Qua bản tóm lược
đối chiếu trên, ta nhận thấy có hai triều đại huy hoàng
của Ấn đã được thiết lập bởi hai vị vua cùng tên nhưng
cách nhau đến gần 8 thế kỷ, là Chandragupta lập ra triều
đại Maurya ở TK thứ 4 TTL (324-180 TTL), và vua Chandragupta I
sáng lập ra thời đại Gupta (320-540) ở TK thứ 4 TL.
Với tên vị vua sau
đúng ra phải viết là Chandra Gupta I.
Có vài tác giả đã
gom Hoàng đế Harsavardhana vào với giòng họ Gupta, có nơi lại
còn viết là Harsavardhana Gupta. Điều này không đúng với lịch
sử bởi vì thời đại Gupta huy hoàng đã chấm dứt vào cuối
thế kỷ thứ 5, và triều đại của Harsavardhana mới xuất
hiện ở đầu thế kỷ thứ 7.
III
- THỜI ĐẠI GUPTA (320 - 550)
A.
Sự Thịnh Suy
Đại sư Nghĩa Tịnh
đến Ấn vào khoảng năm 672, sau HT Huyền Trang đến hơn 40
năm, và đã nghe nói đến danh hiệu vua 'Maharaja Sri-Gupta'
của vương quốc Magadha xây một tăng viện gần Mrigasikhavana
khoảng '500 năm trước' cho những vị sư chiêm bái đến từ
Trung quốc tạm trú. Các học giả về sau không đối chiếu
được với lịch sử Ấn, và họ cho rằng Nghĩa Tịnh chỉ
phỏng đoán theo cảm quan tôn giáo mà thôi. Nhưng ngày nay người
ta đã chứng minh được đó là thời đại Gupta dựa vào bộ
Bhagwatam. Dòng Gupta khởi đầu từ xứ Bengal, theo các ghi chú
tại ngôi tháp "Varendra Mrigashihavan Stupa" trên đồi ở
Nepal,
rồi sau đó trở thành tiểu vương từ xứ Prayaga, Đông Uttar
Pradesh, bây giờ là Allahabad từ năm 240 TL.
Vị tiểu vương đầu
tiên là Sri-Gupta khoảng từ 240-280 TL. Bản bia ký bằng
đồng ở Poona (gần Bombay bây giờ) do công chúa Prabhavati Gupta
(con gái của Chandragupta-II về sau) ghi rằng Sri-Gupta là Adhiraja
của Gupta. Vua kế vị là Ghatotkacha (280-319) mà bia ký
cũng còn có truy hiệu là Đại vương (Maharaja). Đến triều
thứ ba, khoảng năm 320 vua Chandra Gupta I (320-335) dựa
vào hôn nhân với công chúa Kumaradevi dòng Licchavi xứ Magadha
(Ma-Kiệt-Đà) đã làm cho lãnh thổ bành trướng thêm; xưng
là Đại đế (maharajadhiraja). Kể từ đó các triều đại
Gupta mới trở nên vẻ vang, và lịch sử Ấn ghi về thời
đại Gupta chỉ kể từ đây.
|
|
|
Kumardevi và Chandragupta
I trên đồng tiền vàng do vua con là Samudragupta cho đúc
|
Mặt trái là Nữ
thần Ambika (Durga)
|
Khi vua Samudra Gupta
(335-375) kế vị thì đến năm 360 kinh đô được dời về
thành Hoa thị (Pataliputra), tức Patna bây giờ. Sử liệu về
ông đã được bia ký ở Allahabad do Harisena ghi và trong ký
sự của Đại sư Huyền Trang. Dưới triều này lãnh thổ lại
còn được mở rộng thêm từ lưu vực sông Hằng đến tây,
trung và đông Ấn cùng các hải đảo sau khi thâu tóm hơn 20
tiểu quốc khác. Nhiều tiểu vương lân bang phải triều cống
để được bảo hộ, xa mãi đến tận Tích Lan (Sinhala hay
Sri Lanka). Sau khi toàn trị vua Samudragupta làm lễ tế ngựa
chiến Ashwamedha Yagna, một phong tục hiếm thấy, và cho
đúc tiền vàng lưu hành trên đó khắc lại những chiến cụ
và nhạc cụ đã từng xử dụng trong triều. Việc đúc tiền
vàng, triều Samudra Gupta đã mô phỏng theo kiểu cách của đế
quốc Kushan trước đó. Thời đại Kushan đã đúc chuẩn mực
tiền vàng 8 gram gọi là dinara, bắt nguồn từ tiền
vàng La-mã Denarius Aurius.
|
|
|
Vua Samudragupta đang
gãy huyền cầm
|
Mặt trái: Nữ thần
Thịnh vượng Shri-Laxmi
|
Dưới triều ông, Bà-la-môn
giáo (BLM) chiếm ưu thế vì ông thờ thần Vishnu (Vaishnava).
Vì vậy các thánh tích PG, ngoại trừ Nalanda và Sanchi, theo
Đại sư Pháp Hiển thì Bồ đề đạo tràng (Bodhgaya), Ca tỳ
la vệ (Kapilavastu) và Câu-thi-na (Kusinagara) còn bị hoang phế.
Vào giữa thế kỷ thứ IV, nhiều tăng sĩ từ xa đến chiêm
bái Bồ đề đạo tràng không có nơi tá túc; vua xứ Tích
Lan là Sri-Meghavarman đã cho sứ thần mang phẩm vật đến dâng
tặng vua Samudra Gupta để xin được xây dựng một ngôi chùa
tại Bồ-đề Đạo tràng ('Bodh-Gayà') và đã được tán thành.
Vua Rama Gupta (375-380)
tại vị chẳng được bao lâu. Truyền sử 'Devichandraguptam'
kể rằng trong cuộc viễn chinh đánh xứ Malwa nhà vua
bị bại trận và bị vua SakaSatrap (hậu duệ của dân Scythian)
bắt sống. Để được thả về nhà vua đồng ý sẽ đem trao
hoàng hậu Dhruvadevi cho SakaSatrap. Điều này làm người em trai
tức giận xin giả trang làm hoàng hậu để đến khi vào được
doanh trại địch quân liền giết chết SakaSatrap, sáp nhập
Malwa và còn giữ được thanh danh của Gupta. Do đó ông hoàng
đệ được vinh danh là Shakari hay Sahasanka (Kẻ
giết được Shakas). Dĩ nhiên dân chúng ủng hộ và hoàng hậu
cảm kích nên vua Rama Gupta bị phế bỏ, nhường ngôi cho em.
Dựa
theo các bia đá ở Mathura và Bilsad, người ta biết được
khá nhiều chi tiết về vua Chandra Gupta II (380-414). Sau
khi lên ngôi, ông đã diệt các tiểu vương Gujarat, Saurashtra
và vùng Bengal để mở mang thêm bờ cõi. Ông còn liên minh
với xứ Naga qua hôn nhân với công chúa Kubernaga; và với dòng
xứ Vakataka (đồng bằng Deccan) bằng cách gả con gái là Prabhavati
Gupta cho vua Rudrasena II vào năm 390. Chính công chúa Prabhavati
Gupta này đã cho ghi lại bia ký bằng đồng ở Poona kể ở
trên về gia phả dòng họ mình. Chiến thắng quân sự vĩ đại
nhất của ông là đã chiếm được xứ Saurashtra (nay là Maharashtra)
cạnh biển Ả-rập, mở rộng thương mãi hàng hải qua phía
tây Ấn.
Ông được tôn vinh là
Thái Dương Anh Hùng (Vikramaditya: Sun of Valour), vì ông là vị
vua nổi bậc nhất của thời đại Gupta, nhưng ông lại còn
được ca tụng về những thành tựu văn chương, học thuật
hơn là quân sự, bởi dưới triều ông, mọi ngành văn chương
học thuật, nhất là đạo học cả Veda và Phật pháp, y học,
thú-y học, toán học và thiên văn học của Ấn có một bước
nhảy vọt xán lạn mà sử sách về sau tán dương là thời
đại phục hưng của văn học Ấn. Triều ông còn được rực
rỡ thêm bởi có sự trợ giúp của nhóm văn hào 9 người
danh tiếng (navaratna); trong số đó có Kalidasa bất tử của
nền văn học Ấn. Ngoài vương hiệu Vikramaditya, triều đại
của ông còn được gọi thêm là Narendrachandra, Simhachandra,
Narendra Simha, Vikrama Devaraja, Devagupta and Devasri.
Dưới triều đại này
có Đại sư Pháp Hiển (Fa-Hsien) từ Trung quốc đã đến chiêm
bái các Phật tích và đã thăm viếng khắp đế quốc Gupta
dưới triều vua Chandra Gupta II từ 401 (có sách ghi là 399) đến
410, và ghi lại nhiều ký sự trong bộ 'Phật Quốc Ký'.
Vua kế là Kumara Gupta
I (414-455) còn có nhiều vương hiệu khác là Sri Mahendra,
Ajita Mahendra, Sima Mahendra, Asvamedha Mahendra, Mahendra Karma, Mahendra
Kalpa, Sri Mahendra Simha, Mahendra Kumar, Mahendra Aditya vv. Ông kế
thừa một đế quốc rộng lớn, và có công giữ cho nó được
toàn vẹn. Dưới triều ông xã hội Ấn vẫn còn ở hồi cực
thịnh phồn vinh; sự bao dung tôn giáo có phần rộng rãi hơn.
Triều ông còn lưu lại đến nay 14 loại tiền vàng đặc trưng,
và về sau có cả tiền bạc miêu tả ông vừa là mãnh tướng,
vừa là nhạc sĩ vv... Ông còn vang danh nổi bật là vị vua
cho xây dựng Viện Phật Học nổi tiếng thế giới Nalanda
một cách bề thế vĩ đại. Ông có hai người con trai là Skandagupta
(con với hoàng hậu Devaki) và Purugupta (con với hoàng hậu Ananthadevi).
Vào cuối triều ông có quân Pushyamitra nổi loạn ở thung lũng
Narmada đe dọa triều đình.
|
|
|
Tiền vàng triều
Kumara Gupta I (414-455) với hình nhà vua đang hạ hổ
|
Mặt trái hình nữ
thầnNimbate, tượng trưng cho sông Hằng
|
Đến thời vua Skanda
Gupta (455-467), theo bia ký Bilsad và Bhitari, được xem là
vị vua cuối của thời đại Gupta huy hoàng, vì tuy ông đánh
bại được quân Pushyamitra, nhưng rợ Hung (Hephthalites - mà
sử Ấn gọi là Huna) từ vùng tây bắc liên tục tràn xuống
uy hiếp đến cả Hoa thị thành. Theo bia ký Kahaum thì ông đã
diệt được hàng trăm tiểu vương (?) kể cả rợ Hung bị
ông đánh bại ở thung lũng Aryavarta năm 467. Ông cũng rất
bao dung với đa tôn giáo. Khi ông mất thì đế quốc Gupta đã
bắt đầu suy yếu.
|
|
Skanda Gupta (455-467)
|
Vua Pura Gupta (467-472)
thay anh lên ngôi thì đã già nên trị vì chỉ có 5 năm thì
mất. Con trai của ông với hoàng hậu Shri Vinayadevi lên thay.
Đến triều vua Narasimha
Gupta (472-476) thì thời đại Gupta đã bắt đầu suy yếu.
Có lúc Ấn lại còn phải cống lễ vật cho vua Hung nô để
cầu hòa. Nhưng khi nghe tin vua Hung nô Mihirakula, đóng đô ở
Malwa mạn tây bắc, ra lệnh sát hại tăng sĩ PG, hủy diệt
tăng viện, đốt bỏ kinh sách ở vùng Ngũ Hà, vua Narasimha
Gupta liền đóng cửa biên giới và không hiến cống nữa.
Mihirakula tức giận kéo quân tấn công kinh đô Hoa thị Thành
của Magadha và truy đuổi Narasimha đến tận vịnh Bengal. Trên
đường hành quân Mihirakula đã trút giận lên các tăng tín
đồ PG, dã man tàn sát những người không trốn thoát được
và đã hủy diệt PHV Nalanda lần đầu tiên. [Heras, A Note
on the Excavations at Nalanda and its History, J.B.B.R.A.S., II, N. S.,
p. 215-216.] Nhưng sau đó quân của Narasimha Gupta đã phản
công và đánh bại được Mihirakula và đuổi rợ Hung nô về
tận vùng Shakala (Sialkot, Kashmir ngày nay).
Sự xâm lăng của Hung
nô đã nhanh chóng đưa triều đại Gupta đến chỗ sụp đổ
vì đã kéo theo sự xâm nhập ồ ạt của dân các bộ lạc
biên cương từ Trung Á, cộng thêm kinh tế Ấn bị suy thoái
trầm trọng do mất quyền kiểm sóat đường tơ lụa, con đường
thương mãi huyết mạch. Điều đáng lưu ý ở đây là hậu
duệ của dân Hung nô vốn chạy thoát được về mạn Kashmir
đã dần thích ứng với xã hội và nền văn hóa mới để
sau này biến dạng thành giống Rajputs.
Vua kế vị là
Kumara
Gupta-II (476-477) không lưu lại được thành tích gì. Thời
gian trị vì của ba triều sau này quá ngắn tổng cộng chỉ
khoảng 10 năm nên sử liệu hiếm hoi. Và từ đấy việc truyền
thừa các ngôi vua cũng không được ghi lại rõ ràng. Xứ Magadha
cứ suy yếu dần và nội loạn cứ xảy ra mãi. Theo bia ký
Apshad ở Adityasena thì vua vua Kumara Gupta II, rồi vua Damodara
Gupta đã đánh bại được kẻ phản loạn Isanavarman - một
dũng tướng đã từng có công đánh đuổi quân Andhra, Sulika,
Gauda và rợ Hung, đã được vinh danh trên bia ký Haraha. Về
sau vua Mahasena Gupta lại còn dẹp được quân phiến loạn Susthivarman.
Người ta được biết
thêm tên 14 vị vua nối tiếp nhau trong vòng hơn nửa thế kỷ
là Budha Gupta (477-495), Tathagata Gupta, Krishna Gupta, Harsha Gupta,
Jivita Gupta-I, Kumara Gupta-III, Damodara Gupta, Mahasena Gupta, Madhava
Gupta and Deva Gupta-II, Adityasena, Deva Gupta-III, Jiva Gupta-III. Các
triều này cũng chẳng lưu lại công trạng gì vẻ vang cả
cho đến vị vua cuối là Vishnu Gupta thì thời đại Gupta chấm
dứt khoảng 550.
Sau khi thời đại Gupta
suy sụp thì các thế lực nội bộ tranh nhau ngôi bá vương
trong một thời gian khá dài. Trong đó đáng kể là Valabhi,
Gujarata, Nandipuri, Maukhari của xứ Magadha, tiểu vương hậu
Guptas ở Malwa cạnh Magadha, các xứ Bengal, Nepal, và Kamarupa
trong thung lũng Assam.
Đến đầu thế kỷ
thứ 7, các thế lực đối kháng rốt lại gom vào trong tay
của hai dòng họ đáng kể là Shashanka vua của xứ Gauda (Hạ
Bengal) sau khi chiếm được xứ Orissa liền sáp nhập phần
lớn lãnh thổ trong thung lũng sông Hằng; và dòng họ Puspabhukti
ở vùng bắc Delhi đang hùng mạnh; mãi đến thời vua Harsavardhana
mới thống trị được thiên hạ.
B.
Di sản của thời đại Gupta
Ngày nay người ta biết
nhiều về thời đại này dựa vào đồng tiền cổ, bia ký,
đền đài, và các tác phẩm cổ văn Sanskrit. Tuy lãnh
thổ của Ấn dưới triều đại này không rộng lớn bằng
vào thời Maurya và dòng Gupta kéo dài được 200 năm, nhưng
nói chung đã được các nhà sử học xem là thời đại cổ
điển hoàng kim của nước Ấn. Các ngành văn học, nghệ thuật,
y học, thiên văn, toán học, kiến trúc, đạo học và triết
học của Ấn khởi sắc; kinh tế sung mãn nên các đô thị
được phát triển và giàu có.
Tượng Đức Phật vào
thời Gupta, TK thứ 5.
Tương tự nhiều thời
đại trước, các tiên vương thì theo đạo BLM giáo nhưng đến
các triều sau thì sùng bái và hỗ trợ PG. Vua Kumara Gupta I
đã cho xây dựng và bảo hộ cho PHV Nalanda. Rồi về sau vua
Narasimha Gupta đã nhường ngôi cho con mà vào Nalanda làm tăng
sĩ. BLM giáo và PG hình như có sự pha trộn dưới thời này.
Dù vậy, xã hội Ấn dưới thời Gupta ban đầu vẫn còn nặng
về với nề nếp trật tự theo đẳng cấp phân biệt của
Bà-la-môn giáo.
Dưới thời Gupta văn
chương Sanskrit đạt đến cao điểm; văn học PG thường được
viết bằng Pali trước đây đều được dịch ra Sanskrit; hai
mươi tám hang động của các tăng sĩ ở Ajanta với những
bích họa tuyệt tác đầy sáng tạo linh động cũng được
tạo ra. Ajanta nằm ở phía tây Maharashtra, một phần của vương
quốc Vakataka đồng minh với Gupta. Nghệ thuật và văn học
PG cũng đạt đến tuyệt đỉnh dưới thời này qua những
lò mỹ nghệ danh tiếng Mathura và Sarnath, và từ đó lan tràn
sang các hải đảo ĐNA và Miến-điện, Xiêm-la, Thủy chân
lạp, Lào và Lâm Ấp. Kiến trúc đền đài, điêu khắc và
luyện kim đạt đến một nghệ thuật rất cao. Trụ sắt ở
Meharulli, Delhi - mà nhiều học giả cho là do vua Chandra Gupta
II cho dựng lên - dù đến nay đã hơn 16 thế kỷ vẫn còn
đứng trơ trơ không rỉ sét. Thế nhưng đến nay những đền
đài xây dựng vào thời này như Vaishnavite Tigawa ở Jabalpur
vào năm 415, ngôi khác ở Deogarhnear Jhansi xây năm 510, và Bhita
ở bang Uttar Pradesh hầu hết đều hoang tàn đổ nát.
Nhiều văn hào, thi gia,
luận gia đạo sĩ trứ danh như Harishena, Vasubandhu (Thế Thân),
Asangha (Vô Trứ), Kalidasa, Dandi, Visakhadatta, Shudraka, và Bharavi
cũng xuất hiện vào thời này. Những kinh sớ (shastras), truyền
thuyết luận (puranas) tôn giáo nổi tiếng cũng đều được
sáng tác, kể cả cuốn kinh về nghệ thuật yêu đương nổi
danh 'Kama Sutra'. Nhà thơ Sanskrit vĩ đại Kalidasa của Ấn với
hai tác phẩm Meghdoot và
Kumarsanhita
cũng đã phục
vụ dưới triều Chandra Gupta II.
Riêng về toán học,
Varahamihira đã đưa ra khái niệm về số lẻ, vô cực trong
khảo luận 'Bhrihatasamhita'. Đồng thời biểu hiện của
con số từ 1 đến số 9, và số 'không' (zero: lấy từ dấu
hiệu vòng tròn '0' viên mãn tượng trưng cho pháp không của
PG) đã được phát kiến vào thời này, mà về sau người
Á-rập truyền qua phương tây đã dần thay thế hệ thống
số của La-mã.
Các nhà thiên văn Aryabhatta
đã khám phá ra số
pi và đã chứng minh được quả
đất có hình tròn vào năm 499. Họ cũng đã tính được lịch
theo mặt trời có 365.358 ngày và sự chuyển dịch của các
hành tinh một cách tương đối chính xác.
IV
- TRIỀU ĐẠI HARSHAVARDHANA (606-647)
A.
Sự Thịnh Suy
Triều đại Harshavardhana
hay gọi tắt là Harsha - cùng khỏang thời gian giữa cuối triều
Tùy và đầu triều Đường bên Trung quốc - được xem như
triều đại vững chắc sau các triều Gupta. Thời ông đã được
biết đến nhiều nhờ đại sư Huyền Trang (Hiuen Tsang) ghi
lại trong bộ 'Tây vực ký' khi ngài sang Tây trúc thỉnh kinh
từ 629 - 645; nhờ từ các công văn của Trung quốc; từ các
đồng tiền cổ và bia ký; từ các bài viết của các danh
nhân đương thời và nhất là nhờ tác phẩm Harshacharita (Những
thành tích của vua Harsa) do thi hào trong triều tên là Banabhatta
đã ghi chép lại nhiều chi tiết bằng tiếng Sanskrit kể cả
phần thiếu thời của nhà vua. Harshacharita là cuốn sách đầu
tiên viết về danh nhân lịch sử Ấn. Ông còn là tác giả
của cuốn Kadambini được xem như một viên ngọc quí của
nền văn học Sanskrit.
Như đã nói ở trên,
sau thời kỳ nhiểu nhương hậu Gupta đến đầu thế kỷ thứ
7, dòng họ Pushabhukti trở nên một thế lực lớn mạnh ở
Ấn với vua Prabhakaravardhana cai trị xứ Thaneshwar. Con gái của
Prabhakaravardhana tên là Rajyasri và cũng là chị của Harshavardhana
được gả cho vua Grahavarman của xứ Maukhari có kinh đô ở
Kannauj. Lúc bấy giờ PG vẫn còn thịnh hành trong vùng, và
tín đồ BLM giáo và Kỳ na giáo thường vẫn chung sống hòa
hợp. Tuy vậy trong chương 7 của cuốn Harshacharita của Banabhatta
đã cho thấy luôn có sự tranh chấp âm ỉ giữa các giới
tăng lữ của BLM và PG. Banabhatta viết "không có một Parasari
(nhà sư áo vàng) nào ưa thích tăng sĩ Bà-la-môn, nhưng các
tăng của 17 phái khác nhau đều sống dung hòa." [Agrawala
1969: 225].
Sau khi vua Prabhakaravardhana
mất năm 605; vua Deva Gupta xứ Malwa (có lẽ là hậu duệ xa
của thời Gupta cũ) tấn công và giết chết vua Grahavarman và
hạ ngục hoàng hậu Rajyasri. Vua Rajyavardhan, là anh cả của
Rajyasri và Harshavardhana liền kéo quân tấn công Malwa để trả
thù và đánh bại được Deva Gupta. Bấy giờ vua Shashanka của
xứ Gauda, vốn đã âm mưu liên minh cùng Deva Gupta, đến gặp
Rajyavardhan giả làm trung gian giảng hoà và thừa cơ hạ sát
Rajyavardhan rồi chiếm đóng Kannauj.
Shashanka là tín đồ
BLM giáo - Saivites - rất thịnh hành ở phía nam Ấn. Khi Shashanka
chiếm thành Kannauj thì dân chúng Phật tử không ủng hộ và
còn chống đối nên Shashanka đã ra tay đàn áp và tàn sát
rất nhiều tín đồ PG [Sharma 1970: 245]. Vì thế khi Harshavardhana
cất quân tái chiếm, quần chúng Phật tử trong kinh đô đã
đồng nổi dậy tiếp tay ủng hộ nên chiến dịch chóng thành
công, và Harshavardhana đã dánh đuổi Shashanka về cố thủ
một vùng nhỏ ở Orissa dọc bờ biển vịnh Bengal. Trên đường
tháo chạy quân của Shashanka còn đốt phá PHV Nalanda.
Điều này đã được
Huyền Trang ghi lại trong cuốn 'Tây Vực Ký'; và cuốn biên
niên sử PG, The Arya Manju Sri Mulakalpa, cũng mô tả Shashanka là
một ông vua tàn ác. Theo truyền thuyết thì vua Shashanka đã
cưỡng đoạt một điện thờ Phật ở Bồ Đề Đạo Tràng
(Bodhgaya) rồi cho dựng một Shivalinga thay thế. Thực tế về
sau cho thấy chuyện ấy không hề xảy ra; vì vào năm 1234 có
vị sư Tây tạng tên là Dharmaswamin đến viếng thánh địa
đã khám phá ra rằng tượng Phật đã được xây tường che
kín để khỏi bị quân đạo Hồi xâm lăng phá hủy. Tuy vậy
người Hồi tiếp tục đàn áp PG và nương tay với BLM giáo
nên PG bị tàn lụi và ngôi đền bị hoang phế cho mãi đến
năm 1590, quan cai trị địa phương lại giao quyền quản trị
ngôi đền cho người Shaivite Mahant. Nhưng gần đây ngôi đền
đã được chuyển lại cho PG và đã được trông coi bởi
một ủy ban BLM và PG.
Cũng theo truyền thuyết
thì Shashanka đã hủy diệt các thánh tích, quẳng cả tảng
đá có in dấu chân Đức Phật xuống sông, hoặc đốn ngã
cây Bồ đề cổ thụ ở Bồ đề Đạo tràng. Nhưng rồi nhờ
có phép lạ nên tảng đá trở về chỗ cũ và một cây bồ
đề to lớn khác được mọc ra từ nhựa cây cũ đã bị đốn.
[Theo 'Tây Vực Ký' - Elst 1992]. Nhưng có lẽ các
chuyện ấy chẳng hề xảy ra. Tảng đá có dấu chân Phật
này vốn đã được Đại sư Pháp Hiển nhắc đến khi ngài
ghé qua Ô trường (Udỳnana), bắc bộ Thiên trúc. Ngài viết
trong 'Phật Quốc Ký': "Phật để dấu chân lại ở đây,
và dấu chân ấy thấy dài hay ngắn là tùy tâm niệm của
người nhìn. Dấu chân ấy hiện nay vẫn còn như vậy. Lại
có viên đá Phật phơi y, có chỗ Phật hóa độ rồng dữ,
tất cả hiện nay vẫn còn. Viên đá Phật phơi y thì cao 1
trượng 4 thước, rộng chừng 2 trượng, một bên bằng phẳng."
Tiền có hình HĐ Harshavardhana
Sau khi thắng trận, Harshavardhana
liền thay anh lên làm vua vừa lúc 16 tuổi, rồi dời kinh đô
từ Thaneshwar đến Kannauj và từ đó đã bành trướng đất
đai toàn vùng bắc Ấn. Năm 612, ông đã cai trị một vùng
rộng lớn bao gồm Punjab, miền đông xứ Rajasthan, thung lũng
Hằng Hà, một phần Bihar và Bengal cho đến xứ Assam; ngoại
trừ vùng tây và nam Ấn.
Năm 620 Harshavardhana đem
quân xâm lấn các xứ ở phía nam Ấn nhưng bị vua Pulakesin
II của xứ Chalukya phía bắc Mysore ngăn chận; và ông cũng
không thâu tóm được các xứ Valabhl, Nandipurl, Kashmir, Gujarat
và Sind ở phía tây, như dưới thời Gupta. Riêng ở phía đông
thì từ khi đối thủ là vua Shashanka mất vào năm 636 thì không
còn một sự chống cự nào đáng kể.
Hoàng đế Harshavardhana
là một nhà lãnh đạo có tài ngoại giao giỏi nổi danh khắp
vùng. Vua Bhaskravarman của xứ Kamarupa (Assam) tuy theo đạo Bà-la-môn
nhưng đã liên minh chặt chẻ với ông đánh đuổi được
Shashanka và còn giúp cho sự chinh phục thiên hạ thêm thuận
lợi. Harshavardhana cũng đã duy trì mối quan hệ mật thiết
với nhà Đường ở Trung quốc, và vua Đường Thái Tôn cũng
đã gởi nhiều đoàn sứ giả đến thăm vua Harsa.
Vua Harshavardhana rất
cần mẫn trong việc cai trị vương quốc rộng lớn ở bắc
Ấn. Ông đích thân quán xuyến việc nước và đốc thúc các
quan cai trị dưới triều. Ông đặt các tiểu vương thuộc
hoàng gia cai trị các xứ nhỏ. Sử Ấn ghi nhận về ông như
một minh quân, có tài quân sự như Samudra Gupta và chính trị
cùng đạo đức như Ashoka. Ông còn là một thi sĩ và nhà uyên
bác. Ông còn được nhắc đến như là tác giả của ba bộ
kịch thơ viết bằng tiếng Sanskrit là Ratnavall, Priyadarshika,
và Nagananda, mà cuốn sau chứa đựng nhiều tư tưởng PG.
Vua Harshavardhana rất
sùng kính PG, đồng thời bao dung với các tôn giáo khác. Sự
thực hành tín ngưỡng của tín đồ PG và BLM giáo vẫn tiếp
tục pha trộn lẫn nhau trong việc thờ cúng đa thần như dưới
thời Gupta. Vua Harshavardhana cũng thường mở đại thí đàn
như các vua cuối của thời Gupta (mà theo bản dịch từ Hán
ngữ của HT Trí Quang theo cuốn 'Cao tăng Pháp Hiển' thì gọi
là 'ban giá việt'). Nhà vua mở đại hội mỗi 5 năm ở Prayag
để ông bố thí tài vật cho dân chúng và cầu nguyện thần
linh của các tôn giáo. "Khi mở đại hội thì mời chư tăng
mọi nơi cùng đến vân tập. Vân tập rồi chỗ ngồi chư
tăng được trần thiết, treo lụa, treo cờ và cắm lọng.
Lại làm hoa sen bằng vàng bằng bạc đặt sau chỗ ngồi chư
tăng, trải lên trên chỗ ngồi ấy những tấm tọa cụ sạch
sẽ. Quốc vương cúng dường đúng phép trong 1 tháng, 2 tháng
hay 3 tháng, và phần nhiều cử hành vào mùa xuân. Cúng dường
rồi, quốc vương lại khuyến khích quần thần cúng dường
trong 1 ngày 2 ngày cho đến 7 ngày. Sau đó quốc vương đem
ngựa của mình cho trọng thần cưỡi, lại đem lụa trắng,
mọi thứ quí giá, và những vật dụng cần dùng của chư
tăng, cùng quần thần phát nguyện cúng dường chư tăng, rồi
xin chư tăng mà chuộc lại những thứ quí giá."
Dưới triều Harshavardhana,
Kannauj trở nên một trung tâm đạo học quan trọng và đã
được xây dựng to lớn và phồn thịnh ngang tầm cở với
Hoa thị thành (Patilaputra) của thời Gupta và Ashoka.
Cảnh HĐ Harshavardhana
cung nghinh Đại sư Huyền Trang
Năm 643 để đón tiếp
đại sư Huyền Trang đến hành hương thỉnh kinh Phật từ
Trung quốc, vua Harshavardhana đã tổ chức một cuộc đại hội
liên tôn rất trang trọng kéo dài khỏang hai tháng gồm các
cao tăng của BLM giáo, PG và Kỳ na giáo và sự có mặt của
các tiểu vương khác như vua Bhaskaravarman của xứ Kamrupa (Assam)
và vua Dhuvabhatti xứ Vallabhi để nghe đại sư Huyền Trang thuyết
pháp và để cùng nhau trao đổi đạo học.
Sau Kannauj, Huyền Trang
còn được đưa đến bờ sông Hằng (Ganga), Yamuna và Saraswati
để tiếp tục hoằng pháp. Sau nhiều lần tiếp xúc với Huyền
Trang, vua Harshavardhana rất tín ngưỡng đại thừa. Vào thời
gian Huyền Trang được vua Harshavardhana tiếp đón trọng vọng
thì khối tăng lữ BLM giáo không mấy hài lòng, và đã âm
mưu hạ bệ Harshavardhana. Khi cơ mưu bị bại lộ, vua Harshavardhana
đã đầy 500 người BLM ra biên cương.
Đầu năm 644, Huyền
Trang vượt ông Indus để trở về Trung quốc sau 10 năm lưu
lại ở Ấn. Ba năm sau thì vua Harshavardhana bị giết và thêm
một đoạn sử rực rỡ của Ấn Độ kết thúc.
Ông mất năm 647, thọ
được 57 tuổi. Sau khi ông mất, lại không có người kế
vị nên vương quốc bắc Ấn lại rơi vào hỗn loạn nhiễu
nhương vì nội bộ tranh dành quyền lực. Vua Narasinghavarman,
một tiểu vương của xứ Kanchi trở nên hùng mạnh, và vua
Bhaskravarman của xứ Kamarupa (Assam) thâu tóm đất đai xưa vốn
thuộc vua Harshavardhana.
Mặt khác khối tăng
lữ BLM khi thấy đế quốc của Harshavardhana bị tan rã liền
cấu kết với dân Rajputs ở biên cương xâm lăng Ấn để
"tái
lập vai trò chính trị tối cao ở Aryavrata sau khi nhà vua mất"
như Havel đã viết. [E.B.Havell, History of Aryan Rule in India, p.
217, Quoted by Swami Dharma Teertha, p. 118]. Theo truyền thuyết (Puranas)
thì dân Rajputs vốn là hậu duệ của Hung nô lại được BLM
thu phục biến chúng thành giai cấp Kshatriya, tức giai cấp
vương tướng để phục vụ cho quyền lợi của họ và cả
hai phía cùng hưởng lợi.
Nhưng đến năm 724 tức
khỏang đầu thế kỷ thứ 8 thì quân Hồi (Turkic Muslim) đã
chiếm được đất Sind, vùng viễn tây đất Ấn, và trở
thành mối đe dọa về sau cho sự an nguy của Ấn. Nhiều bia
ký của các tiểu vương ở phía tây đã ghi lại những cuộc
chống các làn sóng xâm lăng của "dân mleccha", có nơi khác
ghi "dân yavana" (chỉ dân Ả rập). Từ sau triều đại của
Harshavardhana không còn có triều nào của Ấn oai hùng cả nên
đến năm 1193, quân Hồi dưới sự lãnh đạo của Bakhtiyar
Khalji đã xâm lăng thành công và đặt nền thống trị trên
đất Ấn.
V
- PHẬT HỌC VIỆN NALANDA:
A
- Lịch sử
Nalanda nằm khoảng 90
km hướng đông nam của Hoa thị thành (Pataliputra), 62 km về
hướng đông bắc của Bồ-đề Đạo tràng (Bodh-Gaya), có diện
tích ước khoảng 166 bộ hướng bắc-nam và 800 bộ hướng
đông tây; thuộc bang Bihar ngày nay (mà xưa kia có tên là Magadha
- Ma-kiệt-đà). Nguyên ngữ của Bihar là từ Vihara (xứ chùa);
và Nalanda có nghĩa là nơi trao truyền chánh pháp (nalam:
hoa sen; da: ban bố. Ở Ấn hoa sen tượng trưng cho chánh
pháp).
Khi
Đức Phật còn tại thế, Ngài đã nhiều lần ghé thăm Nalanda
và thuyết pháp ở Vườn Xoài Pavarika (the Mango Grove of Pavarika).
Mahavira, giáo chủ Kỳ na giáo (Jain) cũng đã từng nghỉ ngơi
ở đây trong 14 mùa mưa.
Bấy giờ Nalanda là một
làng nhỏ, nơi sinh trưởng và cũng là nơi từ trần của Ngài
Xá Lợi Phất (Sariputra). Hoàng đế Ashoka cũng đã đến chiêm
bái và cho xây tháp thờ xá lợi của Ngài Xá Lợi Phất và
một tăng-già-lam (sangharama) đầu tiên ở đây. Chính ngôi
đại tháp này về sau trở thành cấu trúc trung
tâm biểu tượng của Phật Học Viện (PHV) Nalanda. Nhiều đại
luận sư nổi danh của PG cũng từng xuất thân ở PHV này như
Nagarjuna (Long Thọ), tương truyền ngài ra đời vào năm 150,
và đã được làm sa-di lúc 7 tuổi ở Nalanda; Dinnaga (Trần
Na - còn gọi là Đồng Thụ hay Vực Long), tổ của phái
'Tân Nhân Minh', tác giả bộ 'Nhân Minh Chánh Lý Môn Luận'
(Nyayamukha): ngưỡng cửa của luận lý vv...
Nhưng Nalanda đã
được xây dựng qui mô to lớn và trở thành một trung tâm
cao học nổi danh trong bao nhiêu thế kỷ lại nhờ vào tín
tâm PG và sự bảo trợ dồi dào của những triều cuối của
thời đại Gupta.
Qua
cuốn 'Tây vực ký" đại sư Huyền Trang viết: "Một cựu
vương tên Sakraditya, tôn kính Nhất thừa và tam bảo đã chọn
mảnh đất phước lành (lucky spot) để dựng nên tăng-già-lam
này". [xem Cf. Edgerton, Vikrama's Adventures, 1, p. LXVI.] Ngài
còn kể lại tên 3 vị vua nổi danh khác đã liên tiếp bảo
trợ PHV Nalanda dưới các truy hiệu thánh hóa là: 1) Buddhagupta-raja.
2) Tathagatagupta-raja. 3) Baladitya-raja đã làm nhiều học giả
về sau không thể đối chiếu được với lịch sử.
Nhiều tác giả đã dựa
vào chi tiết mơ hồ này khi viết về vị vua đặt viên đá
xây dựng Nalanda. Đơn cử là khi tra cứu "Na-lan-đà" trong cuốn
Từ Điển Phật Học của Chân Nguyên và Nguyễn Tường Bách
ấn hành năm 1999 tại Huế, ta thấy ghi: "Viện Phật Học
danh tiếng của Ấn Độ, được vua Thước-ca-la Đạt-đa (s.
Sascraditya) thành lập trong thế kỷ thứ hai, một nhà vua nước
Ma-kiệt-đà."
Có lẽ các tác giả này đã tham chiếu cuốn
"The Encyclopedia of Eastern Philosophy and Religion" do nhà xuất bản
uy tín Shambhala, Boston ấn hành năm 1994; bởi cũng có một đoạn
viết như thế.
Nhưng trong một tư liệu
khảo cứu tỉ mỉ của tăng học giả H. Heras với tựa đề
"The Royal Patrons of the University of Nalanda" được đăng trong
Journal of the Bihar and Orissa Research Society, PART I. Vol. XIV 1928
pp. 1-23 vào năm 1928 đã rọi sáng nhiều phát hiện mới. Ông
đã cùng với Giáo sư Samaddar phân tích các truy hiệu của
các vị vua trên đồng tiền cổ và dẫn đến một kết luận
rành mạch đó là danh vị của các vị vua cuối của triều
Gupta là: vua Kumara Gupta I, ngoài truy hiệu Sakraditya còn có truy
hiệu khác là Mahendraditya. [Sakra hoặc Mahendra là thánh hiệu
của thần Indra - xem Allan, Gupta Coins, p. LV Cf. và Heras, The Final
Defeat of Mihirakuka, I.H.Q., III, p.12]. Vua Skanda Gupta (tức Buddhagupta-raja);
vua Pura Gupta (tức Tathagatagupta-raja), và vua Narasimha Gupta (tức
Baladitya-raja).
Như thế vua Sakraditya
chính là vua Kumara Gupta I (415-455), con của Chandra Gupta II ở
đầu thế kỷ thứ 5, chứ chẳng phải một vị vua nào ở
thế kỷ thứ 2 cả.
Nơi "đất lành" mà Huyền
Trang ghi chính là ngôi tháp thiêng liêng đồ sộ ngay giữa
khuôn viên rộng lớn của PHV - tháp thờ xá lợi của Bồ
tát Sariputra đã nói ở trên. Ông còn cho dựng bia ký kỷ niệm
ngày đại sư Buddhamitra an vị tượng Phật. [Fleet, o.c., p.47.
Hwui Li, Life of Hiuen Tsiang, p.109]. Và cứ thế các vua về sau
lại tiếp tục cho xây dựng các tòa tăng-già-lam khác bành
trướng thêm.
Cũng
qua cuộc nghiên cứu của H. Heras, thì PHV Nalanda đã được
khởi công vào năm 427 do lệnh của vua Kumara Gupta I. Điều
này hợp lý vì xã hội Ấn dưới triều Kumara Gupta I vẫn
còn là thời thịnh trị yên hòa, đất nước giàu mạnh nên
nhà vua chú tâm nhiều đến học thuật tư tưởng, đã bảo
trợ và quy tụ được rất nhiều thức giả trứ danh đương
thời. Điều đáng lưu ý là vua cha Chandra Gupta II thì rất
sùng BLM giáo, nhưng đến triều con Kumara Gupta I thì lại bao
dung và hổ trợ cho PG và Kỳ-na giáo.
PHV Nalanda thời bấy
giờ là một trung tâm học thuật cao cấp danh tiếng quốc
tế, qui tụ rất nhiều đại tư tưởng gia không chỉ về
Phật pháp mà còn thâm cứu về mọi ngành khác như Vệ đà,
văn học, luận lý, thiên văn, toán số, y học vv... Các luận
sư nổi danh của Trung quán tông và Duy thức tông cũng đã
từng giảng dạy ở đây. Vào thời Huyền Trang lưu học thì
Viện đã có đến hai ngàn giảng sư và khoảng mười ngàn
học viên ăn ở học tập. Viện chủ bấy giờ là đại lão
sư Silabhadra (Giới Hiền) đã truyền cho giáo lý Pháp tướng
tông (hay còn gọi là Duy thức tông hoặc Du-già tông). Cơ sở
gồm có tám tăng-già-lam và 300 căn phòng được bao quanh bởi
một vòng tường rất cao, chỉ có một cổng vào ở phía nam.
Viện có một thư viện đặt trong một tòa nhà 9 tầng có
tên Ratnabodhi chứa đầy đủ Kinh Đại thừa, Tiểu thừa,
Veda, sách thuốc, thiên văn, địa lý, toán, kỹ thuật... mà
tương truyền khi bị quân Hồi đốt phá ở thế kỷ 12 đã
cháy âm ỉ đến bảy tháng mới dứt.
Số học viên không phải
chỉ thuần tăng sĩ, mà ai muốn vào học phải qua một cuộc
sát hạch vấn khảo trình độ bởi vị pháp sư giám môn.
Chỉ có khoảng 2-3 người trong số 10 tăng sinh qua được.
Huyền Trang viết ngài "đến tăng-già-lam Baladitya-raja và
đã được lưu trú trong cư xá Buddhabhadra cao 4 tầng". [Cf.
Beal, o.c., II, p.167 Hwui Li, o. c., p. 110.]
Huyền Trang lại viết:
"Vua Buddhagupta-raja [tức vua Skanda Gupta (455-467)] đã tiếp tục
công việc của phụ vương; cho xây thêm một tăng-già-lam khác
về phía nam ngôi của vua cha đã xây". Điều này trùng hợp
với lịch sử Ấn là vào giai đoạn sau khi vua Skanda Gupta đánh
đuổi được quân Hung nô ở đồng bằng Aryavarta, đã cảm
tạ dâng cúng cho PHV. [Bhit inscription of Skanda Gupta, Fleet, o.c.,
p.55, 1.10].
Đến đời vua Pura Gupta
kế vị vua anh Skanda Gupta thì như Paramartha (Chân-Đế: 499-569)
đã viết trong cuốn 'Cuộc đời của Vasubandhu (Thế Thân)',
một đại luận thuyêt gia PG ở thế kỷ thứ 5 và Thiền tổ
thứ 21, đang làm viện chủ ở Nalanda; rằng do ảnh hưởng
của Tổ Thế Thân, vua Vikramaditya trở thành hộ pháp cho PG
và còn xây thêm một tăng-già-lam khác về phía đông của
ngôi mà tiên vương đã cho dựng, còn gởi hoàng hậu và thái
tử đến tu học với Ngài. Vikramaditya tức là Pura Gupta, vì
về sau người ta tìm thấy được hàng chữ Sri-Vikramah trên
đồng tiền cổ dưới triều ông; và thái tử tức là vua
Narasimha Gupta. Trong thời kỳ này Phật Giáo và Sớ Luận đã
từng có một cuộc tranh luận quy mô về Tỳ Bà Sa Luận (vibhasa).
Đến đời Narasimha Gupta
thì thời đại Gupta đã bắt đầu suy yếu. Có lúc vua Hung
nô Mihirakula kéo quân tấn công kinh đô Hoa thị Thành và truy
đuổi Narasimha đến tận vịnh Bengal. Mihirakula đã dã man tàn
sát tăng tín đồ PG, và đã hủy diệt PHV Nalanda lần đầu
tiên. [Heras, A Note on the Excavations at Nalanda and its History, J.B.B.R.A.S.,
II, N. S., p. 215-216.]
Tuy vậy quân của Narasimha
Gupta đã đánh đuổi được Hung nô về tận Kashmir. Sau khi
chiến thắng vua Narasimha Gupta liền cho tu bổ những tăng-già-lam
đã bị hư hại, xây dựng một tăng-già-lam mới ở phía đông
bắc của học viện cũ của cha. Trong thời Huyền Trang đến
học ngôi tăng-già-lam này vẫn còn, được gọi là đại học
viện Baladitya-raja. Thêm nữa vua Narasimha Gupta còn cho xây cất
thêm một ngôi tự viện (vihara) cao 300 bộ. Huyền Trang đã
viết: "Ngôi chùa thực đồ sộ. Kích thước của nó và
pho tượng Phật bên trong tương tự như đại điện ở Bồ
đề đạo tràng." [Beal, o.c., p. 173-774.]
Sau khi hoàn tất ngôi
chùa vua Narasimha Gupta đã mở một đại hội khánh thành rất
trọng đại. Ông cho phép công dân mọi tôn giáo đến tham
dự. Có cả đến 10 ngàn tăng sĩ đến từ khắp nước và
cả hai tu sĩ đến từ Trung quốc. Theo Huyền Trang thì sự
hiện diện của hai tăng sĩ từ Trung quốc đã làm đẹp lòng
nhà vua và tăng thêm tín tâm PG của ông. Về sau Narasimha Gupta
đã nhường ngôi cho con để vào làm tăng sinh trong PHV.
Một đoạn trong du ký
của Huyền Trang ghi "Người con của vua Narasimha Gupta tên
là Vajra đã lên ngôi sau khi vua cha gia nhập tăng già." Vajra
chính là vua Kumara Gupta II, và ông tiếp tục cho xây một tăng-già-lam
mới ở phía tây của Nalanda. [Beal, 1. c.]
Nhưng sau triều đạị
của Narasimha Gupta thì Magadha cứ suy yếu dần và nội loạn
cứ xảy ra mãi đã liên lụy đến sự điêu tàn của PHV Nalanda
không ít. Theo bia ký Apshad ở Adityasena thì vua vua Kumara Gupta
II, rồi vua Damodara Gupta đã đánh bại được kẻ phản loạn
Isanavarman - một dũng tướng đã từng có công đánh đuổi
quân Andhra, Sulika, Gauda và rợ Hung, đã được ghi rõ trên
bia ký Haraha. Về sau vua Mahasena Gupta lại còn dẹp được quân
phiến loạn Susthivarman.
Vua Vajra cũng là vua Kumara
Gupta II, là vị vua sau cùng đã được Huyền Trang ghi lại
đã từng có công trạng với PHV Nalanda. Ngay cả các vua cuối
của triều đại Gupta tranh dành lẫn nhau cũng không được
Huyền Trang nhắc đến trong du ký. Ngài viết tíếp: "Sau
đấy một vị vua của Trung Ấn." [Beal, o.c., II, p.170.] Rõ
ràng Huyền Trang muốn đề cập đến hoàng đế Harsavardhana
ở Kannauj gần hai thế kỷ về sau, vào thời ngài có mặt
ở Ấn. Có hai đoạn Huyền Trang ca tụng vị vua này đã có
liên hệ với PHV trong du ký là vua đã công bố sự cầu học
Phật pháp và đã tổ chức một pháp hội tuyên dương Đại
thừa.
Sau khi đánh đuổi được
Shashanka, vua Harsavardhana mà Huyền Trang tôn vinh là Siladitya-raja
cho tu sửa lại toàn bộ những tăng-già-lam bị hư hại và
lại còn cho xây một ngôi chùa mới bọc đồng và dựng một
tượng Phật cao 25 mét trong chánh điện của ngôi tăng-già-lam
xây bởi vua Kumara-Gupta I. Không những nhà vua, mà còn cả những
vua chư hầu đều noi gương bảo trợ PHV Nalanda nữa, ta có
thể kể tên 6 tiểu vương quốc như Maukhari với quốc vương
Purnavarma, Gauda ở Bengal, Kamarupa ở Assam, Nepal, Valabhi ở Saurastra
và Chalukya ở Deccan [A. S. I. E. C., 1917--8, p.445]. Nalanda được
chu cấp lương thực mỗi ngày, như Huệ Lý (Hwui Li) ghi lại
trong cuốn "Cuộc đời của Huyền Trang" qua sự mô tả của
Huyền Trang ở tiền bán thế kỷ thứ 7 như sau:
"Những ngôi tháp trang
trí mỹ miều và những vọng đài huyền hoặc cao như những
ngọn đồi đều gắn bó với nhau. Các vọng đài hình như
bị chìm khuất trong sương mai và những căn phòng trên cao
thì nằm trên mây. Từ các khung cửa sổ người ta có thể
thấy mây luôn thay hình đổi dạng vì gió, và bên trên những
mái hiên cao vút ta có thể quan sát được sự nối tiếp giữa
mặt trời và mặt trăng. Và xin thêm rằng trên mặt hồ trong
suốt nở đầy những hoa sen màu xanh, chen với màu đỏ thẩm
của hoa Kie-ni (Kanaka) và đều khoảng có những cây Amra tỏa
bóng mát. Ở sân ngoài là nơi chư tăng trú ngụ gồm bốn
tầng. Mỗi tầng đều có tượng rồng và mái hiên sặc sở,
những cột đá hồng ngọc được chạm trổ và trang trí đẹp
đẻ, những hành lang cầu kỳ, và mái nhà được lợp bằng
những mái ngói phản chiếu ánh nắng thành hàng ngàn bóng
càng làm quang cảnh thêm phần hoa lệ."
Nhà vua rất kính trọng
chư tăng, và đã miễn thuế cho khoảng 100 làng lân cận để
lo việc chu cấp cho tăng viện. Hai trăm gia đình trong những
làng ấy thay nhau mỗi ngày cống hiến vài giạ gạo thường,
vài trăm đấu bơ và sữa. Nhờ được cung phụng đầy đũ
như thế mà tăng sinh ở đấy khỏi lo đến "tứ sự" (y phục,
thức ăn, giường nằm và thuốc men). Do đó mà việc mong cầu
tu học của họ đạt được đến toàn hão.
[The richly adorned towers,
and the fairy-like turrets, like pointed hill-tops, are congregated together.
The observatories seem to be lost in the vapours of the morning, and the
upper rooms tower above the clouds. From the windows one may see how the
winds and the clouds produce new forms, and above the soaring eaves the
conjunctions
of the sun and moon may be observed. And then we may add how the deep translucent
ponds, bear on their surface the blue lotus, intermingled with the Kie-ni
(Kanaka) flower, of deep red colour, and at intervals the Amra groves spread
over all, their shade. All the outside courts, in which are the priests'
chambers are of four stages. The stages have dragon projections and coloured
eaves, the pearl-red pillars, carved and ornamented, the richly adorned
balustrades, and the roofs covered with tiles that reflect the light in
a thousand shades, these things add to the beauty of the scene.
The king of the country
respects and honours the priests, and has remitted the revenues of about
100 villages for the endowment of the convent. Two hundred householders
in these villages, day by day, contribute several piculs of ordinary rice,
several hundred catties in weight of butter and milk. Hence the students
here, being so abundantly supplied, do not require asking for the four
requisites (clothing, food, bedding and medicine). This is the source of
the perfection of their studies, to which they have arrived.] [Hwui
Li, o.c., p.111-112.]
Lịch sinh hoạt hàng
ngày ở Nalanda, theo Huyền Trang đại khái như sau: Sáng sớm,
theo tiếng gọi mọi trú sinh đều dậy rồi tắm gội. Sau
đó hành lễ tắm tượng Phật, cùng cúng dường hương hoa
và tụng kinh. Tiếp theo là hành thiền, rồi ăn sáng. Aên xong,
tăng sinh đến giảng đường nghe thầy thuyết pháp và cùng
tham gia tranh luận về những chủ đề đã học; nhiều khi
kéo dài đến chiều tối. Buổi trưa là ngọ thực. Buổi chiều,
có nghi lễ Caitya Vandana, các tăng sinh tập hợp ở cổng trường
chính và hát những bài Thánh ca cúng dường đức Phật trước
khi về phòng tọa thiền và ngủ.
Trong thời đại Gupta,
sự tu học về mahayana (đại thừa), đặc biệt madhyamaka (trung
quán luận) được phát triển mạnh mẽ. Kể từ 750 dưới
thời đại Pala thì nghiên về Tantra (Thiền định Kim Cang thừa)
cho đến những năm cuối của Nalanda. Ở thê kỷ thứ 8 đại
sư Dharmaganj đã có công truyền bá PG đến Tibet (Tây tạng).
Từ năm 1049 đến 1057 có vị viện chủ ở Nalanda là Naropa.
Sau khi quân Hồi giáo xâm lăng Ấn và tàn phá Nalanda vào thế
kỷ thứ 12 thì truyền thống PG đã được chuyển qua Tây
tạng. Vậy mà năm 1235 có nhà chiêm bái Tây tạng Chag Lotsawa
đến viếng Nalanda còn thấy có vị giảng sư già 90 tuổi
Rahula Shribhadra đang dạy cho khoảng 70 tăng sinh.
B
- Phác họa tổng thể của PHV Nalanda
1) Ngôi tăng-già-lam xây
bởi vua Kumara Gupta I ở mảnh đất phước lành tại trung tâm.
(Beal, o. c., p. 168.)
2) Phía nam: ngôi tăng-già-lam
xây bởi vua Skanda Gupta.
3) Phía đông: ngôi tăng-già-lam
xây bởi vua Purra Gupta.
4) Phía đông bắc: tăng-già-lam
xây bởi vua Narasimha Gupta.
5) Phía tây: tăng-già-lam
xây bởi vua Kumara Gupta II.
6) Phía bắc: ngôi tăng-già-lam
to lớn xây bởi vua Harsavardhana (Beal, o. c., p. 170.) Trong cuốn
'Cuộc đời Huyền Trang' của Huili thì lại ghi là cạnh ngôi
xây bởi vua Kumara Gupta II.
7) Ở phía tây ngôi này
thì có ngôi chùa. (Beal, o. c, p. 172.)
8) Về phía nam khỏang
100 bước, có ngôi tháp nhỏ.
9) Ở phía nam có bức
tượng của "Quán Tự Tại Bồ Tát" (Avalokitesvara Bodhisattva).
10) Ở phía nam của bức
tượng này có ngôi tháp thờ xá lợi của Đức Phật.
11) Ở phía tây bên ngoài
tường của ngôi tháp, có bồn nước và thêm một ngôi tháp
khác.
12) Ở phía đông nam
khỏang 50 bước, bên trong bờ tường có một cây cổ thụ
khác thường, thân đôi và cao đến 8 hay 9 bộ.
13) Kế đó bên phía
đông có một đại tự cao 200 bộ, tương truyền xây bởi
vua Narasimha Gupta.
14) Kế đó bên phía
bắc khỏang 100 bước, có một ngôi chùa bên trong tôn tượng
"Quán Tự Tại Bồ Tát" (Avalokitesvara Bodhisattva).
15) Ở phía bắc của
ngôi chùa này có một đại tự khác cao 300 bộ, xây bởi Baladitya-raja
(Natrasimha Gupta).
16) Ở về phía đông
bắc lại có một ngôi chùa khác.
17) Cũng về phía đông
bắc có nơi "bốn vị Phật quá khứ tọa vị".
18) Ở phía nam có nôi
chùa đồng xây bởi vua Siladitya-raja (Harsavardhana).
19) Về phía đong khỏang
200 bước bên ngoài bờ tường có một tượng Phật bằng
đồng cao 80 bộ. Có một mái đình 6 tầng che bên trên do vua
Purnavarma xây.
20) Ở phía bắc từ
2 đến 3 dặm hay lí có một tự viện bằng gạch thờ Bồ
tát Đà-la (Tara).
21) Bên trong của cổng
nam có một giếng nước lớn.
22) Toàn bộ PHV được
bao quanh bởi một vòng tường cao, xây bởi vua Harsavardhana.
(Ibid. p, 179.)
23) Cửa chính đi vào
PHV nằm về phía nam.
VI
- VÀI NÉT VỀ CÁC ĐẠI SƯ NỔI DANH CHIÊM BÁI TÂY TRÚC ĐƯƠNG
THỜI
A
- Pháp Hiển (Fa-Hsien)
Thích Pháp Hiển họ
Cung, người huyện Vũ dương, tỉnh Bình dương. làm sa di (Sramanera)
từ lúc còn rất nhỏ. Ngài thường than là vì ở Trung quốc
kinh luật (Vinaya-pitaka) thiếu sót nên đạo hạnh của chư
tăng thời bấy giờ chưa được tu trì đúng mức; vì vậy
mà quyết tâm sang Tây trúc (Ấn độ) để tìm cầu.
Năm 399, Đời Tống An
đế, lúc 25 tuổi Ngài đã cùng bốn tăng sĩ khác đi đường
bộ về hướng tây vượt sa mạc và núi tuyết, sau 6 năm,
tức năm 405 mới đến được xứ Magadha vào thời vua Chandra
Gupta II (380-414). Ngài ở lại đó 3 năm học tiếng Sanskrit
rồi sưu tập và sao chép được luật tạng của Đại-chúng-bộ,
Thuyết-hữu-bộ, Tạp-a-tỳ-đàm-tâm, kinh Phương-đẳng nê-hoàn,
vân vân. Sau đó lại vượt sông và biển xuôi nam đến được
Tích Lan rồi ở lại 3 năm sao chép luật bộ Sa-di-tắc, Trường-a-hàm,
Tạp-a-hàm, Tạp-tạng, mà ở Trung quốc chưa hề biết đến.
Năm 411, Pháp Hiển theo
thuyền buôn trở về Trung quốc, bấy giờ đoàn chiêm bái
chỉ còn lại một mình ngài. Sau 3 năm đầy gian truân với
phong ba bảo táp, nhiều khi tưởng đã bỏ mình trên biển
cả, mới về được đến Thanh Châu vào năm 414, là năm thứ
12 niên hiệu Nghĩa Hy của nhà Tấn. Trong bản dịch cuốn 'Cao
tăng Pháp Hiển truyện' của HT Trí Quang có một ghi chú thú
vị là sau 90 ngày bị bão, thuyền của Pháp Hiển lạc đến
một xứ tên là Da-bà-đề, mà ghi chú của Thái Viêm, soạn
giả bộ 'Phật học đại từ điển' của Trung quốc cho đó
là nước Ecuador, Nam Mỹ. Thái Viêm kết luận, người phát
hiện Mỹ châu đầu tiên là Pháp Hiển, chứ không phải là
Columbus sau này. Thực ra Da-bà-đề là âm của Vajrabodi thuộc
xứ Sri Vijaya - Sumatra.
Sau đó Pháp Hiển trở
về Trường An cùng thiền sư Ấn là ngài Buddhabhadra (Phật-đà
bạt-đà-la) ở chùa Đạo tràng, dịch Ma Ha Tăng Chi Luật (Mahasamghika-vinaya)
thường được gọi tắt là "Tăng Chi Luật", kinh Phương-đẳng
nê-hoàn (Vaipulya-sutra), luận Tạp a-tì-đàm tâm (còn gọi là
Tạp A-tì-đàm tâm luận). Nhưng phần lớn những bộ khác
mang về được, chưa dịch kịp thì bị hỏa hoạn thiêu đốt
mất.
Chuyến du hành chiêm
bái của Pháp Hiển đã được ghi lại sau khi ngài trở về
Trung quốc vào thời Đông Tấn. Truyện ký lữ hành còn gọi
là 'Pháp Hiển truyện' mà ta hay biết đế dưới tên khác
là 'Phật quốc ký' hay 'Lịch Du Thiên Trúc Ký Truyện'. Đó
là bộ sử liệu và địa dư quý giá sớm nhất nói về những
miền đất nước lạ mà ngài đã đi qua, cùng những Phật
tích và sinh hoạt ở Ấn độ, Tích Lan vào đầu thế kỷ
thứ 5. Dù vậy nhiều nhận xét lại bị pha trộn với những
huyền thoại tôn giáo do ngài nghe được ở từng địa điểm
chiêm bái qua cảm quan của một tăng sĩ sùng tín PG, nên thiếu
tính khoa học đối với độc giả ngày nay. Thế nhưng có
nhiều đoạn ngài lại có những nhận xét rất rõ nét về
tín tâm của Phật tử của thời đại bấy giờ như: "Quốc
vương các nước Thiên trúc phía tây sa mạc đều tín ngưỡng
Phật pháp, cúng dường chư tăng. Có khi các vị ấy bỏ vương
miện, cùng thân quyến và quần thần tự tay bưng dọn đồ
ăn cúng dường chư tăng. Bưng dọn rồi, các vị ấy trải
tấm lót xuống đất, ngồi đối diện thượng tọa và chư
tăng, chứ không dám ngồi trên giường ghế. Thời đại của
Phật, phong cách các quốc vương cúng dường thế nào thì
đến nay vẫn truyền lại thế ấy cho nhau."
Đại sư Pháp Hiển mất
lúc 86 tuổi ở chùa Tân thuộc Kinh Châu.
B
- Huyền Trang (Hsuan-tsang, cách ghi mới Xuánzhuăng: 600-664)
1.
Tiểu sử
Ngài còn được vinh
danh là Tam Tạng Pháp sư, một tăng nhân vĩ đại và là một
trong
bốn dịch giả lớn nhất của PG Trung quốc. Ngài còn là người
sáng lập Pháp tướng
tông (Faxiang),
một dạng của Duy
thức tông (yogàcàra, vijđànavàda) tại Trung Quốc.
Tượng của Huyền Trang
ở Chùa Từ Ân, Trường An (Xi'an)
Thích
Huyền Trang, tên là Trần Vỹ, sinh vào năm thứ 16 đời Tùy
Văn Đế Dương Kiên (596 TL) tại tỉnh Hà Nam trong gia đình
sùng kính Khổng học. Năm lên 13 tuổi ngài đã xuất gia và
năm 21 tuổi thọ cụ túc giới. Ngài được kinh sách mô tả
là người rất thông minh mà tánh tình nghiêm cẩn, hòa nhã,
và khiêm tốn và có lòng từ mẫn, đại độ, cương quyết
và trầm tĩnh.
Dù trong vài thế kỷ
qua trước đã có nhiều sự giao lưu của các tăng sĩ giữa
Ấn và Hoa và đã có nhiều dịch bản kinh Phật lưu hành ở
Trung quốc. Tương truyền năm 67 TL, đời vua Minh Ðế nhà Hậu
Hán có hai đại sư Ấn là Kasyapa-matamga (Ca Diếp Ma Đằng)
và Trúc Pháp Lan truyền pháp đến Trung quốc. Vua Min Đế cho
cất Bạch Mã Tự để thờ Phật và để hai vị trú mà dịch
kinh. Bản dịch đầu tiên là Tứ Thập Nhị Chương. Hai vị
này là người đã đặt giềng mối cho Phật Giáo ở Trung
quốc từ đấy.
Rồi những vị sư Ấn
Độ khác tiếp tục đến Trung Hoa như vào năm 147 có Arsakes
(An Thế Cao) đến Lạc Dương, ngài đã dịch kinh Tiểu thừa
như Tứ Đế Kinh, Chuyển Pháp Luân Kinh, Bát Chính Đạo Kinh
rồi sau đó trong khoảng 178-189, ngài Lokaraksa (Chi Lâu Ca Sấm)
đến Trung Hoa đã dịch nhiều kinh điển Ðại thừa như Kinh
Thủ Lăng Nghiêm, Kinh Bang Chu Tam Muội, Kinh Vô Lượng Thanh
Tịnh Bình Đẳng Giác. Nhưng người học kinh lại vì có nhiều
kiến giải Phật học khác nhau nên mới nẩy sinh các tông
phái, hệ phái như Tịnh Độ tông, Luật tông, Pháp tướng
tông, Chân ngôn tông, Cu xá tông, Duy thức tông, vv... làm ngài
càng thêm hoang mang.
Việc này đã thúc đẩy
Huyền Trang lên đường đi Ấn Ðộ để tự mình tìm hiểu.
Năm 627 ngài rời Trường An lúc 27 tuổi; năm 631 đến Peshawar
viếng tháp mộ của vua Kanishka (Ca-Nị-Sắc-Ca Vương); năm
633 đến Tây trúc chiêm bái các Phật tích như Kapilavastu (Ca-tỳ-la-vệ)
quê hương của thái tử Tất Đạt Đa. Năm 636 đến kinh đô
Kanauji của hoàng đế Harshavardhana, Huyền Trang nhìn thấy hàng
trăm tăng viện, hàng chục ngàn tăng sĩ. Sau đó Huyền Trang
đến Savastis (Xá-Vệ) nơi Phật thường đến thuyết pháp,
rồi đến vườn Lumbini nơi Phật đản sinh, Kusinagara (Câu-thi-ma-kiệt-la)
nơi Phật nhập diệt, Benares (Ba-nại-la) thăm Sarnath (Lộc Uyển)
nơi Phật chuyển thánh luân, Vaisali (Vệ-xá-lị) nơi Phật
thường an cư kiết hạ, Pataliputra (Hoa thị thành) và Bodhgaya
(Bồ đề đạo tràng hay Giác
Thành) và cuối cùng tìm đến và trúng tuyển sinh vào PHV
Nalanda khoảng 638. Bấy giờ viện chủ là Đại sư Giới Hiền
(śīlābhadra) tuy tuổi đã cao, đã truyền cho Pháp
môn Duy thức. Hai năm sau, Huyền Trang rời Nalanda đi thăm
xứ Odradeca, Kalinge, Andhra, Pallava và Tích Lan để mở mang liến
thức, rồi trở về lại Nalanda tiếp tục tu học cho đến
643.
Huyền Trang là người
biện luận giỏi, trong 10 năm ở Ấn, đã hóa giải những
cuộc tranh luận với nhiều tăng lữ Tiểu
thừa cũng như Bà-la
môn nên danh tiếng lừng lẫy và nhiều vua chúa mời ngài
thuyết pháp. Năm 645, ngài được 44 tuổi, Huyền Trang về
đến Trường An trong sự đón tiếp tưng bừng của sư sãi,
thần dân kinh thành nhà Đường sau nhiều năm gian khổ bộ
hành qua 123 xứ lớn nhỏ. Huyền Trang đã mang về Trung Quốc
150 Xá lợi tử, bảy tượng Phật bằng gỗ quý cao từ 1 thước
tới 3 thước rưỡi, và 647 bộ kinh Tiểu thừa và Đại thừa.
Tất cả đều được đưa về chùa Hoàng Phúc, rồi một năm
sau đưa về chùa Từ Ân vừa mới được triều đình xây
dựng cho ngài.
Suốt 19 năm sau, ngài
đã dịch được 75 bộ 1.335 cuốn kinh. Vì ngài thông thái
cả văn hệ Sanskrit nên đã dịch ngược hai bộ kinh từ Hán
văn ra Sanskrit là 'Đại
thừa khởi tín luận' (mahāyānaśraddhotpāda-śāstra), vì
nguyên bản đã thất truyền; và 'Đạo đức Kinh' của Lão
Tử. Qua những công trình này ngài đã đem lại cho ngôn tự
và văn học Trung Hoa trên ba vạn từ ngữ và ý niệm triết
học mới. Điều này đã làm cho văn học đời Đường thêm
khởi sắc.
Huyền Trang mất ngày
mùng 5 tháng 2 năm Lân Đức nguyên niên (664). Ngày 14 tháng
4, một triệu người ở Trường An và tứ xứ lại đưa linh
cửu ông tới an táng ở Bạch Lộc Nguyên. Vua Thái Tông nhà
Đường lúc đó đã băng; Vua Cao Tông ra lệnh quốc táng rất
long trọng.
2. Liệt kê vài thành
quả sáng tác và dịch thuật của HT Huyền Trang:
a) Sáng tác: 'Đại
Đường Tây Vực Ký', còn gọi tắt là 'Tây Vực Ký', nổi
danh kim cổ, do Huyền Trang ghi lại về cuộc hành trình qua
Ấn thỉnh kinh của Ngài khoảng từ năm 627 đến năm 645; về
sau có đệ tử là Hwui-li (Huệ Lý) nhuận bút. Lần đầu được
dích sang Anh ngữ bởi Samuel Beal, năm 1884, tái bản năm 1911;
bởi Thomas Watters và nhuận bút bởi T. S. Rhys Davids và S.W.
Bushell, ở London năm 1905.
Về đời nhà Minh có
Ngô Thừa Ân (Wú Chéng'èn: 1506-1582) đã dựa vào cuốn 'Tây
Vực Ký' của Huyền Trang mà sáng tác cuốn truyện nổi tiếng
trong văn học Trung quốc là 'Tây Du Ký Diễn Nghĩa' khi ông
đã ngoài 70 tuổi. Tuy nhiên, hiện nay vẫn có một số ý kiến
cho rằng ông không phải là tác giả của cuốn tiểu thuyết
này.
b) Dịch thuật:
Đơn cử một số (dựa vào cuốn "Đại Tạng Kinh Nhập Môn"
của Thích Ấn Hải, Thích Nguyện Quỷnh, do TT Thích Viên
Lý dịch từ Hán văn):
1) Giải Thân Mật
Kinh (Sạmdhinirmaocana-sùtra), kinh điển căn bản của Pháp
Tướng Tông, nội dung nói về tư tưởng của trường phái
Duy Thức (Yogacara hay Vijnanavada).
2) A Ti Đạt ma
Câu Xá Luận (Abhidharmakósa-bhàsya) thường được gọi tắt
là "Câu Xá Luận,"Do Thế Thân (Vasubandhu) viết.
3) Du Già Sư Địa
Luận (Yogàcàrabhùmi) tương truyền do Di Lặc (Maitraya) thuyết
giảng và Vô Trước (Asanga) ghi chép.
4) Thành Duy Thức
Luận (Vijnãptimàtratàsddhi-sàstra) do Hộ Pháp Đẳng (Dharmapala)
viết. Luận này là thánh điển căn bản của tông phái Pháp
tướng ở Trung Quốc và Nhật Bổn.
5) Duy Thức Tam
Thập Luận Tụng (Trimsíkà: Ba Mươi Câu Kệ Về Giáo Lý
Duy Thức) do Thế Thân (Vasubandhu) viết. [mà cuốn "Thành
Duy Thức Luận"(Vijnaptimatratasiddhi-sutra) là sách chú giải căn
cứ vào cuốn này].
6) Duy Thức Nhị
Thập Luận (Vimsátikà: Hai Mươi Câu Kệ Bàn Luận Về Giáo
Lý Duy Thức) do Thế Thân viết.
7) Đại Thừa Thành
Nghiệp Luận (Karmasiddhiprakarana) do Thế Thân viết.
8) Nhơn Minh Nhập
Chánh Lý Luận (Nyàyapravésa) do Thương Kiết La Chủ (Sankarasvamin)
viết. Nhơn Minh là dịch từ chữ Sánkrit "Nyana"có nghĩa là
"luận lý"và nhan đề Luận này là "dẫn nhập vào luận
lý học,"là sự giới thiệu đơn giản và ngắn gọn về
những lý thuyết của Trần Na (Dignaga), người sáng lập
tông phái Phật giáo "Tân Nhơn Minh”, do đệ tử của Trần
Na là Thương Kiết La Chủ viết.
9) Di Bộ Tông Luân
Luận (Samayabhedo) do Thế Hữu (Vasumitra) soạn. Sách này được
viết từ lập trường của những người thuộc phái "Nhất
Thiết Hữu Bộ"(Sarvastivadin), nhưng nó cũng mô tả chi tiết
về những đặc tính giáo lý của các tông phái khác.
C-
Nghĩa-Tịnh (I-tsing: 635-713)
Thích Ngĩa Tịnh là một
đại sư đi Tây trúc cầu đạo vào thế kỷ thứ 7 bằng đường
thủy. Ngài sinh năm 635 ở Phần Dương (Fan-Yang) gần Bắc Kinh
bây giờ. Ngài được học chữ từ năm lên 7 tuổi, nhưng
rồi sư phụ qua đời lúc ngài được 12. Ngài được nhận
làm sa di vào năm 648 lúc 14 tuổi. Sau khi thọ cụ túc giới
năm 654, ngài dành 5 năm chuyên học về Luật tạng (Vinayapitaka).
Nghĩa Tịnh rất ngưỡng
mộ gương thỉnh kinh của các đại sư tiền bối nhất là
Pháp Hiển và Huyền Trang. Ngài đến Trường An vào năm 664,
trong lúc kinh thành có đám tang của Huyền Trang, và quyết
tâm noi theo con đường các ngài.
Nghĩa Tịnh xuống thuyền
vượt biển vào năm 671 ở Quảng Châu (Canton), 12 ngày sau đến
một xứ thuần PG tên là Bhoga thuộc đảo Sumatra rồi trú
ngụ sáu tháng ở đấy để học tiếng Sanskrit. Sau đấy vua
xứ Bhoga giúp thêm phương tiện để ngài đi tiếp đến xứ
Malayu (Sri-vijaya) trước khi đến Ấn Độ năm 673. Ngài ca ngợi
lòng nhiệt thành tu học của tăng già không những của xứ
Bhoga mà hầu như toàn thể hải đảo ĐNA. Sau khi thăm viếng
các Phật tích ở xứ Magadha, ngài được nhận vào tu học
ở Nalanda khỏang 10 năm từ 676 đến 685, và cũng chuyên tâm
học Luật tạng. Theo truyện ký của ngài thì tuổi tối thiểu
để được nhập học ở Nalanda là 20.
Trên đường trở về
Trung quốc năm 685 cũng bằng đường biển Nghĩa Tịnh có ghé
lại xứ Bhoga để tiếp tục dịch kinh từ Sanskrit. Năm 689
Ngĩa Tịnh về đến Trung quốc, và được triều đình nhà
Đường trợ cấp thêm cho công cuộc thỉnh kinh và dịch thuật,
nên ngài quay lại Sri Vijaya và ở đó thêm 5 năm. Đến năm
695 ngài trở về Trung quốc dưới thời của Tắc Thiên Võ
Hoàng Đế, một người sùng kính PG, mang theo rất nhiều kinh
điển.
Nghĩa Tịnh cũng noi gương
Huyền Trang, dành phần đời còn lại để dịch các kinh Phật.
Ngài dịch ra 68 bộ gồm 290 quyển, trong số đó có Kim Quang
Minh Tối Thắng Vương Kinh (Suvarnạprabhàsa-sùtra) còn được
gọi là "Tối Thắng Vương Kinh". Ngài còn sáng tác 'Đại Đường
Cầu Pháp Cao Tăng' và 'Nam Hải Ký Quy Truyện' ghi chép trạng
thái Phật Giáo ở Ấn Độ và Sumatra đương thời. Pháp Hiển
đã phân biệt được 18 bộ phái Phật Giáo thành 4 nhóm dưới
ảnh hưởng của các bộ phái chủ lực: Mahasanghika, Sthavira,
Sarvastivada và Sammitiya. Đồng thời còn ghi rõ địa bàn hoằng
đạo của từng bộ phái. Ngài kể rằng trong thời Ngài, Hữu
Bộ phát triển mạnh từ Magadha (trung tâm điểm phát triển),
lan ra đến Lata (Gujarat), Sind, Nam Ấn, Ðông Ấn, Sumatra, Java,
Lâm Ấp, một số tỉnh ở Trung quốc (miền Đông, Tây, Nam)
và Trung Á (đặc biệt các nhánh nhỏ của Hữu Bộ đều rất
phát triển ở khu vực này).
Ngài đã dịch viên tịch
lúc 79 tuổi vào năm 713 dưới triều vua Đường Huyền Tôn.
Ôi, cảnh xưa, người
xưa, nay còn đâu?
Trần
Trúc-Lâm
Seattle,
vào thu 2006
[
Trở Về ]
