Chim Việt Cành Nam [ Trở Về ] [ Trang chủ ] [ Tác giả ]
Chuyện "thề nguyền" qua câu hò của mẹ Trần Hạ Tháp "Lời thề trước miễu sau đình"Những câu hò bên bốn tao nôi và lời ru tha thiết canh trường.Hò giã gạo thức trắng đêm thanh, tiếng chày khuya rộn rã cơ hồ còn văng vẳng đâu đây. Mẹ... Dù người đã khuất núi. Và đứa bé nằm nôi, đầu xanh nay điểm bạc, vang bóng ấy vẫn chưa thôi đồng vọng giữa hồn con...
"Trai vong ơn, trai mắc...Gái bạc tình, gái mang..."Tại sao phải thề nguyền khi chỉ là "khẩu thuyết vô bằng" ? Phải chăng kẻ đem mối chân tình trao gửi, có khi sẽ ôm hận nghìn thu. Lời nói gió bay. Thề nguyền như nắng sớm mưa trưa, như đường đi xuôi ngược hai chiều...
"Mật ngọt chết ruồi" mẹ cẩn trọng khi đem chua - ngọt - nhỏ - to từ quả cây vườn vào ngụ ngôn giao tế :
"Ra đi mẹ có dặn lòng..."Gặp gỡ, cảm xúc, vấn vương và đi đến thề nguyền để cùng nhất tâm gắn bó.Trình tự ấy thông thường giúp khẳng định được niềm tin.Và rồi sẽ chẳng có gì đáng nói, khi không ai phải lỗi đạo cùng ai :
"Chanh chua mua lấy, ngọt bồng chớ ham""Cho dù đá nát vàng phai"Song cũng có thể rất dễ dàng thành nạn nhân của bội tín, vong thề. Là lúc tính thiêng liêng thề nguyền bị cố tình quên lãng để mưu toan điều phi nghĩa, bất nhân.
"Còn lời nguyền cũ đừng ai lỗi thề"Phản bội quá khứ khi đã qua rồi thời khốn khổ, hàn vi. Lúc cao sang, ai bỏ mặc ai nghẹn ngào nơi lối cũ đường quê :
"Chàng ơi phụ thiếp làm chi"Hào quang thành tựu ngoài đời không soi sáng vùng tối sau lưng còn để lại... Thành tựu vẫn thiếu đi nhân cách.Đâu là đạo nghĩa căn bản nhất một con người ? Nói làm gì vinh quanh và đức cao, vọng trọng :
"Thiếp là cơm nguội để khi đói lòng""Ra đi để mẹ ở nhà"Và vì thế, rất có thể lời thâm tình nhất cũng trở thành vô nghĩa. Lời thề nguyền nào ? Ai nhắc nhủ cùng ai :
"Gối nghiêng ai sửa, chén trà ai bưng ?"
"Thì thôi thệ hải, minh sơn..." (1)
"Để chàng hiển đạt ngựa xanh, lọng vàng""Ra đi ngó trước, ngó sau"Cho đến thời bùng nổ thông tin nầy, thề nguyền không phải chỉ là sản phẩm đặc trưng riêng giới bình dân, ít học. Vâng, một thủ tục vốn mang nặng hình thức, ít nhiều dựa vào thần-quyền-tâm-lý. Dựa vào niềm tin về một sức mạnh siêu nhiên, vô hình...cầm chịch - làm chứng - cho những người trong cuộc. Họ hy vọng thế lực kia đủ khả năng trói buộc, giúp đôi bên không trở thành - nạn nhân hoặc tác nhân - bội tín :
"Ngó nhà mấy cột, ngó cau mấy buồng"
"Nhớ lời thề c ũ còn không..?"
"Gối nghiêng chàng sửa, thiếp bưng chén trà ""Giả như ai một dạ hai lòng..."Nhưng lời nói, dù trịnh trọng đến đâu cũng chỉ là lời nói.Mục đích của thề nguyền không dừng lại ở đây mà chờ đợi hành vi thể hiện được lời thề. Chứng nghiệm chúng - việc đầu môi chót lưỡi - hiển nhiên phải kinh qua thời gian và xác quyết sau cùng.Lắm lúc, xác quyết ấy chỉ còn là hiện thân đầy cay đắng...
"Hai bên vai vát có Thần long hộ trì" (2)Nhồng - loài chim quý khi đã lột lưỡi luyện âm, nói được tiếng người. Ngôn-ngữ-con-vật tuy líu lo nhưng chả có tâm tình.Song mĩa mai thay, con vật ấy không bội tín, nuốt lời như miệng lưỡi của người ta :
"Nói rồi lột lưỡi như không..."Những giá trị ngàn vàng một đời người - tuổi trẻ, trinh tiết, tình yêu và hoài bão - vì thế một đi không trở lại.Bài học đau thương khi vỡ lẽ, chẳng ích gì cho kinh nghiệm tự thân.Chỉ một lần, đủ để mất đi tất cả. Sai lầm trả giá bằng tiêu vong những gì không thể nào tìm lại.Đã lỡ tin vào những hứa hẹn huy hoàng, lời thở than tuyệt vọng :
"Phải chi lột lưỡi như nhồng mà hay""Cầm vàng mà lội sang sông"Danh vọng, tiền tài, quyền thế ? Vì cá nhân hay đạo nghĩa nhân quần ? Cái gì đích thực khiến bội tín, vong thề. Câu hỏi cũ trong tiềm thức nhân loại. Hỏi không để tìm ra giải đáp nhưng để đồng cảm với nỗi đau chưa bao giờ chấm dứt :
"Vàng rơi không tiếc, tiếc công cầm vàng""Cầu mô cao cho bằng cầu danh vọng"Kẻ bạc nghĩa, vô tâm là thế nhưng lòng mẹ vẫn vô bờ. Rộng lượng ấy tìm nơi đâu ? Giữa cuộc đời đầy nghiệt ngã đa đoan :
"Nghĩa mô trọng cho bằng nghĩa phu thê"
"Từ khi chàng lỗi câu thề"
"Tham giàu, phụ khó bỏ bề gia nương""Mẹ già răng rụng tóc sương"Vẫn có người may mắn ? - hay thực ra tinh vi hơn - nhìn rõ trước bản chất ẩn sau những cảm xúc kịch bản đầy thoa mị tâm hồn :
"Hái cau mồng một, thắp hương vái trời...""Đã nghề khóc mướn, cười thuê"Vỡ mộng.Và vì thế, nhắc nhủ nhau bao nhiêu lời thấm thía :
"Tin chi lời bậu câu thề trăm năm...""Hoạ hổ hoạ bì, nan hoạ cốt" (3)Đấy là bi-hài-kịch của bội tín, vong thề.Cự tuyệt, tất nhiên khi ẩn ý lợi dụng của kẻ đội lốt chính nhân đã tới hồi lộ diện :
"Tri nhân tri diện, bất tri tâm" (4)
"May mô may chút nữa em lầm"
"Khoai lang khô xắt lát, tưởng Cao Ly sâm bên Tàu""Thôi thôi buông áo em ra"Tính lãng mạn của thề nguyền - với kẻ giả đạo đức - là phương tiện tốt để nguỵ trang nhằm lung lạc những tâm hồn đa cảm.Mặt khác, đấy là thứ xiềng xích với ai đem chìa khoá con tim trao nhầm kẻ dối gian, quỷ quyệt :
"Mặt trời đã lặn, đường qua bụi bờ...""Câu thề trót đã cùng ai..."Thề nguyền...Tuyên thệ dựa vào bất cứ ai, bất cứ thế lực nào dù hữu thể hoặc vô hình, thế quyền hay tín ngưỡng... Cuối cùng, đích thực chỉ thu gọn trước lương tâm mỗi con người trong cuộc :
"Khốn lui lỡ tới, luỵ dài đêm thâu" (5)
"Xui chi bạc phước má đào"
"Hoa lài cắm bãi phân trâu giữa đường""Vàng mười chẳng sợ lửa hui"Lương tâm được nhận biết - rõ ràng nhất - qua thời gian và hành vi chân thực.Lương tâm dị ứng với những ngôn từ đầy mỹ lệ, hoa hoè.Vâng, đã là lương-tâm-thật, không bao giờ tự ca ngợi mình, tự vinh-danh-bản-ngã :
"Việc chi thề thốt chú với tui răng hè ? "
"Lương tâm mô mà rứa với tê..."
"Việc đời ai biết có khi hè, khi đông...?""Tốt gỗ hơn tốt sơn son"Khôn và dại.Một đời người, qua bao lần tự vấn ? Chưa hẳn ai đã dừng lại để đúc kết sau cùng mà không cần ngẫm suy, thay đổi :
"Vàng lưng, bạc bọc không sờn dạ em"
"Thưa với chàng, thoả ý thuyền quyên..."
"Sá chi quân tử nhà phên vách, vách bùn"
"Giả như ai lợi khẩu thề nguyền"
"Non mòn hay biển cạn, mắc chi em giao lời...""Khôn mô khôn sánh bằng khôn-đạo-nghĩa"Khi bảo rằng :
"Dại mô dại cho bằng dại-mua-danh"
"Mai chiều khi bạc đầu xanh"
"Ngẫm câu thề thốt đã mấy lần tin ai ?""Đi cho biết đó biết đây"Cái khôn trong biết bao khoa học tự nhiên và nhân văn xã hội.Vâng, nhưng cái khôn-đạo-nghĩa con người cần tìm học ở nơi đâu ?
"Ở nhà với mẹ, biết ngày nào khôn ? ""Ở nhà với mẹ" là hạnh phúc cho những ai - dù khôn ngoan, lớn tuổi đến đâu - cứ vẫn thấy luôn dại khờ, bé bỏng.Và vì thế, câu tự hỏi "biết ngày nào khôn" như một cách nói khác đi, để tỏ niềm vui vẫn còn trong vòng tay của mẹ.
Ôi, những câu hò.Có cần đâu những triết lý cao xa ? Suốt đời người xuôi ngược giữa hai đầu khôn dại, giữa văn minh và sách vở bộn bề...Tại sao lòng ai còn bâng khuâng, khắc khoải.
Bài-học-đời trải qua, chưa bao giờ là đủ - vẫn tiếp tục - để đứa con mãi mãi bất ngờ về đạo nghĩa còn mênh mông trong câu hò của mẹ.
(Thành nội - Huế.09/2008)(1)Thệ hải, minh sơn : Thề nguyền có biển cả, núi non làm chứng
Trần Hạ Tháp(2)Thần long(hộ pháp) :Các vị thần bảo vệ chánh pháp nhà Phật
(3)Hoạ hổ hoạ bì, nan hoạ cốt : Vẽ cọp vẽ da, khó vẽ xương
(4)Tri nhân tri diện, bất tri tâm : Biết người biết mặt, chẳng biết tâm
(5)Luỵ : Nước mắt - âm bình dân xưa của "Lệ"
[ Trở Về ]