả Ä‘á»c biếu, Ä‘á»c mượn) luôn mách yêu nhà thÆ¡, thÆ¡ phải thế-này-thế-ná»-thế-kia (có nghÄ©a là nên nấu nÆ°á»›ng theo "gu" quần chúng ?). Cái thiết tha, thâm tình ấy của ngÆ°á»i Ä‘á»c bởi do sá»± âu lo quá to đến hậu tá»± của thÆ¡ mà có. Vá» phía nhà thÆ¡ tưởng cÅ©ng chẳng nên tra cứu bản cầu chứng "Äá»c cái Ä‘á»c thÆ¡" của quần chúng. Nhà thÆ¡ nên rà lại mình : cái bị ấy, ta đã vứt Ä‘i chÆ°a ? Con cóc là cậu ông Giá»i. Viết Giá»i để nhấn mạnh "cậu" đây là "bố". Quần chúng là cậu nhà thÆ¡. DÄ© nhiên. Chẳng ai bắt nhà thÆ¡ làm thÆ¡. Nếu có làm, nhá»› đừng làm thÆ¡... dở. Thế thôi.

ÄÆ°á»ng sang Tây trúc còn dài, thật dài. "Ngá»™ Không ! Con ở đâu ?"

HÆ°Æ¡ng thắp gá»i ba lần không đáp lá»­a. (8)
***
Vá»›i má»™t khối lượng ngÆ°á»i Ä‘á»c teo tép, lại thêm bệnh Ä‘á»c nhảy dòng, chuyển kênh (Ä‘á»c thÆ¡ tá»±a hồ xem tivi) ; vá»›i má»™t tòa án thượng thẩm tứ mã ê a hát bài con cá vàng ; vá»›i má»™t Ä‘á»™i ngÅ© nhà thÆ¡ có thá»±c má»›i vá»±c được đạo (vừa Ä‘i cày mÆ°u sinh, vừa Ä‘i cấy thÆ¡ chùa, báo chùa) thi ca Ä‘Æ°Æ¡ng đại ngÆ°á»i Kinh rồi sẽ Ä‘i vỠđâu ?
Không kiá»…ng chân, dài cổ téléscope giải Nobel văn há»c, cÅ©ng không gối quỳ, đầu cúi, lưỡi thè trÆ°á»›c long sàn, văn chÆ°Æ¡ng ngÆ°á»i Kinh vẫn có quyá»n nhìn thẳng mặt trá»i. Mà mặt trá»i là má»—i giây má»—i má»›i, nhÆ° má»—i ngày anh đổi má»™t bàn tay. (9)
NhÆ°ng không hẳn thÆ¡ bao giá» cÅ©ng là anh chồng đáng yêu hay ngÆ°á»i tình Ä‘iệu : bá» sáo ngữ thÆ¡ lao mình vào ngổ ngữ ! Thiệt thòi không nhá». Bởi : -"Chúng ta chÆ°a sẵn sàng tâm thế để chào đón má»™t nhà thÆ¡ lá»›n nhÆ° má»™t ngÆ°á»i phá hoại lá»›n". (10)
***
Năm 2000, 38 tháng nữa thôi, nhà thÆ¡ sẽ làm thÆ¡ rặt ròng bằng vi tính, liên mạng... Äá»™c giả chịu phiá»n đăng ký ghi danh mua mã số thì vừa. VÅ© trụ thÆ¡, bao Ä‘á»i vẫn là những trận hóa giải long trá»i lở đất. Nhà thÆ¡ lá»›n, hoàng tá»­ bé, không kiêu sa dép râu, không diện giầy saut : nÆ¡i đâu có sứ mạng, trách nhiệm, thẩm quyá»n, uy tín là nÆ¡i đó có thÆ¡ tá»­ thủ, thÆ¡ cúc cung, thÆ¡ sáo sậu. Nhà thÆ¡ lá»›n Việt nam - Hoàng tá»­ bé - ngÆ°á»i còn lẩn trốn nÆ¡i nào ?
Cuá»™c săn bắt nhà thÆ¡ lá»›n cần phải ráo riết : để nàng xá»­ nữ già có thể chiếu chăn vô tá»™i vạ vá»›i thằng mÆ°á»i sáu. Chiếu chăn / hòa giải / Quẳng bị / Quăng be. "J'ai du bon tabac dans ma tabatière..." Giai âm tÆ°Æ¡i vui, mượt mà xa xÆ°a kia bá»—ng trở thành nhảm nhí, lè nhè. Cái gì đã xô bật gã sinh viên 20 tuổi vào vòng chÆ¡i nhiá»u bất trắc, kể từ giây phút chiếc Boeing xê-ri-bảy kia đặt cánh xuống phi trÆ°á»ng Marignane-Marseille, cách đây 30 năm ?
Ä‘oạn trÆ°á»ng : hai
chữ mình / ta
Nhiễu nhương muôn
giá»t
tâm tà tà
tâm.
Thơ tắt tịt hũ nút phải không bạn ?
Nếu viết theo ray, nó sẽ như sau :
Äoạn trÆ°á»ng hai chữ mình, ta
Nhiá»…u nhÆ°Æ¡ng muôn giá»t, tâm tà, tà tâm.
Äặng Tiến, bạn tôi, là má»™t ngÆ°á»i tình Ä‘iệu của thÆ¡. Tài hoa và ná»™i lá»±c hòa giải "các con chữ" của huynh thuá»™c hàng thượng thừa. Không hiểu sao tôi có lần nghÄ©, qua các bài của Äặng, Äặng "chỉ viết" cho má»™t giá»›i Ä‘á»™c giả cùng lứa tuổi Äặng (nếu không cùng thế hệ, thì ít ra cÅ©ng cần cùng tần số nào đó).
Trong những giá» phút sôi Ä‘á»™ng, bấp bênh, những tháng năm nghiệt ngã nhất của chữ nghÄ©a, của thÆ¡ Ä‘Æ°Æ¡ng đại tôi mong huynh hóa giải những ngá»n lá»­a kia. "Những ngá»n lá»­a hồng, những ngá»n lá»­a nồng. Ngá»n lá»­a tình. Sáng và ấm". (11)
Và bạn tôi sẽ là ngÆ°á»i tình già của ná»n thÆ¡ trẻ hôm nay. Má»™t buổi mai, tôi bá»›t áy náy, tiếp tục ngồi uống trà, Ä‘á»c thÆ¡ và làm thÆ¡. Vá»›i má»™t sinh thức bé yêu : phá chấp.
ThÆ¡-hôm-nay : không chỉ đứng nghe, ngồi nghe. CÅ©ng không hẳn ngồi Ä‘á»c, nằm Ä‘á»c.
Hôm nay, ngÆ°á»i Ä‘á»c / nghe thÆ¡ phải là ngÆ°á»i sẵn sàng "tâm thế" tái tạo má»™t tác phẩm má»›i !

Giá» bạn Ä‘á»c còn vững tin vÅ© trụ thÆ¡ là vÅ© trụ của hòa hợp, hòa giải nữa không ? Nếu may còn, xin bạn hiá»n bay nhanh ra các hàng sách ngÆ°á»i Kinh "há»i giấy" các chủ tiệm :
- "Này, sao không nhận bán thÆ¡ ngÆ°á»i mình ?!"

                                                  (Mùa Toussaint 1996) 
(1)Trích, ghép (có dụng ý) Bóng chữ - ThÆ¡ Lê Äạt.
(2) Cao Huy Thuần
(3) Khế Iêm
(4)Phan Tấn Hải
(5) Nguyễn Hưng Quốc
(6) Nguyễn Hưng Quốc
(7) Nguyễn Hưng Quốc
(8) Lê Äạt
(9) Trần Mộng Tú
(10) Nguyễn Hưng Quốc
(11) Äặng Tiến

 


[ Trở VỠ ]