Thi hào Nguyễn Du là người được nước ta giới thiệu vào danh sách danh nhân văn hóa thế giới của Liên hiệp Quốc, một người con yêu của tổ quốc Việt. Người đã nối kết những tâm hồn Việt lại cùng nhau qua vầng thơ của mình . Nguyễn Du quá nổi tiếng với tác phẩm Kiều, nhưng dòng thơ chữ Hán của ông không được giới thiệu một cách chu đáo, nên có vẻ như bị mờ khuất bởi những bản dịch và giới thiệu thơ Đường của người Việt hiện nay đầy rẫy và đều khắp trong ấn loát cũng như trên không gian mạng xuất hiện mọi lúc mọi nơi. Thật đáng buồn cho người Việt mình khi mà số người gốc Việt biết chữ Hán họ sống " vô tình "với tiền nhân, đa phần Họ là lớp người nay trên 60,70. Họ yêu Tàu hơn yêu Việt. Nay laiquangnam xin được giới thiệu bài thơ chữ Hán , Phản Chiêu Hồn ,một bài mà tuổi teen Việt Nam được học trong chương trình quốc văn của mình hiện nay.
Xuất xứ và bối cảnh của bài thơ Phản chiêu hồn
Nguyễn Du làm bài thơ "Phản chiêu hồn" (chống lại việc chiêu hồn) trong một chuyến đi sứ Trung Quốc vào đầu thập niên 10 của thế kỷ 19 . Chiêu hồn: một tên bài từ của Tống Ngọc người cùng thời với Khuất Nguyên. Tống Ngọc làm nhằm mục đích cầu hồn Khuất Nguyên được siêu thoát , hồn về sống cùng nhân dân Sở . Nguyễn Du khi đi ngang qua sông Mịch La, tỉnh Hồ Nam. Người nhớ tại nơi đây Khuất Nguyên đã trầm mình. Tống Ngọc người đồng thời, cũng là lớp học trò Khuất Nguyên đã cho lập trai đàn cầu hồn và đã làm bài từ "Chiêu Hồn " tại bờ sông này . Quá hiểu rõ nước Tàu , Cụ Nguyễn bèn làm bài thơ "Phản chiêu hồn" này để phản đối ý kiến " tử tế " của Tống Ngọc. Cụ Nguyễn bình sinh vốn người hiền lành, nho nhã , nhưng với con người có học vấn cực kỳ thâm hậu ấy đã đi là đã thấy trên đất nước Tàu, Cụ không thấy quá khứ thời Khuất Nguyên nhưng hiện trạng Tàu qua những nơi Cụ đã qua bây giờ nào khác chi hồi ấy. Tàu là một xứ sở không mấy tốt trong thực tế trước mắt Cụ (1)
Có lẽ đây là bài thơ tranh luận hơn thua duy nhất trong đời làm thơ của Cụ .
Nguyên Tác
反
招 魂
魂
兮 魂 兮 魂 不 歸
東
西 南 北 無 所 依
上
天 下 地 皆 不 可
鄢
郢 城 中 來 何 為
城
郭 猶 是 人 民 非
塵
埃 滾 滾 汙 人 衣
出
者 驅 車 入 踞 坐
坐
談 立 議 皆 皋 夔
不
露 爪 牙 與 角 毒
咬
嚼 人 肉 甘 如 飴
君
不 見 湖 南 數 百 州
只
有 瘦 瘠 無 充 肥
魂
兮 魂 兮 率 此 道
三
皇 之 後 非 其 時
早
斂 精 神 返 太 極
慎
勿 再 返 令 人 嗤
後
世 人 人 皆 上 官
大
地 處 處 皆 汨 羅
魚
龍 不 食 豺 虎 食
魂
兮 魂 兮 奈 魂 何
Phiên âm
Phản Chiêu hồn
Hồn hề! Hồn hề! hồn
bất qui?
Đông tây nam bắc vô
sở y.
Thướng thiên há địa
giai bất khả,
4-Yên, Dĩnh thành trung
lai hà vi ?
Thành quách do thị, nhân
dân phi,
Trần ai cổn cổn ô
nhân y.
Xuất giả khu xa, nhập
cứ tọa,
8-Tọa đàm lập nghị
giai Cao, Quì.
Bất lộ trảo nha dữ
giác độc,
Giảo tước nhân nhục
cam như di!
Quân bất kiến Hồ
Nam sổ bách châu,
12-Chỉ hữu sấu tích,
vô sung phì.
Hồn hề! Hồn hề! suất
thử đạo
Tam Hoàng chi hậu phi
kỳ thì.
Tảo liễm tinh thần
phản (4) thái cực,
16-Thận vật tái phản
linh nhân xi,
Hậu thế nhân nhân giai
Thượng Quan
Đại địa xứ xứ
giai Mịch La,
Ngư long bất thực,
sài hổ thực,
20-Hồn hề! Hồn hề!
nại hồn hà?
Tạm dịch nghĩa
Hồn ơi hồn , hồn không
về
Đông tây nam bắc không
có chỗ tựa
Lên trời xuống đất
đều không thể (về )
Yên Dĩnh nội thành
lại là nơi (trở về) chăng ?
Thành quách thấy đó,
người đã khác
Bụi trần cuồn cuộn
(vấy bẩn) áo người
Ra thì xe ngựa, vào
thì ngồi lỳ
Ngồi bàn luận như
thể ông Cao,ông Quì
Không để lộ vuốt
cùng nọc độc
Cắn xé thịt người
ngọt xớt
Ông không thấy Hồ
Nam mấy trăm châu
Chỉ(thấy) người gầy
không(thấy )ai mập
Hồn ơi hồn cứ theo
lối ấy
Sau Tam Hoàng không còn
hợp
Hãy sớm thu hồn trở
lại Thái Cực
Đừng trở lại nơi
đây có kẻ mỉa đấy
Người người đời
này đều họ Thượng Quan
Nơi nơi đất đều
là sông Mịch La
Cá rồng không ăn, thì
lang sói ăn
Hồn ơi hồn, hồn tính
sao ?
Chú thích vài từ
1-Yên Dĩnh thuộc đất Sở, Dĩnh là kinh đô nước Sở xưa , nay thuộc tỉnh Hồ Bắc
2-Cao, Quì: hai vị quan đời Ngu Thuấn (thời huyền sử của Tàu, lúc ấy quan hệ giữa vua tôi, quan dân đều sống như thuận hòa . Mơ!)
3-Tam Hoàng, tên ba vị vua thời huyền sử Tàu, gồm Phục Hy , Thần Nông, Hoàng Đế. Mơ!
4-Thái cực, đó là thuở ban đầu của trời đất. Từ đây đất trời tách riêng ra
5-Thượng quan là họ của Ngân Thượng, ông là quan địa phu nước Sở đã dâng đất cho Tần ( China là từ chữ Tần mà ra ), Xúi vua xa lánh Khuất nguyên ,Ngự sử đại phu. Thượng quan Ngân Thượng và đồng bọn thao túng vua Sở , làm khổ dân để vinh thân phì gia . Vua Sở dại nghe theo . Vua sở bị cầm tù nơi Tần . Và nước Sở tiêu .
6-Mịch la, là vị trí hợp lưu của hai nguồn sông là Mịch và La. Địa danh, nơi đây Khuất nguyên ,bất lực , quẩn trí và trầm mình .
7-Bách châu, châu là đơn vị hành chánh, mỗi châu gồm 2500 hộ gia cư ,trăm châu là 250000 hộ.
Chú vài tứ thơ mà phần tạm dịch nghĩa không hết ý
1-Thành quách do thị, nhân dân phi,
Tạm dịch thoát ý : thành xưa vẫn còn đấy nhưng người thì không phải như xưa đâu ,nghĩa là nay đã " dị dạng" rồi. chữ Phi nghĩa là không giống. Trong một bài có tên là "hoa phi hoa" của của Bạch cư dị ,chữ phi đây được hiểu như là một prefix , hoa phiHoa nghĩa là hoa và thế giới không phải là hoa. (hoa phiHoa) là tập hợp lập thành thế giới mộng .(Người +phiNgười) là thế giới nhân sinh .(A + phiA) , (Ngã +phi Ngã); ôi cụm từ ác ôn này mầy đã làm ta có điểm triết ấn tượng "một gậy"; là chính là "trăm năm trong "cõi người ta" (Kiều ) . Chính cụm "cõi người ta" của Kiều là từ "bất khả dịch" khi câu thơ "trăm năm trong cõiNgườiTa khiến các bản dịch ra tiếng Hán ,tiếng Pháp ,tiếng Anh bị "treo" .
2-Trần ai cổn cổn ô nhân y.
Cổn cổn là cuồn cuộn, rổn rảng ( tiếng khua của kim loại bạc vàng, khoe của,.Đồ trang sức làm bẩn tấm áo của người Nho sĩ) Hàm ý mỉa ,độc!
3- Xuất giả khu xa, nhập cứ tọa,
Hàm ý mỉa: Ra thì xum xê ngựa xe tiền hô hậu ủng ,về thì chiếc ngồi lỳ trên "ghế" quyền lực đã được bắt vít, không chiụ xuống .
4-Tọa đàm lập nghị giai Cao, Quì.
Hàm ý mỉa , Thằng Ngu mà nói chuyện trên trời, bởi họ là phiNhânDân. Mở miệng ra nói toàn điều nhân đức như ông Cao ông Quỳ thời huyền sử Tàu, người thương dân thương nước .
Rõ ràng toàn đoạn văn ( từ câu 5 đến câu 8) cụ Nguyễn Du toàn mỉa và mỉa. Cho hay một con người nho nhã như cụ mà " con giun đạp quá cũng quằn " cũng bày tỏ sự phẫn nộ.
Câu 17 :
Hậu thế nhân nhân giai Thượng Quan
Hàm ý mỉa , Người đời nay trên đất Sở đều cùng một ruột, ai cũng như ai, bọn chúng đều là cùng "một ruột" với bọn Thượng Quan Ngân Thượng đó. Câu tuyệt bích !
Kết : trong hai mươi câu , mà cụ Nguyễn đã đủ ý, đủ lời , mỉa và mỉa với Tống ngọc và hơn thiệt với Quan Đại phu đất Sở , rồi Người kết luận
20-Hồn hề! Hồn hề! nại hồn hà?
Hồn ơi , hồn hỡi, hồn đà tính sao?
Còn tính sao nữa mà tính, Khuất Nguyên ơi! .cuốn gói và dzọt cho lè lẹ mà thôi !
Dịch thơ quốc âm
Hồn nề , hồn nề ,
hồn chẳng về ,
Đông tây nam bắc ...thể
phù vân ,
Lên trời xuống đất,
khó lần ,
Nội thành Yên Sính
lần quần chốn đây?
...
Thành y xưa, người nay
đổi hẳn .
Bụi trần rổn rảng
hận xiêm y
Ngựa xe hãnh tiến ,ngồi
lỳ
Luận bàn như thể Cao
Quì thưở xưa ...
Dấu kỹ nọc nanh , _Ừ!
cả vuốt
Thịt xương người
sống nuốt ăn tươi
Hồ Nam vạn hộ, Hồn
ơi !
Rành rành ốm đói mấy
người phương phi ?.
Hồn nề hồn, theo chi
đường ấy!
Đời Tam Hòang, dễ
thấy chi nay !
Thái hư, gom phách về
ngay
Chần chừ chi nữa,
có ngày mỉa cho!
Họ Thượng Quan , người
người một ruột
Đều nơi nơi sông nước
Mịch la
Sài lang xực , cọp
đâu tha,
Hồn ơi, hồn hỡi,
hồn đà tính sao(?! )
1-"nề hay hề" là âm giọng Quảng Nam, có nghĩa là " này", đây tiếng gọi thân mật dùng trong ngôn ngữ thân tình. Người Quảng Nam khi nói với ai "nề ! nề!", là họ tỏ ý thân mật lắm. Đây là lúc Nguyễn Du vừa vỗ vào cái chân của Khuất Nguyên lay ông dậy ..Laiquangnam
Tham khảo
2-laiquangnam giới thiệu thêm, hai bản dịch được dùng trong sách giáo khoa hiện nay .
Một của Khương Hữu Dụng & Xuân Diệu hợp tác dịch 1962, và một của Nguyễn Thạch Giang nhà Hán học uyên bác của Hànội .
Số 01,
BÁC BÀI PHÚ " CHIÊU HỒN"
Hồn ơi! Hồn ơi, sao
không về
Đông tây nam bắc không
nơi tựa
Lên trời xuống đất
đều chẳng xong
Về thành Yên, Sinh làm
chi nữa ?
Thành quách y nguyên,
dân sự khác
Cát bụi nhớp cả quần
áo người
Đi ra xe ngựa về vênh
váo
Lên mặt Quí , Cao tán
chuyện đời
Không lộ vuốt nanh
cùng nọc độc
Mà xé thịt người
nhai ngọt xớt !
Kìa hồn chẳng thấy:
mấy trăm châu ở Hồ Nam
Chỉ có gầy nhom, không
béo tốt !
Hồn ơi, vì cứ theo
đường ấy
Sau Tam Hoàng thôi chẳng
hợp thời !
Đành sớm thu hồn về
thái cực
Chớ về đây nữa,
người mỉa mai
Hậu thế đều là họ
Thượng quan
Mặt đất đâu cũng
sông Mịch La
Cá rồng không nuốt,
hùm beo nuốt
Hồn ơi! Hồn ơi biết
sao mà ?
Khương Hữu dụng và Xuân Diệu
dịch 1962
Số 02,
Nguyễn Thạch Giang
Hồn ơi! Hồn ơi ! Hồn
đừng về
Khắp nơi chẳng có
gì chở che
Lên trời xuống đất
đều không được
Vào thành Yên, Dĩnh
mà làm chi
Thành quách như cũ người
khác xưa
Bụi bay mù mịt khắp
tứ bề
Đi ra xe ngựa, về vênh
váo
Đứng ngồi ăn chơi
như Cao, Quì
Không lộ nanh vuốt
cùng nọc độc
Nhưng chén thịt người
cứ tì tì
Há chẳng thấy mấy
trăm châu Hồ Nam ?
Người người đói
rách, gầy như que
Hồn ơi! Hồn ơi đường
hồn đi
Sau đời Tam Hòang không
phải thì
Sớm thu tinh thần về
Thái cực
Đừng về đây nữa
mà người chê
Đời này hết thảy
là Thượng Quan
Nơi nơi đâu cũng là
Mịch La!
Cá rồng không nuốt
hùm sói tha
Hồn ơi! Hồn ơi! Biết
làm sao?
Nguyễn Thạch Giang ,
Nguyễn Du -Cuộc đời và tác phẩm
Lời
cuối :
Đọc qua bài thơ Phản chiêu hồn của Nguyễn Du, nếu nay nguòi Sở mà còn, họ oán bè lũ bán nước của bọn tướng quốc mang họ Thượng Quan này tới xương tủy.
Khuất nguyên ơi xin ông đừng buồn . Tại vùng được gọi là "Trung eo " có tới hai nhân vật xứ Quảng cũng cực kỳ khốn nạn. Một ở Quảng Ngãi tên là Nguyễn Thân và một ở Quảng Nam tên là Phạm Liệu. Đất Sở có một Thượng Quan Ngân Thượng đã mất nước , chỉ riêng "Trung eo " mà có hai nhân vật này thì càng điêu đứng biết chừng nào .Thế nên
Dân xứ Quảng Nam từ lâu nay hát câu ca dao "kỳ lạ "khiến cho bao người dân Quảng nam suy tư và dằn vặt:
Ngó lên hòn Kẽm đá
Dừng
Thương cha nhớ mẹ
quá chừng bạn ơi !
_ Thương cha nhớ mẹ
thì về,
Nhược bằng thương
kiểng nhớ quê thì đừng!.
"Đều khắp nơi sông
nước Mịch la,
Sài lang đâu có tha
ta".
Đó là lý do mà bậc làm cha làm mẹ người Quảng nam đã vui vẻ chấp nhận và khuyến khích con cháu mình bỏ xứ ra đi, đâu cần chi bọn trẻ sống ở bên mình để săn sóc mình lúc tuổi già mới gọi là hiếu để , Tụi bay đi đi, nơi nào cho con hạnh phúc, cho con an cư lạc nghiệp nơi ấy chính là quê hương . Ở nhà mẹ tự lo thân mẹ được mà , nhớ nghe con , Tổ quốc chỉ một mà thôi . Đừng ru câu:
Chiều chiều ra đứng
ngã sau
Ngóng về quê mẹ
ruột đau chín chiều .
Chín chiều là chín cả trời chiều
Quê hương đâu? _
,bóng chiều tà
Trên sông khói sóng
....q(Q uê xa ngùi ngùi
(thơ Thôi Hiệu ,HHL)
Chín chiều là " chín chiều ", không gian ba chiều, tứ phương tám hướng, chiều thứ chín là chiều tâm hồn ,tình cảm mẹ con .
Đừng tự dằn vặt mình nữa con ơi!
Ôi lòng người mẹ Quảng nam quê hương tôi!
Chú thích hai nhân vật Nguyễn Thân (QNg ) và Phạm Liệu(QN)
1-Nguyễn Thân tay gian ác bậc nhất dẹp phong trào văn thân ,ai cũng rõ
2- Riêng Phạm liệu không mấy người biết rõ.
Phạm Liệu, người giỏi nhất trong đám "Ngũ phụng tề phi" đất Quảng Nam, đậu tiến sĩ, nhưng không đậu đầu khoa thi năm ấy . Y theo Tây phá án binh biến năm 1915 khiến vua Duy Tân bị lưu đày,Trần caoVân ,Thái Phiên lên đọan đầu đài năm 1916. Sau khi phá xong án, Phạm Liệu được quan thầy Pháp cho lên chức lẹ , Y lên như diều gặp gió, đang từ quan Án sát Quảng Ngãi (1915) lên quan Hình sự bộ binh (1916) , rồi thượng quan Binh bộ thượng thư (1917) trong vòng hai năm. Cháu con Y ăn cả đời không hết.
Tội bán Vua mua chức xưa nay có một.
Tham khảo
1_Nguyễn Thạch Giang
Nguyễn Du -Cuộc đời và tác phẩm , NXB Văn Hóa thông tin ,
2002
2_ Nguyễn Tử Quang ,
Nhân vật đông châu , NXB Đồng Tháp , 1996
3_Nguyễn Q Thắng , Quảng
nam đất nước và nhân vật , NXB Văn Hóa ,1996
4-Dương Danh Hy (dịch
giả ) , Nguyên tác của Kỳ Ngạn Thần , TQ , Người Trung Quốc
, NXB CAND ,2007, dịch giả Dương Danh Hy
4--hiểu nước Tàu dưới
mắt Nguyễn Du như thế nào , xin Khách thơ đọc dòng thơ chữ
Hán của Cụ trong tập Bắc Hành Tạp lục trên mạng. chỉ
cần gỏ từ khóa" Bắc Hành Tạp lục"