Chim Việt Cà nh Nam [ Trở VỠ] [Trang chủ ]
Chuyện Pháºt-đản trong văn nôm xưa
Hoà ng Xuân-Hãn
Phiên âm từ bản nômTrong các bản văn nôm xưa, thể lục bát, còn có má»™t bản kể chuyện Pháºt-đản.
Chắc là dịch từ má»™t "Pháºt kinh" chữ Hán. Văn-bản nay còn là má»™t bản in từ ván khắc vá»›i nhan-Ä‘á»: ThÃch-Ca Như-Lai Tháºp Thế Chà Truyện Chú NghÄ©a Quốc Ngữ.Sách khổ to 17 x 29, chữ chân phương kiểu vuông, viết và khắc rất chÃnh-xác. Má»—i trương mưá»i dòng, má»—i dòng mưá»i sáu chữ. Cả thảy 6O tá», 2728 vế, gần 19010 từ. Äó là má»™t tư-liệu nôm xưa lá»›n.
Ná»™i-dung kể chuyện chÃn Ä‘á»i tiá»n-thân Pháºt, và cuối là đá»i đức Pháºt ThÃch-ca. Nhưng đây không giống như những sách Bản sinh khác cá»§a những dân-tá»™c thuần-túy pháºt-tá». Sách nầy xuất-phát tá»± dân Trung-quốc hay Việt, chá»§-trương Tam giáo tÄ©nh hà nh; tôn-trá»ng ngang hà ng ba giáo: Lão, Pháºt, Nho. Tác-giả "kinh" nầy có lẽ lại thiên vá» Lão hÆ¡n hết; cho rằng Lão-tá» là chá»§ các đạo, thấy Ä‘á»i suy-vi, cho nên sai má»™t đệ-tá» trung-thà nh Ä‘i đầu-thai để mong hoá ra kẻ cứu thế, rồi sá»± mong không được, lại gá»i vỠđể Ä‘i
đầu-thai chá»— khác. Như thế đến lần thứ mưá»i, thì hoá là m con vua TÄ©nh-Phạn, tức thà nh dức ThÃch-ca Mầu-ni. Từ đó, y kể chuyện đức Pháºt ThÃch-Ca gần như các kinh khác. Vả chuyện ThÃch-ca là phần chÃnh sách , gồm 1236 vế, gần ná»a văn chuyện. Tuy không còn phần lạc-khoản khiến ta biết ai là tác-giả và ván khắc năm nà o, nhưng so-sánh vá»›i các sách cÅ© khác vá» phương-diện giấy má»±c, khổ chữ, từ cổ, lối viết nôm, thì cÅ©ng thấy rằng tác-phẩm nôm nầy Ãt ra cÅ©ng đã được soạn trước đây chừng ba, bốn trăm năm.Xét lá»i văn, thấy tác-giả, ngoà i sá»± thuá»™c phái Tam-giáo, là má»™t văn-sÄ© thông chữ Hán, biết tá»±-sá»±, gắng tìm từ, tìm vần dể dặt câu lục-bát cho thông; chứ không phải là má»™t nhà thi-sÄ©, và cÅ©ng không tìm niêm và vần cho đúng. Văn nầy thuá»™c loại văn bình-dị, dân-gian, phổ-biến trong các văn nôm chuyện Ä‘á»i Lê.
Bắt đầu văn, tác-giả viết:
KÃnh vâng giáo Bụt ThÃch-Ca
Xem kinh Äồ-Tượng chép ra lá»i nầyBá»™ Äại-tạng ChÃnh-đức in tại Äà i-loan thà nh hÆ¡n trăm táºp (Pháºt-viện Trúc-lâm có) gồm mưá»i táºp lá»›n thuá»™c loại "Äồ-tượng", trong đó, tôi chưa tìm thấy nguyên-bản Hán-văn kinh "ThÃch-ca Mầu-ni Tháºp thế chÃ" nầy, nó có lẽ sẽ giúp ta khảo-sát văn-bản nôm má»™t cách tiện-lợi hÆ¡n
Nay nhân lá»… Pháºt-đản, tôi sẽ trình má»™t Ä‘oạn văn nôm thuá»™c vá» Ä‘á»i đức Pháºt ThÃch-ca. Trong khuôn-khổ báo Hương Sen, tôi không thể viết dà i vá» phần chú-giải và khảo-luáºn. Nhưng má»—i khi có từ-ngữ cổ hay tối nghÄ©a, tôi sẽ chú nghÄ©a vắn-tắt và viết trong hai dấu ngoặc đơn. Ãm--hiệu "t.c." thấy trong chú-thÃch sẽ trá» từ cổ hay tiếng cổ.
Lão-quân sai đệ-tá» Y-Kì đầu-thai lần thứ chÃn là m thái-tá» nước Chiêm-Ba(Chà mpa?), tu-hà nh đắc-đạo. Nhưng theo lá»i Lão-quân thì "chẳng chữa thiên hạ, chỉn xin tu mình". Bèn sai Thiên-vương-tướng á»§ng-há»™ con voi trắng mang Thái-tá» Ä‘i đầu-thai và o nhà TÄ©nh-phạn-vương. Äây ý muốn nói Bắc-tông Äại-thừa khác Nam-tông Tiểu-thừa bởi sá»± ngoà i mục-Ä‘Ãch tu mình còn muốn cứu thiên-hạ.
Nối sau đó là chuyện Pháºt-đản, bắt đầu từ vế (1523):
Äá»i Pháºt ThÃch-ca Ngà y rằm tháng bảy nháºt tinh (sáng sá»›m)
Cỡi con bạch-tượng xuống mình (đầu-thai) MA-DA
(1525) Ban ngà y nằm ngủ trương-toà (lầu vua)
Chiêm-bao nách hữu thấy qua và o lòng
Phu-nhân mộng giác (tỉnh) thân-trung (trong mình)
Từ ấy ăn uống hôi tanh Ä‘á»u đình
Ngồi thì muốn ở một mình
(1530) Gẫm hay Bồ-tát giáng-sinh chẳng nhầm
Sáng ngà y Dục-giá»›i (cõi ngưá»i) thiên-quan
Äến cùng thuyết pháp chẳng không má»™t thì (nghỉ má»™t chốc)
Ná»a ngà y Trung-giá»›i (cõi đã thoát dục) chư vì
Quỉ thần ban tối triá»u-nghi (mặc lá»…-phục) tá»›i cùng
(1535) Chiá»u hôm, trung-dạ (ná»a đêm), dạ-chung (cuối đêm)
Thánh, Hiá»n Ä‘á»u đến song-song hoà luần (t.c. cùng bà n)
Thuyết pháp, cứu-độ chúng-sanh
Cảm động tinh-thà nh Äâu-suất thiên-quan
Mưá»i phương Bồ-tát há»™i-đồng
(1540) Bẩm qua Äế-thÃch giáng-sanh trung-thần
Bà -la (Bà -la-môn), cư-sÄ© chư nhân (má»i ngưá»i)
ChÃn mươi chÃn ức cùng sanh ra Ä‘á»i
*** Phu-nhân mãn nguyệt hoà i thai (mang thai đủ tháng)
Năm hai mươi bốn Ä‘á»i CHU Chiêu-vương (chừng 977 trước C.L.)
(1545) Tháng tư mồng tám cung trương (tức trương-toà : lầu vua)
Khắp hoà (t.c. cả) cung-nữ chÆ¡i vưá»n Trung-viên
Phu-nhân khi ấy thừa-lương (hóng mát)
Vin cây ưu-thụ (cây ưu-đà m nở hoa là điá»m tốt) cá»™i liá»n nở hoa
Nhụy sen (hoa sen) cả (lớn) tà y vừng xe (bánh xe)
(1550) Thái-tỠtức-thì nách hữu sinh ra
Thái-tỠđứng trên liên-hoa
Bước đi bảy bước, kêu ba tiếng hùng (mạnh)
Tay tả trá» lên hư-không (vòm trá»i)
Tay hữu chỉ xuống, miệng cung (t.c. trong) niệm rằng (nói nhá») :
(1555) (( Thiên thượng thiên hạ lâng-lâng (khắp cả trên trá»i dưới đất)
(( Duy ngã độc tôn (má»™t mình ta cao-quÃ) giáng-sanh bây giá» ))
Thiên-vương lấy lụa phúc (trùm) che
Ôm Thái-tỠđứng trong ca ( t.c. ở nÆ¡i) bình (lá») và ng
Có vua Äế-thÃch Phạn-vương
(1560) Che quạt, cầm tán (tà n), đòi (khắp các) phương đứng chầu
ChÃn rồng phun nước trước sau
Tẩm (tắm) cho Thái-tỠnước hoà (vừa) ôn lương (ấm mát)
Bấy-giỠbốn tướng Thiên-vương
Äá»u nâng cháºu và ng quán tẩy kim khu (tắm gá»™i mình và ng)
(1565) Ba mươi hai tướng tuyá»n no (t.c. Ä‘uû)
Tám mươi thức tốt sáng hoà (bằng) hà o-quang
Ba nghìn thế-giới đòi phương
Soi khắp Äại-thiên (thế-giá»›i gồm 1 triệu thế-giá»›i) bằng gương là u là u
Thiên-long, Bát- bộ đâu đâu
(1570) Hư-không cổ-nhạc hương-hoa dáºp-dìu
Ão tốt, anh-lạc (cưá»m xâu hạt ngá»c) báu yêu (ngá»c quÃ)
Kể nà o có xiết thụy (Ä‘iá»m là nh) Ä‘á»u ứng sinh
Khắp hoà (cả) tha (nguyên: địa) ngục, bãi hình
Bát-quốc đế-vị Ä‘á»u sinh hoà ng-trừ (con nối ngôi vua)
(1575) Má»i nhà ThÃch-chá»§ng (há» ThÃch) gần xa
Äá»u sinh hoà ng-tá» chÃn nghìn năm trăm
Trưởng-giả, cư-sĩ, nhân-dân
Nam-tỠsinh được tám nghìn bốn muôn
Ngựa sinh được năm trăm con
(1580) Äá»u thì cùng đẻ má»™t đêm má»i tà u (chuồng ngá»±a, voi)
Hễ là thương-cổ (kẻ buôn bán) đâu đâu
Äá»u được châu báu, trước sau vá» rà y
*** Thái-tỠsinh được bảy ngà y
Mới đặt tên rà y là TRUNG-THIÊN-vương
(1585) Biểu-tá»± (tên để thưá»ng gá»i) Tất-Äạt từ-tưá»ng (Ä‘iá»m là nh)
Ba-Äồ-Ba-Äá» là dì giưỡng nuôi
*** Äến nên bảy tuổi mất lá»i (câm)
Hoà ng-đế liá»n má»i chư (các) La-môn-tiên
(( Xem tướng Thái-tỠcho Quan
(1590) (( Biết hay là nh dữ, váºy an, được mừng ))
Bà -la tâu: (( Vua chưa từng ! (chưa biết)
(( Thái-tá» tướng-mạo lạ hình ngưá»i ta
(( Chưng sau (t.c.:sau nầy) ắt đi xuất-gia
(( Nhược dù (nếu) ở nhà , truyá»n vị Luân-vương (Pháp-chá»§) ))
(1595) Thầy tướng tâu dộng (t.c.: tảu) Phụ-hoà ng:
(( A- Kì tiên cả (đầu) ngõ-ngà ng (giá»i) thần thông
(( Ngà i tu ở Hương-sơn trung (trong núi)
(( Biết hay quá-khứ, thông cùng vị-lai
(( Vua thì đi rước lấy Ngà i
(1600) (( Äến xem được quyết (t.c. Ä‘oán, định) kẻo lá»i hồ-nghi ))
Hoà ng-đế nghe tâu tức-thì
Kết là m toà báu liên-hoa một đà i
Hư-không (trông lên trá»i) cúng-dà ng nguyện lá»i
Chúc-đảo: (( Xin Ngà i gấp đến chốn nay ))
(16O5) Äại-tiên khi ấy xa hay
Phút giây liá»n đến ngồi nay trên toÃ
Xem tướng Thái-tá», phán ra
Tiên-nhân nước mắt nhá»-sa dòng dòng
Hoà ng-đế thấy váºy lệ xong (t.c. sợ lắm)
(1610) Há»i Tiên-nhân rằng: (( Ấy sá»± là m sao ? ))
Äại-tiên khi ấy nói tâu
(( Hoà ng-đế chá»› có lệ-âu (t.c. lo-lắng) chi lÃ
(( Thương vì tuổi nay đã giÃ
(( Năm trăm lại lẻ thêm hoà (t.c. và , với) hai mươi
(1615) (( Tiếc rằng chăng còn ở chầy (t.c. lâu)
(( ÄÆ°á»£c nghe Thái-tá» nói nay đạo mầu
(( Thái-tỠtướng lạ có đâu (không đâu có)
(( Ba mươi tướng tốt, tám mươi giống là nh
(( Trị quốc thiên-hạ thái-bình
(1620) (( Nhược ( nếu) đi tu-hà nh, nên Bụt Pháp-vương ))
Lòng Vua thấy thốt (t.c. nói) bội (t.c. rất) mừng
Tiên-nhân lại bảo: (( Ná»a mừng ná»a lo
(( Mừng rằng sinh là m con Vua
(( Lo mưá»i chÃn tuổi Ä‘i tu dụ (trèo qua) thà nh ))
(1625) Thốt thôi hà o-quang nhiễu (quấn) quanh
A- Kì tiên cả hoá hình biến Ä‘i.....(TrÃch từ sách ThÃch-ca Mầu-ni Tháºp thế chà truyện Chú nghÄ©a Quốc-ngữ)
[ Trở VỠ]