Hoành khán thành lĩnh trắc thành phong
Viễn cận cao đê các bất đồng
Bất thức Lư sơn chân diện mục
Chỉ duyên thân tại thử sơn trung.

Nghĩa là:

Nhìn ngang thành dẫy, nhìn nghiêng thành chỏm
Do đứng xa, gần, cao, thấp, mà mỗi nhìn mỗi khác
Không biết mặt mũi thật của núi Lư nó thế nào
Ấy bởi người nhìn đang đứng ngay trong núi ấy.

Tạm diễn ca:

Nghiêng hòn ngang rặng, một thôi!
Nhỏ to cao thấp, tùy nơi đứng nhìn.
Núi mong chi thấy chân hình,
Khi ta còn mãi giam mình giữa non...

*

Thực ra "thân tại thử sơn trung" thì chỉ thấy đất và đá và cỏ và cây..., chứ không thấy núi, nói chi mặt mũi thật của núi. "Cái lớn quá không thấy được".(1)

Phải xuống núi, đi đủ xa cho núi nhỏ đủ lại, thì mới bắt đầu thấy.

Nhưng khi ấy thấy không phải một, mà vô số mặt mũi. Cứ mỗi chỗ đứng trông, lại thấy một mặt mũi khác của cái được trông!

Tất cả đều "chân". Và tất cả đều cục bộ.

Vấn đề không phải "chân diện mục", mà toàn diện mục.

*

Chịu khó đi, để đứng thật nhiều nơi mà trông, là thấy "toàn" chứ gì?

Có vô số "quan điểm", đi để đứng cho khắp mà thấy cho đủ các mặt của núi, cần vô lượng thời gian!

Hơn nữa, vẫn hoàn toàn vô ích.

Bởi óc người không thể tổng hợp hình ảnh. Nói chi vô số, nói chỉ hai thôi. Nói chi núi, nói kiến thôi. Bắt một con kiến, ngắm nghía lưng nó, rồi lật ngửa, ngắm nghía bụng nó. Ta thấy lưng rồi bụng, bụng rồi lưng, chứ ta không thể thấy lưng bụng cùng một lúc. Nếu chụp ảnh, để hai cái ảnh ngay bên cạnh nhau, ta vẫn không thấy con kiến cùng lúc vừa lưng vừa bụng!

*

Kiến không phải lưng
Kiến không phải bụng
Thấy cả lưng bụng
Mới như nó là!
__________

(1) Đạo đức kinh: "Đại âm hy thanh, đại tượng vô hình" (Tiếng lớn quá không nghe thấy được, hình lớn quá không trông thấy được).