Từ Vũ biên khảo |
HOÀN TẤT CHUYÊN LUẬN VỀ SỰ GIÁO DỤC
Với Emilie, người đọc tìm lại được nguyên tắc của sự tôn trọng tự do bên trong đã được đề cập trong Contrat Social nhưng kỹ lưỡng hơn. " Sự gíao dục của con người khởi đầu từ khi vừa chào đời, trước khi biết nói, trước khi biết nghe, con người đã tự học hỏi ". Rousseau đặt cơ sở hệ thống giáo dục của ông bắt nguồn từ những ảnh hưởng của môi trường tự nhiên, trong đó đứa trẻ được phát triển, căn bản này phải chiếm ưu thế hơn những ảnh hưởng của nguồn gốc gia đình, vị trí xã hội và những thể chế.
NHỮNG NGUYÊN TẮC TRÊN VẤN ĐỀ GIÁO DỤC CỦA ROUSSEAU LÀM RỐI TRẬT TỰ
Rousseau đã viết Emilie đặt cơ sở trên những kinh nghiệm ông đã có trong thời gian ông sống tại tư gia M.de Mably ở Lyon và tại nhà bà Dupin, qua những kinh nghiệm đó ông đã ghi lại trong một hồi ức khá đầy đủ về vấn đề giáo dục cho những đứa trẻ của hai gia đình đó. Ông đã làm một bài biện minh cho sự tự do mà với chính bản thân ông đã rất qúy báu : « Con người được sinh ra trong tự do và ở khắp mọi nơi con người đã ở trong sự kiềm tỏa ; Làm cách nào mà sự thay đổi đó lại xảy ra được ? Tôi không biết, nhưng chuyện gì đã làm cho sự thay đổi đó trở nên hợp pháp ? Tôi tin rằng có thể trả lời được câu hỏi quan trọng này ». Thế rồi Rousseau vất bỏ mọi quyền lực đặt căn bản trên những đặc quyền của sự tự nhiên hay luật lệ của những kẻ mạnh.
VÌ CHỈ TRÍCH TÔN GIÁO MÀ EMILIE ĐÃ BỊ KẾT ÁN
Tuy nhiên phần thứ tư của chuyên luận đã đề cập đến đề tài tôn giáo với tựa đề " Profession de foi d'un vicaire savoyard" - phát nguyện tín ngưỡng của thầy trợ kế giáo phận Xa-Voa (Savoie - một vùng của nước Pháp ). Trong phần này, Rousseau đã ca tụng cho một tín ngưỡng tự nhiên, đặt cơ sở trên sự sáng suốt của trí năng và nghe theo những tình cảm đối kháng với tôn giáo thần khải. Ông hồ nghi quyền lực của Giáo Hội và bác lại sự giáo điều. Hiển nhiên lập luận của Rousseau không thể được giới giáo sĩ và những người cầm quyền đương thời chấp nhận được . Emilie đã bị kết án, tất cả các ấn bản bị tịch thu và bị công khai thiêu hủy.
ĐÃ ĐẾN LÚC PHẢI RỜI BỎ NƯỚC PHÁP
Pháp viện tối cao nước Pháp đã ra một sắc lệnh bắt giam, Rousseau bắt buộc phải gấp rút hành động. Được cấp báo bởi Thống Chế De Luxembourg trong đêm 9 rạng 10 tháng 6 năm 1762, Rousseau quyết định rời bỏ nước Pháp. Ngồi trong một chiếc xe trạm, đi ngăng những người thừa phát lại đến tìm bắt ông, Rousseau đi Yverdon thuộc vùng Vaud - Berne .
YVERDON : VÙNG ĐẤT TỰ DO
Khi vừa vào đến vùng đất Vaud vào ngày 14 tháng 6 năm 1762, Rousseau cho dừng cộ xe ngựa lại và bước xuống để cúi xuống vừa hôn đất vừa nói : " Hỡi trời cao che chở cho những đức hạnh, tôi xin được ca ngợi người, tôi đã đến được vùng đất tự do ". Tại nơi đây, ông đã đưọc những người bạn cũ , gia đình Roguin,những người mà ông đã gập họ tại đảo Saint Louis, đón tiếp. Nhưng những người cầm quyền tại Berne cũng đã dự trù mọi biện pháp để Rousseau cách xa địa phận cai trị của họ cũng vì Emilie, quyển sách nguy hiểm " chứa đựng toàn bộ những sự lếu láo và nguy hại ". Người cháu gái của Roguin, bà Boy De La Tour, đã đề nghị mời Rousseau đến tạm cư tại cơ ngôi nghỉ hè của bà ta tại Môtiers, một ngôi làng nhỏ thanh bình tại Val de Travers, vùng đất dưới quyền quản trị của vua nước Phổ. Rousseau nhận lời mời này.
SỰ ĐÓN TIẾP NỒNG HẬU CỦA MILORD MARECHAL
Ngay khi vừa đến Môtiers, Rousseau đã cẩn thận và viết cho milord Keith, thống chế thừa kế dòng Ecosse và là toàn quyền Neufchâtel để xin được quyền cư trú tại đây. Một ngạc nhiên sung sướng đã dành cho Rousseau, milord thống chế Keith đã vui vẻ chấp nhận và mời Rousseau đến lâu đài Colombier, nơi cư ngụ của ông ta. Rousseau nhận lời mời và đến thăm vị milord này, từ ngày đó, một tình bạn thân ái đã nẩy nở giữa hai người.
NƠI CƯ NGỤ MỚI : MÔTIERS
Ngôi
nhà mà Rousseau đến cư trú tại Môtiers cũng cần một vài
việc phải tu bổ sửa sang lại để có được những tiện
nghi. Chính Rousseau đã tạo thêm những cửa sổ và làm các
vách gỗ của phòng ngủ nhìn ra sân để có được khung cảnh
sáng sủa khoáng đạt.
Ngoài
việc viết sách và sưu tầm thảo mộc, một hoạt động mới
mà ông đã thực hiện : thắt những sợi dải áo và đem tặng
cho những người con gái nào tự nguyện cho con bú bằng sữa
của chính mình ( theo Emilie ). Rousseau cũng đã tặng những
sợi dải áo này cho tất cả những người con gái của vị
chánh biện lý vùng Ivernois - Neuchâtel.
ROUSSEAU TRANG PHỤC QUẦN ÁO CỦA NGƯỜI XỨ ARMENIE
Vào thời kỳ này Rousseau quyết định thay đổi y phục và mặc một chiếc áo dài của người xứ Arménie mà ông thấy rằng tiện dụng và thích hợp với khí hậu vùng Môtiers. Ông đã yêu cầu bà Boy De la Tour cắt may cho ông một bộ quần áo gồm một chiếc áo dài , một chiếc chùm đầu có lông thú, một sợi thắt lưng... Suốt thời gian 3 năm sống tại Môtiers và ngay cả thời kỳ ở tại Wootton - Anh quốc, ông đã mặc bộ y phục này.
ROUSSEAU KHÁM PHÁ ĐỜI SỐNG THÔN DÃ
Một ngày làm việc của Rousseau được chia xẻ giữa việc sưu tầm thảo mộc và viết . Ông hoàn thành những bài hát Lévite d'Ephraïm và tiếp tục viết Emile và Sophie, phần phụ lục của quyển Emile. Rousseau cũng đã trả lời cho công tước De Beaumont, tổng giám mục giáo phận Paris, những lời trách cứ về việc thiếu niềm tin vào đạo thiên chúa giáo và sự thiếu sót trong cách phán đoán. Ngoài ra, Rousseau cũng để dành nhiều thời gian cho thú bách bộ của ông và chuyện trò với những người dân làng, ông cũng bộc lộ và cư xử với họ bằng một thái độ rất quảng đại .
HÌNH PHẠT PHẢI HỨNG CHỊU TẠI MÔTIERS
Sau
một năm chờ đợi để những người đồng hương của ông
có đủ thời gian để phản ứng đối kháng với những sự
việc bất công mà ông đã phải hứng chịu. Rousseau quyết
định từ bỏ quyền công dân xứ Genève bằng cách viết một
bức thư gởi đến vị chủ tịch hội đồng cơ chế cộng
hoà Genève. Lập tức ngay sau đó vị biện lý Tronchin đã công
bố bản cáo tội Rousseau. "Les lettres écrites de la campagne" -
Những bức thư viết từ miền thôn dã - của Rousseau cũng
không chấm dứt tại đây mà lại còn được ông tiếp tục
bằng " Lettres écrites de la montagne " - Những bức thư viết
từ miền núi - đầy ngưỡng mộ được xuất hiện vào tháng
11 năm 1763.
Vị
mục sư Montmollin xen vào cuộc bút chiến này và khích động
dân chúng trong những buổi lễ. Căn nhà nơi Rousseau cư trú
đã bị ném đá trong đêm ngày 6 rạng 7 tháng 9 năm 1765.
ĐẢO SAINT PIERRE : MỘT NƠI CƯ TRÚ MỚI
Rousseau buộc lòng phải rời khỏi Môtiers để đến tạm cư tại đảo St-Pierre nơi mà ông Du Peyrou đã dẫn Rousseau đến chơi hai tháng trước đó. Rousseau đã bị quyến rũ bởi phong cảnh hoang dã, sự thanh tịnh của vùng đảo này. Rousseau tạm ngụ tại căn nhà duy nhất trên đảo, nhà của người Receveur , trong suốt 6 tuần lễ. Ông cảm thấy rất sung sướng tại St-Pierre. Rousseau cũng bắt tay vào việc soạn thảo dự án về chính thể của đảo Corse mà ông đã được đặt mua . Ngoài ra ông tham dự vào những lễ hội của mùa hái nho, nghiên cứu cây cỏ và bơi thuyền trên hồ Bienne.
HẠNH PHÚC CỦA NHỮNG GIẤC MƠ
Thời
gian ở tại đảo St-Pierre đã đem lại rất nhiều cho Rousseau
sự thanh thản . Một trong những cái thú mà Rousseau được
có tại đây là bơi thuyền ngắm cảnh.
Hãy
nghe Rousseau thuật lại trong giấc mơ thứ 5 của ông :"...một
mình tôi trong chiếc thuyền nhỏ mà tôi chèo giữa hồ khi
sóng êm gió lặng và khi đó, tôi nằm dài trong lòng thuyền,
ngửa mặt nhìn bầu trời, mặc cho chiếc thuyền trôi theo
làn nước, một đôi lần hàng giờ trôi qua, tâm trí tôi đắm
chìm trong ngàn giấc mơ lẫn lộn nhưng lại đầy thú vị..."
CONFESSIONS - NHỮNG LỜI TỰ THÚ
Bản
viết đầu tiên về ký ức đời ông, Les Confessions, hoàn tất,
Rousseau ủy thác cho Du Peyrou hầu hết những bản viết của
ông với lời yêu cầu khẩn thiết rằng Les Confessions sẽ
chỉ được công bố sau khi ông qua đời.
Mới
chỉ vừa tạm cư tại đảo chưa được bao lâu thì một viên
chức hành chánh đến tìm Rousseau để trao cho ông một lá
thư của nhà cầm quyền Berne yêu cầu Rousseau rời khỏi đảo
và lãnh địa Berne. Buồn chán, Rousseau dự định sẽ xin tỵ
nạn với vua nước Phổ, ông lên đường đi Berlin. Trên đường
đi , Rousseau ghé lại Bienne và Strasbourg, tại nơi đây ông
đã nhận được sự tiếp đón nồng hậu : triết gia David
Hume và bà hầu tước De Verdelin chào đón Rousseau và thuyết
phục ông nên đi Anh quốc.
MOZART VÀ NHẠC CỦA ROUSSEAU
Trong suốt mấy năm vừa trôi qua, nhiều biến động đã xảy ra liên tiếp chung quanh tác phẩm của Rousseau. Những quyến sách của ông vẫn tiếp tục được xuất hiện lén lút qua những ấn bản "bất hợp pháp" và tại Paris tư tưởng của Rousseau đã đột nhập các nơi hội họp văn học nghệ thuật trong lúc đó thì tại Genève quyển Emile đã gây sự bất hoà giữa nhà cầm quyền đương thời và dân chúng Genève. Những sáng tác của Rousseau ảnh hưởng không ít đến mọi người ngay cả âm nhạc của ông. Mozart, vào năm 1765 , vừa được 9 tuổi, trong một dịp đến Prais đã được xem Devin du Village , được trình diễn tại Opéra đều đặn vào lúc đó. Mozart đã rất cảm xúc để lấy làm nguồn cảm hứng khi sáng tác Bastien và Bastienne.
TRIẾT GIA HUME MỜI ROUSSEAU SANG ANH QUỐC
David Hume đã thuyết phục được Rousseau đi với ông ta qua Anh và ngày 11 tháng 1 năm 1766, cùng với De Luze, tất cả đã xuống tầu tại Douvres để đến Canterburry. Vài ngày sau đó, Rousseau tạm ngụ tại Chiswick để đợi Thérèse. Trong dịp này, Hume đã mời hoạ sĩ Ramsay hoạ chân dung của Rousseau trong y phục người Arménie. Tuy bức họa truyền thần này không được Rousseau thích nhưng bức họa đã thành công đến độ hầu như tất cả những người trong giới thượng lưu người Anh thời đó đua nhau mua những bức tranh vẽ lại từ chính bản.
ROUSSEAU RỜI WOOTON
Giữa
lúc đang ngồi để hoạ sĩ Ramsay vẽ thì Davenport đến và
mời Rousseau đến cư ngụ tại lâu đài của ông ta tại Wootton.
Những trang viết đẹp nhất của quyển Les Confessions đã được
Rousseau viết tại Anh quốc. Trong suốt thời gian này, Rousseau
hứng chịu kết qủa của những sự áp chế nên nghĩ rằng
mình luôn luôn bị rình mò, theo dõi. Hậu qủa là Rousseau trở
thành khó chịu và sự giao hảo với triết gia Hume cũng do
đó mà trở nên lỏng lẻo.
Vào
lúc mà Rousseau được vua Geroges III của nước Anh bắt đầu
trợ cấp cho ông số tiến là 100 đồng Anh mỗi năm thì cũng
là lúc Rousseau vội vã rời Wootton, ngày 1 tháng 5 năm 1767,
để trở về lục địa qua ngả Douvres và Calais.
ĐỊNH CƯ TẠI TRYE - LE - CHÂTEAU BẰNG TÊN GIẢ
Trở
lại Pháp ngày 24 tháng 5 năm 1767, Rousseau sống dưới những
lý lịch và tên tuổi khác nhau.
Trước
tiên, ông đến Amiens với cái tên là Jacques. Rousseau cư trú
tại nhà hầu tước De Mirabeau ở Fleury-sous-Meudon, sau đó cùng
với bạn ông, Cuendet, đến Trye-le-Chateau nơi nhà của ông
hoàng De Conti với cái tên là Jean-Joseph-Renou và Thérèse thì
đóng vai là em gái. Rousseau tìm lại được niềm vui để lại
đùa giỡn với Sultan, con chó trung thành, đã theo ông từ Môtiers
sang Anh quốc.
SỰ TRỢ GIÚP CỦA BÀ THỐNG CHẾ LUXEMBOURG
Bệnh
tình do sự đàn áp gây ra trong người Rousseau không thuyên
giảm, thêm vào đó Thérèse lại không hợp ý với những người
hiện diện tại lâu đài và vùng phụ cận. Rousseau đã khẩn
khoản yêu cầu bà Thống Chế Luxembourg giúp để ông hoàng
De Conti cho phép cư ngụ ở ngoài lâu đài này. Rousseau thích
được sống một cách "vô danh" trong tự do và độc lập.
Dù rằng đã được mời về cư trú trong một ngôi biệt thự
của ông hoàng De Conti nhưng Rousseau quyết định, bất thình
lình rời Trye-le-Chateau đi Lyon vào ngày 18 tháng 6 năm 1768.
Rousseau gập lại bà Boy de la Tour, sau đó đến Grenoble thăm
mộ phần bà De Warens trước khi trở lại Lyon.
VOLTAIRE BUỘC TỘI CHO ROUSSEAU ĐỐT NHÀ HÁT GENÈVE
Kể
từ ngày xuất hiện "Lettre à D'Alembert sur les spectacles", Voltaire
rất căm hận Rousseau và chờ dịp để trả thù, Voltaire viết
"La Guerre de Genève"- Cuộc chiến ở Genève - trong đó Rousseau
và bà Levasseur (Thérèse) là những thủ phạm đốt cháy nhà
hát Genève (trên thực tế nhà hát cũng đã bị hoả hoạn
vào năm 1768). Rousseau chẳng nao núng e ngại và tại Ivernois
ngày 26 tháng 4, Rousseau đã viết :" Khi mà ông Du Peyrou báo
cho tôi biết là phòng kịch nghệ đã bị cháy, tôi đã e ngại
cho những buổi trình diễn đã được dự trù; nhưng cứ cho
rằng việc đó là do tôi làm như Voltaire đã viết tôi cũng
chẳng cần phải lên tiếng vì đối với tôi đó chỉ là
một trò cười ".
ROUSSEAU SƯU TẬP THẢO MỘC TẠI GRANDE-CHARTREUSE
Một ngày đẹp trời vào tháng 7, Rousseau quyết định đi sưu tập cây cỏ tại Grande-Chartreuse và rời Lyon cùng với Claret de la Tourette và hai vị abbée giáo sĩ Rozier, Grange-Blanche . Theo lộ trình, họ dừng nghỉ tại Voreppe trước khi đến Grande-Chartreuse , nơi đây bốn người đã ở lại 4 ngày. ( Rất nhiều thảo mộc của nhà nghiên cứu thảo mộc De la Tourette đã mang những dòng chữ ghi chú :"Tại Grand-Som, trên Chartreuse, tháng 7 năm 1768").
CUỘC HÔN NHÂN BẤT NGỜ
Rousseau
quyết định không cần suy nghĩ chọn lựa tạm cư tại Bourgoin
vào giữa tháng 8 tạo lữ quán Fontaine d'Or và tham dự bên
cạnh vị thị trưởng; ông Rosière-Champagneux, trong những buổi
tiệc chính thức do chính quyền địa phương tổ chức . Mấy
ngày sau Thérèse đến cùng ông, trong sự ngạc nhiên của mọi
người, Rousseau và Thérèse, người đàn bà đã theo ông từ
23 năm qua, đã làm lễ cưới vào ngày 29 tháng 8 tại ngôi
lữ quán Fontaine d'Or không một nghi thức tôn giáo nào, với
hai nhân chứng và trước sự hiện diện của vị thị trưởng.
Sau
đó hai người đã đến cư ngụ ở trang trại Montquin trong
vùng Maubec và Rousseau lại bắt tay vào việc viết những lời
tự thú của ông - Les Confessions.
HAI ĐỒNG LOUIS VÀNG CHO BỨC TƯỢNG VOLTAITRE
Rousseau
đi Nevers để gập ông hoàng De Conti và yêu cầu gíup đõ để
trở lại Paris. Mặc dù De Conti không tán thành với ý định
này nhưng dưới áp lực của Thérèse, Rousseau quyết định
trở lại Paris.
Rousseau
dừng lại Lyon vừa đủ thời gian để ông trao cho nhạc sĩ
Coignet tập Pygmalion . Được biết rằng người ta đang kêu
gọi quyên tiền để dựng tượng đài cho Voltaire, Rousseau
đã gởi 2 đồng Louis vàng, việc làm này đã lại làm cho
kẻ thù thâm niên của ông điên tiết tức tốc viết cho De
Tourette :"Tôi nghĩ rằng giới trí thức Paris không muốn chấp
nhận những kẻ ngoại quốc".
TRỞ LẠI PARIS
Về Paris, Rousseau cư ngụ tại đường Plâtrière (hiện nay là đường Rousseau thuộc quận 1 Paris). Ông sống với Thérèse trong một căn chúng cư rất khiêm nhượng với duy nhất 1 căn phòng vừa là nhà bếp, phòng tiếp khách và phòng ngủ. Hai chiếc giường nhỏ và một chút ít đồ đạc, một chiếc tủ để chứa sách, vài chiếc ghế . Trên tường lưa thưa vài bức tranh khắc.
SINH HOẠT TẠI PLÂTRIÈRE
Jean-Jacques
thường làm việc vào buổi sáng. "Les Confessions" đã chiếm
đa số thời giờ, ngoài ra ông tổ chức những buổi đọc
sách tại nhà ông, những buổi đọc có thể kéo dài hơn 17
tiếng đồng hồ.
Để
sinh sống, Rousseau làm việc với tư cách một người chép
lại âm nhạc, việc làm sở trường của ông.
Vị
công tước người Ba Lan, Michel Wielhorski, đặc nhiệm của
các liên bang vùng Bar, đã tới gập ông để thuyết phục
rằng Rousseau phải gíup đỡ ông ta để cứu nước Ba Lan.
Chính bởi lẽ này mà Rousseau đã viết "Les Considérations pour
le Gouvernement de Pologne".
Rousseau
cũng tiếp tục việc sưu tập nghiên cứu cây cỏ và viết
rất nhiều bức thư trao đổi về vấn đề này với bà Boy
de la Tour.
Buổi
chiều, sau nhiều hoạt động, Rousseau ra các vùng quê để
tìm cây cỏ bổ túc cho bộ sưu tập của ông. Rousseau cũng
rất ưa ra phố và đến những quán cà-phê-văn-chương -"cafés
littéraires"- bất chấp cảnh sát với lệnh truy nã vẫn còn
hiệu lực . Người ta thường gập Rousseau tại quán cà phê
Procope hay Régence.Ông rất thích tranh luận với đám đông,
gập giới trí thức và chơi đánh cờ.
Bachaumont
đã thuật lại trong những hồi ký của ông ta rằng:"...nơi
mà Rousseau đã tự tập hợp được một số rất đông người...ông
ta chẳng bộc lộ sự dụt dè nào trước mọi thành phần
khán giả và đã bộc lộ một sự dịu dàng, khác hẳn thói
quen, trong những lời đối thoại của ông. Ông cũng không
còn mặc bộ y phục của người Arménie mà lại trang phục
giống như những người khác, sạch sẽ, giản dị ".
BỘ SƯU TẬP CÂY CỎ DÀNH CHO BÉ MADELON
Bộ sưu tập cây cỏ thực sự ra là để dành cho Madelon, cô con gái của bà Boy de la Tour. Rousseau muốn khai tâm cho cô bé này về thảo mộc. Bộ sưu tập của Rousseau về cây cỏ rất chính xác và đầy đủ. Rousseau cũng đã chỉ định rõ ràng về bản chất của từng cây cỏ, bằng tên Pháp và tên gia đình mỗi loại cây. Rousseau rất ưa thích được gần gũi trẻ em, có thể đó là một sự kiện tưởng nhớ lại thời thơ ấu của chính bản thân ông. Trong những buổi hội hè công cộng, ông cũng đã dành cho những đứa trẻ một sự quan tâm đặc biệt và một sự săn sóc rất ân cần.
NGÔI NHÀ Ở ERMENOMVILLE
Tháng
5 năm 1778, Rousseau , tự cảm thấy ngày cuối cùng của ông
sắp đến, ủy thác cho Paul Moultou, một trong số những người
hâm mộ và bạn hữu trung thành của ông, những bản viết
tay "Dialogues" - đối thoại- và "Confessions" - tự thú - Những
bản thảo này ngày nay được lưu trữ tại thư viện công
cộng đại học Genève.
Cũng
trong tháng đó, Rousseau đến cư ngụ nơi một căn nhà nhỏ
biệt lập trong khu hoa viên tại Ermenonville theo lời mời của
hầu tước De Girardin.Thời kỳ này là thời kỳ của "Rêveries
d'un promeneur solitaire" - những giấc mơ của một người dạo
bộ đơn lẻ - tại nơi đây Rousseau dành nhiều thời giờ
cho việc sưu tầm cây cỏ, viết và sáng tác âm nhạc .
NHỮNG GIẤC MƠ CỦA MỘT NGƯỜI DẠO BỘ ĐƠN LẺ
Khu
hoa viên Ermenonville đã là một nơi tuyệt vời dành cho sự
trầm tư đơn lẻ.
Tác
phẩm cuối cùng của Rousseau là một bằng chứng cho sự sáng
suốt và sự bình an vô cùng. Ông đã bộc lộ tất cả những
gì dịu dàng nhất về những kỷ niệm , về quá khứ, về
tuổi trẻ, về những chuyến đi và sau cùng về giấc mơ dang
dở của ông ...gợi lại kỷ niệm về bà De Warens trong những
ngôn từ của một tình yêu tròn vẹn. "Trong khoảng khắc của
4 hay 5 năm" Rousseau đã được hưởng " một thế kỷ sống
và hạnh phúc trong sáng ắp đầy...".
NHỮNG PHÚT CUỐI CÙNG
Về mặt thể xác, Rousseau xa xút hẳn. Năm 1777 nhiều cơn bệnh trầm trọng đã đến với ông. Vị bác sĩ săn sóc cho ông khuyên ông nên về vùng quê cư trú, Rousseau cũng đã chấp nhận lời mời của hầu tước De Girardin ... Nhưng ngày 2 tháng 7 năm 1778, trở về nhà sau buổi đi dạo sáng , Rousseau đột nhiên bị nhức đầu dữ dội. Mới chỉ vừa ngồi được xuống ghế, ông đã ngã lăn ra và tắt thở.
Một tư tưởng gia vĩ đại của thế kỷ thứ 18 vừa qua đời, đúng 33 ngày sau khi Voltaire nhắm mắt.
"Ma
chère femme, rendez moi le service d'ouvrir la fenêtre afin que j'ai
le bonheur de voir encore une fois la verdure. Comme elle est belle! que
ce jour est pur et serein? Oh que la Nature est grande! Voyez ce soleil
dont il semble que l'aspect riant m'appelle ! Voyez vous-même cette lumière
immense, voila Dieu, Oui Dieu lui-même qui m'ouvre son sein, et qui m'invite
à aller goûter cette paix éternelle et inaltérable que j'avais tant
désiré."
J.J.ROUSSEAU
AN TÁNG TẠI ĐẢO PEUPLIERS
Hôm
sau, 3 tháng 7 năm 1778, hầu tước Girardin ra lệnh cho Houdon
thực hiện khuôn mặt của Rousseau bằng thạch cao để làm
một bức tượng bán thân bằng đất nung. Chiều ngày 4 tháng
7, Rousseau được tẩm liệm tại hòn đảo nhỏ tên là Île
des Peupliers - đảo bạch dương - tại Ermenonville, nơi mà vài
ngày trước đó, Rousseau đã ao ước được "nghỉ ngơi vĩnh
viễn" tại đó. Đám tang diễn ra thật bi thảm với sự hiện
diện của một số bạn bè của hầu tước Girardin.
Hòn
đảo nhỏ sau này được gọi là Elysée và trở nên một nơi
hành hương cho những người ái mộ Jean-Jacques-Rousseau.
ERMENONVILLE : HOA VIÊN TƯỞNG NIỆM
Để
lưu tồn kỷ niệm về nhà văn lớn này, vị hầu tước Girardin
đã sửa sang , biến đổi toàn diện lãnh địa của ông ta
để biến thành một hoa viên tưởng niệm J.J.Rousseau. Ông
đã cho chỉnh đốn lại một ngôi mộ cổ, một đền triết
học, một bàn thờ của sự mơ mộng, một căn nhà gỗ kiểu
thụy sĩ, một đài kỷ niệm của những người tình nhân
cổ đại, chứng tích của "La Nouvelle Héloïse" .
Những
bạn bè của Rousseau cũng đã đến nghiêng mình trước mộ
phần ông suốt những tháng sau ngày ông qua đời.
THÉRÈSE LEVASSEUR
Thérèse
Levasseur, người đàn bà đã tháp tùng Jean Jacques Rousseau từ
tháng 3 năm 1745 cho đến ngày ông từ trần, suốt 33 năm dòng
dã. Họ đã lấy nhay tại Bourgoin ngày 29 tháng 8 năm 1768. Thérèse
đã có với Rousseau 5 người con, tất cả đều bị gởi cho
viện mồ côi. Tuy nhiên sự tranh luận về chuyện Rousseau là
cha của những đứa trẻ này cho đến ngày nay vẫn được
đề cập đến. Thérèse đã săn sóc Rousseau trong suốt 33 năm
và sau khi Rousseau qua đời, chính bà ta đã trở thành người
thừa kế duy nhất về những di sản vật chất hoặc văn chương,
bản quyền... của người chồng tài hoa này.
Sau
ngày Rousseau mất, Thérèse đã bị quyến rũ bởi một người
thuộc hạ cuả hầu tước Girardin, một thanh niên đẹp trai,
34 tuổi, Jean-Henri Bally, sau này hai người đã làm đám cưới
vào tháng 11 năm 1779 và cư ngụ tại Plessis-Belleville cho đến
khi qua đời vào năm 1801.
Ngày
20 Vendémiaire an III - ngày 11 tháng 10 năm 1794 hài cốt của
Jean Jacques Rousseau đã được chuyển về điện Panthéon - Paris
an nghỉ bên cạnh Voltaire.
NHỮNG TÁC PHẨM CỦA JEAN-JACQUES ROUSSEAU
TÁC PHẨM BÌNH LUẬN
. Discours
sur les sciences et les Art, dissertation philosophique et morale, 1750.
.
Discours sur l’origine de l’inégalité parmi les hommes, essai de
philosophie politique, 1755.
.
Lettre à d’Alembert sur les spectacles, pamphlet, 1758.
ROUSSEAU VÀ XÃ HỘI
. Julie
ou La Nouvelle Héloïse, tiểu thuyết (loại thư tín),1761.
.
Le Contrat Social, tiểu luận triết học chính trị, 1762.
.
Émile ou de l’éducation, chuyên luận giáo dục,1762.
GIAI ĐOẠN VÀ NỀN TẢNG TÁC PHẨM TỰ THUẬT
. Les
Confessions
.
Les dialogues, Rousseau juge de Jean-Jacques
.
Les Rêveries du promeneur solitaire, 1776-1778 - Di cảo xuất bản
năm 1782
TỪ VŨ
Pháp,15.12.2004