Chim Việt Cành Nam             [ Trở Vá»  ]           [Trang chá»§ ]
Chuyện Phật-đản trong văn nôm xưa
Hoàng Xuân-Hãn
Phiên âm từ bản nôm

Trong các bản văn nôm xưa, thể lục bát, còn có một bản kể chuyện Phật-đản.
Chắc là dịch từ má»™t "Phật kinh" chữ Hán. Văn-bản nay còn là má»™t bản in từ ván khắc vá»›i nhan-Ä‘á»: Thích-Ca Như-Lai Thập Thế Chí Truyện Chú NghÄ©a Quốc Ngữ.

Sách khổ to 17 x 29, chữ chân phương kiểu vuông, viết và khắc rất chính-xác. Má»—i trương mưá»i dòng, má»—i dòng mưá»i sáu chữ. Cả thảy 6O tá», 2728 vế, gần 19010 từ. Äó là má»™t tư-liệu nôm xưa lá»›n.

Ná»™i-dung kể chuyện chín Ä‘á»i tiá»n-thân Phật, và cuối là Ä‘á»i đức Phật Thích-ca. Nhưng đây không giống như những sách Bản sinh khác cá»§a những dân-tá»™c thuần-túy phật-tá»­. Sách nầy xuất-phát tá»± dân Trung-quốc hay Việt, chá»§-trương Tam giáo tÄ©nh hành; tôn-trá»ng ngang hàng ba giáo: Lão, Phật, Nho. Tác-giả "kinh" nầy có lẽ lại thiên vá» Lão hÆ¡n hết; cho rằng Lão-tá»­ là chá»§ các đạo, thấy Ä‘á»i suy-vi, cho nên sai má»™t đệ-tá»­ trung-thành Ä‘i đầu-thai để mong hoá ra kẻ cứu thế, rồi sá»± mong không được, lại gá»i vỠđể Ä‘i
đầu-thai chá»— khác. Như thế đến lần thứ mưá»i, thì hoá làm con vua TÄ©nh-Phạn, tức thành dức Thích-ca Mầu-ni. Từ đó, y kể chuyện đức Phật Thích-Ca gần như các kinh khác. Vả chuyện Thích-ca là phần chính sách , gồm 1236 vế, gần ná»­a văn chuyện. Tuy không còn phần lạc-khoản khiến ta biết ai là tác-giả và ván khắc năm nào, nhưng so-sánh vá»›i các sách cÅ© khác vá» phương-diện giấy má»±c, khổ chữ, từ cổ, lối viết nôm, thì cÅ©ng thấy rằng tác-phẩm nôm nầy ít ra cÅ©ng đã được soạn trước đây chừng ba, bốn trăm năm.

Xét lá»i văn, thấy tác-giả, ngoài sá»± thuá»™c phái Tam-giáo, là má»™t văn-sÄ© thông chữ Hán, biết tá»±-sá»±, gắng tìm từ, tìm vần dể dặt câu lục-bát cho thông; chứ không phải là má»™t nhà thi-sÄ©, và cÅ©ng không tìm niêm và vần cho đúng. Văn nầy thuá»™c loại văn bình-dị, dân-gian, phổ-biến trong các văn nôm chuyện Ä‘á»i Lê.

Bắt đầu văn, tác-giả viết:

Kính vâng giáo Bụt Thích-Ca
Xem kinh Äồ-Tượng chép ra lá»i nầy

Bá»™ Äại-tạng Chính-đức in tại Äài-loan thành hÆ¡n trăm tập (Phật-viện Trúc-lâm có) gồm mưá»i tập lá»›n thuá»™c loại "Äồ-tượng", trong đó, tôi chưa tìm thấy nguyên-bản Hán-văn kinh "Thích-ca Mầu-ni Thập thế chí" nầy, nó có lẽ sẽ giúp ta khảo-sát văn-bản nôm má»™t cách tiện-lợi hÆ¡n

Nay nhân lá»… Phật-đản, tôi sẽ trình má»™t Ä‘oạn văn nôm thuá»™c vá» Ä‘á»i đức Phật Thích-ca. Trong khuôn-khổ báo Hương Sen, tôi không thể viết dài vá» phần chú-giải và khảo-luận. Nhưng má»—i khi có từ-ngữ cổ hay tối nghÄ©a, tôi sẽ chú nghÄ©a vắn-tắt và viết trong hai dấu ngoặc đơn. Ãm--hiệu "t.c." thấy trong chú-thích sẽ trá» từ cổ hay tiếng cổ.

Lão-quân sai đệ-tá»­ Y-Kì đầu-thai lần thứ chín làm thái-tá»­ nước Chiêm-Ba(Chàmpa?), tu-hành đắc-đạo. Nhưng theo lá»i Lão-quân thì "chẳng chữa thiên hạ, chỉn xin tu mình". Bèn sai Thiên-vương-tướng á»§ng-há»™ con voi trắng mang Thái-tá»­ Ä‘i đầu-thai vào nhà TÄ©nh-phạn-vương. Äây ý muốn nói Bắc-tông Äại-thừa khác Nam-tông Tiểu-thừa bởi sá»± ngoài mục-đích tu mình còn muốn cứu thiên-hạ.

Nối sau đó là chuyện Phật-đản, bắt đầu từ vế (1523):
 

Äá»i Phật Thích-ca

                  Ngày rằm tháng bảy nhật tinh (sáng sá»›m)
              Cỡi con bạch-tượng xuống mình (đầu-thai) MA-DA
               (1525) Ban ngày nằm ngá»§ trương-toà (lầu vua)
                   Chiêm-bao nách hữu thấy qua vào lòng
             Phu-nhân má»™ng giác (tỉnh) thân-trung (trong mình)
                      Từ ấy ăn uống hôi tanh Ä‘á»u đình
                         Ngồi thì muốn ở má»™t mình
               (1530)  Gẫm hay Bồ-tát giáng-sinh chẳng nhầm
                 Sáng ngày Dục-giá»›i (cõi ngưá»i) thiên-quan
         Äến cùng thuyết pháp chẳng không má»™t thì (nghỉ má»™t chốc)
               Ná»­a ngày Trung-giá»›i (cõi đã thoát dục) chư vì
            Quỉ thần ban tối triá»u-nghi (mặc lá»…-phục) tá»›i cùng
         (1535) Chiá»u hôm, trung-dạ (ná»­a đêm), dạ-chung (cuối đêm)
          Thánh, Hiá»n Ä‘á»u đến song-song hoà luần (t.c. cùng bàn)
                      Thuyết pháp, cứu-độ chúng-sanh
                  Cảm động tinh-thành Äâu-suất thiên-quan
                        Mưá»i phương Bồ-tát há»™i-đồng
               (1540) Bẩm qua Äế-thích giáng-sanh trung-thần
               Bà-la (Bà-la-môn), cư-sÄ© chư nhân (má»i ngưá»i)
                    Chín mươi chín ức cùng sanh ra Ä‘á»i
          *** Phu-nhân mãn nguyệt hoài thai (mang thai đủ tháng)
        Năm hai mươi bốn Ä‘á»i CHU Chiêu-vương (chừng 977 trước C.L.)
      (1545) Tháng tư mồng tám cung trương (tức trương-toà: lầu vua)
              Khắp hoà (t.c. cả) cung-nữ chÆ¡i vưá»n Trung-viên
                   Phu-nhân khi ấy thừa-lương (hóng mát)
      Vin cây ưu-thụ (cây ưu-đàm nở hoa là Ä‘iá»m tốt) cá»™i liá»n nở hoa
             Nhụy sen (hoa sen) cả (lá»›n) tày vừng xe (bánh xe)
                  (1550) Thái-tá»­ tức-thì nách hữu sinh ra
                        Thái-tá»­ đứng trên liên-hoa
                Bước Ä‘i bảy bước, kêu ba tiếng hùng (mạnh)
                    Tay tả trá» lên hư-không (vòm trá»i)
     Tay hữu chỉ xuống, miệng cung (t.c. trong) niệm rằng (nói nhá») :
  (1555) (( Thiên thượng thiên hạ lâng-lâng (khắp cả trên trá»i dưới đất)
      (( Duy ngã độc tôn (má»™t mình ta cao-quí) giáng-sanh bây giá» ))
                    Thiên-vương lấy lụa phúc (trùm) che
           Ôm Thái-tá»­ đứng trong ca ( t.c. ở nÆ¡i) bình (lá») vàng
                        Có vua Äế-thích Phạn-vương
      (1560) Che quạt, cầm tán (tàn), đòi (khắp các) phương đứng chầu
                       Chín rồng phun nước trước sau
          Tẩm (tắm) cho Thái-tá»­ nước hoà (vừa) ôn lương (ấm mát)
                       Bấy-giá» bốn tướng Thiên-vương
          Äá»u nâng chậu vàng quán tẩy kim khu (tắm gá»™i mình vàng)
                (1565) Ba mươi hai tướng tuyá»n no (t.c. Ä‘uû)
                Tám mươi thức tốt sáng hoà (bằng) hào-quang
                       Ba nghìn thế-giá»›i đòi phương
   Soi khắp Äại-thiên (thế-giá»›i gồm 1 triệu thế-giá»›i) bằng gương làu làu
                        Thiên-long, Bát- bá»™ đâu đâu
                 (1570) Hư-không cổ-nhạc hương-hoa dập-dìu
          Ão tốt, anh-lạc (cưá»m xâu hạt ngá»c) báu yêu (ngá»c quí)
               Kể nào có xiết thụy (Ä‘iá»m lành) Ä‘á»u ứng sinh
              Khắp hoà (cả) tha (nguyên: địa) ngục, bãi hình
           Bát-quốc đế-vị Ä‘á»u sinh hoàng-trừ (con nối ngôi vua)
               (1575) Má»i nhà Thích-chá»§ng (há» Thích) gần xa
                   Äá»u sinh hoàng-tá»­ chín nghìn năm trăm
                        Trưởng-giả, cư-sÄ©, nhân-dân
                    Nam-tá»­ sinh được tám nghìn bốn muôn
                        Ngá»±a sinh được năm trăm con
         (1580) Äá»u thì cùng đẻ má»™t đêm má»i tàu (chuồng ngá»±a, voi)
                   Há»… là thương-cổ (kẻ buôn bán) đâu đâu
                    Äá»u được châu báu, trước sau vá» rày
                      *** Thái-tá»­ sinh được bảy ngày
                   Má»›i đặt tên rày là TRUNG-THIÊN-vương
      (1585) Biểu-tá»± (tên để thưá»ng gá»i) Tất-Äạt từ-tưá»ng (Ä‘iá»m lành)
                       Ba-Äồ-Ba-Äá» là dì giưỡng nuôi
                    *** Äến nên bảy tuổi mất lá»i (câm)
                  Hoàng-đế liá»n má»i chư (các) La-môn-tiên
                       (( Xem tướng Thái-tá»­ cho Quan
             (1590) (( Biết hay lành dữ, vậy an, được mừng ))
                 Bà-la tâu: (( Vua chưa từng ! (chưa biết)
                   (( Thái-tá»­ tướng-mạo lạ hình ngưá»i ta
                (( Chưng sau (t.c.:sau nầy) ắt Ä‘i xuất-gia
        (( Nhược dù (nếu) ở nhà, truyá»n vị Luân-vương (Pháp-chá»§) ))
             (1595) Thầy tướng tâu dá»™ng (t.c.: tảu) Phụ-hoàng:
            (( A- Kì tiên cả (đầu) ngõ-ngàng (giá»i) thần thông
                 (( Ngài tu ở Hương-sÆ¡n trung (trong núi)
                  (( Biết hay quá-khứ, thông cùng vị-lai
                        (( Vua thì Ä‘i rước lấy Ngài
     (1600) (( Äến xem được quyết (t.c. Ä‘oán, định) kẻo lá»i hồ-nghi ))
                         Hoàng-đế nghe tâu tức-thì
                     Kết làm toà báu liên-hoa má»™t đài
              Hư-không (trông lên trá»i) cúng-dàng nguyện lá»i
                 Chúc-đảo: (( Xin Ngài gấp đến chốn nay ))
                       (16O5) Äại-tiên khi ấy xa hay
                   Phút giây liá»n đến ngồi nay trên toà
                        Xem tướng Thái-tá»­, phán ra
                    Tiên-nhân nước mắt nhá»-sa dòng dòng
                  Hoàng-đế thấy vậy lệ xong (t.c. sợ lắm)
             (1610) Há»i Tiên-nhân rằng: (( Ấy sá»± làm sao ? ))
                          Äại-tiên khi ấy nói tâu
              (( Hoàng-đế chá»› có lệ-âu (t.c. lo-lắng) chi là
                       (( Thương vì tuổi nay đã già
            (( Năm trăm lại lẻ thêm hoà (t.c. và, vá»›i) hai mươi
              (1615) (( Tiếc rằng chăng còn ở chầy (t.c. lâu)
                   (( ÄÆ°á»£c nghe Thái-tá»­ nói nay đạo mầu
                 (( Thái-tá»­ tướng lạ có đâu (không đâu có)
                 (( Ba mươi tướng tốt, tám mươi giống lành
                      (( Trị quốc thiên-hạ thái-bình
         (1620) (( Nhược ( nếu) Ä‘i tu-hành, nên Bụt Pháp-vương ))
             Lòng Vua thấy thốt (t.c. nói) bá»™i (t.c. rất) mừng
                   Tiên-nhân lại bảo: (( Ná»­a mừng ná»­a lo
                       (( Mừng rằng sinh làm con Vua
             (( Lo mưá»i chín tuổi Ä‘i tu dụ (trèo qua) thành ))
               (1625) Thốt thôi hào-quang nhiá»…u (quấn) quanh
                    A- Kì tiên cả hoá hình biến Ä‘i.....

(Trích từ sách Thích-ca Mầu-ni Thập thế chí truyện Chú nghĩa Quốc-ngữ)



 [ Trở Vá» ]