Tôi, không khác gì bạn, một hôm, tình cờ vào một phòng tranh trưng bày tranh của 25 hoạ sĩ vì rảnh. Khi xem tranh, tôi thường lướt sơ qua các bức tranh và dừng lại ở bức nào đánh mạnh vào cảm xúc nhất. Cách xem tranh của tôi, chọn bức đập vào mắt mình, ngắm một lúc. Bởi vì có những bức hay ẩn, tinh tế ngầm, mà hồi lâu bạn mới khám phá ra. Cái gây chú ý có thể là màu sắc được dùng, kỹ thuật sắp đặt vật thể, tính trừu tượng hay hình thể, tính hài hước, nét đặc thù của nó. Tôi thấy hai bức của Nguyễn Đại Giang. Tôi giật mình tự hỏi "Tranh Đại Giang đây sao?". Tôi từng xem tranh ông cách đây 12 năm, ngày ấy cũng giật mình đánh thót. Tại sao giờ lại giật mình?

Đứng một lúc, tôi lý giải được cái khác. Màu sắc, hình thể, phong cách, triết lý sống, dần dà khác, từng chút, từng chút một. Xưa nay, những tác phẩm (những đứa con) thường hay lập lại, na ná giống nhau dù được sáng tác theo từng giai đoạn, từng bối cảnh không gian, chủ đề khác biệt. Tranh Đại Giang nay vẫn ôm chặt trường phái Upsidedownism, nhưng nếu xem kỹ bạn sẽ nhận rõ những nét sáng tạo rất mới trong phong cách thể hiện, màu sắc và nhân sinh quan của các tác phẩm.

Nói đến nghệ thuật, đừng nhìn bề ngoài hay cái màu hoa mỹ của nó. Nghệ thuật thị giác là nghệ thuật nhìn, mà nhìn ra cái người khác không thấy. Hoạ sĩ Giang đã lộn vẻ đẹp ẩn dấu của nghệ thuật ra ngoài cho bạn nhìn. Nhìn kỹ, xa, trầm lắng hơn ,bạn sẽ thấy được thông điệp ngầm và đường nét nhân sinh trong tác phẩm tiềm ẩn. Những cảnh đời, vui, buồn, giận, ghét, ngược ngạo, trái khoáy, bi, hài kịch, đều được phô bày trong ấy. Thông thường, phong cách của các hoạ sĩ hay vẽ theo một chiều hướng nhất định, Nghệ thuật upsidedown diễn tả những khía cạnh khác nhau của đời người kể cả hỉ, nộ, ái, ố, cũng như sinh tử.

Là một người VN, có thể bạn bị chi phối bởi quan niệm mỹ học cổ, chỉ ưa cái đẹp rõ rệt trong tranh. Xem tranh Đại Giang bạn sẽ bị shốc vì nó "quái, kỳ, ngược ngạo và không thuận mắt". Trực giác, cảm xúc bạn, bị xoáy mạnh và bật ra một trạng thái phản cảm. Vốn ưa những đường nét hài hoà, dịu nhẹ, bạn sẽ "lắc đầu" từ chối những bức tranh bạn cho là kỳ cục này. Thị giác của bạn có thể rối loạn với các gam màu tươi, tương phản, trong các bức hoạ cũ của ông. Bạn sẽ thấy mắt mình thả lỏng, nhẹ nhàng hơn với kỹ thuật dùng màu mới nhưng vẫn tương phản trong thế giới đảo ngược của màu sắc ở các bức vẽ mới. Tôi bắt gặp mình chìm xuống trong không gian tím, hồng pha đen, trắng trong bức "Đánh cờ".

Đánh cờ

Đó là nơi lòng tham, óc tính toán, mưu lược, tâm hèn hạ của con người được đảo lộn, bày ra trên cuộc đỏ đen. Các khuôn mặt khác nhau, mỗi cái một vẻ, thể hiện được buồn, vui, hồi hộp, yêu, ghét hay thất vọng ê chề. Phong cách vẽ khi hiện thực, lúc trừu tượng, nhưng triết lý sống vô thường hiển hiện và ảnh hưởng vào mỗi con người. Trên nền vải bố, mắt, mũi, tai, miệng, lộn tùng phèo, lúc thuận, lúc nghịch, khi to khi nhỏ. Vô thức và ý thức gặp nhau ở bờ nhận thức. Đời sống, không ngoài một cuộc cờ.

Giấc mơ

Trong phong thái người muôn mặt, bức "Giấc mơ"(sleeping), thể hiện một nét quái dị trông không giống người, nhưng thực ra lại đầy nhân tính. Thân hình của một người nam nhưng có cặp vú phụ nữ vẽ trái chiều, nhìn ngồ ngộ, điểm tính hài hước. Giàu tưởng tượng hơn, bạn có thể hình dung, núm ngược cho vai trò làm vợ, cái xuôi dành cho thiên chức làm mẹ, lại tượng trưng cho người nữ với những cá tính mưa nắng thất thường. Cái xấu, đẹp, phải, trái nằm chung với nhau như rác và hoa, như thiên thần bên ác quỷ, hữu hạn và vô hạn. Nếu xem thêm những bức sau của ông, bạn sẽ khám phá, ông không chỉ dừng lại ở việc vẽ ngược đầu mà giờ nét cọ còn phảng phất những trường phái khác như trừu tượng, ấn tượng, siêu thực và tượng trưng.

Khoả thân

Người phụ nữ trong tranh Đại Giang phần lớn là những thiếu phụ nhà quê nghèo khổ, dân dã, thô kệch, khuôn mặt, hình thể phảng phất nét nở nang của phụ nữ thời trung cổ. Nếu bạn thích tranh mỹ nữ, bạn sẽ không muốn nhìn tranh ông vì người phụ nữ của ông xấu xí. Riêng tôi, tôi lại thích bức "Khoả Thân" (nude) của ông hơn. Tôi thích màu hồng pha tím nâu và đen trong tranh( sau ông dùng nhiều màu ảm đạm, tối nhạt hơn xưa). Khuôn mặt người phụ nữ nằm ngược từ trái qua phải, từ trên xuống dưới, nét đầy, phúc hậu, an nhiên, ẩn dấu vẻ hiền thục của một Đức Mẹ Maria hay từ bi của một Đức Quán Thế Âm. Đôi tay ấm nắm lại, vững chãi, đầy tự tin của một bà mẹ. Hai bầu ngực như đôi mắt đại dương, chảy ngầm dòng sữa nuôi con. Người phụ nữ hậu hiện đại này trông tròn, to, vĩ đại như thiên chức trời định.

Đó là những cảm nhận của tôi, sau đây là vài nhận xét khi những con mắt hoạ sĩ nhà nghề quốc tế điểm tranh Nguyễn Đại Giang.

Francis Parent, một nhà khảo cứu và phê bình Lịch sử và Mỹ Thuật Pháp đã phân tích (Kỹ thuật điểm tranh phải ngắn, gọn nhưng đầy đủ), bức "Giấc mơ" của Đại Giang như sau:

Hình ảnh nhân vật tạo sự tưởng tượng sâu xa, có giá trị tinh thần, kích thích tưởng tượng, quái thú của giấc mơ hay những hình thể của đêm đen đã được miêu tả một cách vững chãi và hiện thực hơn Matta, Max Ernst, Gustave Moreau, Paul Delvaux, Dado, Vito Tangiani, Marko Mori...Tương quan sinh lý và tâm lý của bức tranh: hướng về khía cạnh tri thức, tinh thần của nhân vật bên trong chủ ý hướng về: ám ảnh của giấc mơ, có tính thơ mộng, trữ tình, tạo cảm giác lâng lâng, liên quan đến chủ đề của thế giới nội tâm. Tính truyền đạt của bức tranh: được xếp loại từ huyền bí nhất cho tới hiện đại nhất.

Ruthie Tucker, Giám đốc ban quản trị Amsterdam Whitney Gallery ở New york phát biểu:

Hoạ sĩ Đại Giang là một nhà sáng tạo, người tự thành lập được một bước tiến nghệ thuật mới. Hiệu quả của bước tiến này thách thức những mong đợi của chúng ta và dâng hiến chúng ta một cách nhìn hoàn toàn có một không hai. Hình thể nhân vật mà Đại Giang dựng nên, nhìn bất cân xứng nhưng thật ra nó giống hệt cảm xúc có được trong tranh trực tuyến của Picasso và những nhà sáng tạo khác thời thế kỷ 20. Trường phái "đảo ngược" của Đại Giang rất khó phân loại: một chút siêu thực, chút tượng trưng, chút Dadaist, tuy nhiên rất nhiều một "chân nghệ sĩ".

Anna Fahey, Nhà phê bình nghệ thuật của Seattle Weekly thêm:

Tranh giễu nhại Upside Downism của Đại Giang, phá vỡ lịch sử của Nghệ thuật Tây Phương.

Với kỹ thuật điện toán tân tiến ngày nay, con người càng văn minh, càng bước sâu hơn vào thế giới ảo. Sáng tạo không chỉ làm ra cái mới khác hẳn với cái nguyên thủy mà nó còn dựa trên cái cũ để làm ra cái mới. Ngành Nghệ thuật Thị giác giờ phát triển hơn với Nghệ thuật Trình diễn (Art Performance) và Nghệ thuật Video(Video Art). Ta có thể ví những thể loại này như một tiến trình của thời gian mà Video Art hay Art Performance là một chuỗi thời gian, còn Tranh, Ảnh là phút thời gian dừng lại. Đại Giang đã sáng tạo ra những nét vẽ mới và một trường phái cho riêng mình như một dấu mốc dừng lại của thời gian trong nghệ thuật. Tranh Đại Giang cũng như thời gian chảy một dòng và tiếp tục được ông sáng tạo theo một hướng mới mà ông gọi là Super Upsidedownism (Siêu Đảo Ngược) như một nghiệp dĩ. Thế giới cũng không ngừng thay đổi và cải tiến, cái này dựa trên cái kia, ý tưởng này làm khơi gợi cho ý tưởng khác, cái mới ra đời do quá trình nghiên cứu và tu sửa cái cũ như một nghịch lý của sáng tạo. Có thể do đó mà ảnh hưởng của trường phái Upsidedownism lan toả ra các khu vực nghệ thuật khác như kiến trúc, nhiếp ảnh và giải trí ca nhạc. Bạn có thể Google và tìm ra những bức ảnh với nghệ thuật đảo ngược lạ lẫm, hay chứng kiến những căn nhà hiện đại xây dưới hình thức bên ngoài trông như căn nhà được lật úp lại ở Spain, Vancouver, Germany, the Orlando, Austria, California and Poland.

Nhiếp ảnh Lady Gaga đảo ngược

Tôi hy vọng dòng sông sáng tạo trong Đại Giang chảy mãi để ông còn tiếp tục sáng tác cho đời những tác phẩm mới. Để tôi còn giật mình như năm xưa, xem tranh Đại Giang thấy mới, lạ, nhưng chưa yêu, còn bây giờ thì thấy mới, lạ, nhưng đã yêu.

Trịnh Thanh Thủy