Trên
đất Pháp, chưa bao giờ tôi thấy một sân khấu đông phụ
nữ ta mặc đồng phục khăn áo vàng, mỗi người ngồi sử
dụng một cây đàn tranh, như hôm lễ kỷ niệm 40 năm đoàn
Phuợng Ca ngày 17.01.2009 ở thính đường Nhạc học viện Antony,
miền nam Paris. Quang cảnh rực rỡ trước mắt một người
Việt tha hương như tôi trong khoảnh khắc đã đưa tôi bay
bổng lên mấy tầng mây. Khi mấy chục nữ nhạc công đồng
loạt bắt đầu hòa tấu với những bản thu hồ, tam pháp,
ngũ điểm mai, tôi tưởng như đang trở về lại đất
nước mến yêu xa lánh hơn một nửa thế kỷ. Người thành
lập ra đoàn Phượng Ca nầy là chị Đỗ Thị Phương Oanh,
sinh năm 1945 ở Đà Lạt, tốt nghiệp trường Quốc gia Âm
nhạc và Kịch nghệ Sài Gòn năm 1962. Gần đây, cùng với
cô bạn một nửa dòng máu Việt Dominique Hardy, Giám đốc nghệ
thuật Hội Giao lưu Văn học Pháp-Á, chị đã thực hiện một
đề án về tìm những nét đặc sắc trong tâm hồn người
Việt qua những chuyện kể, bài hát của người dân ở thành
thị, nông thôn, đồng bằng, miền núi. Ở Huế, nơi đã chiếm
một phần thân thể của chị như chị nói, chị và cô bạn
đã ghi được những gì liên quan đến tập tục, những quan
niệm về tâm linh, tín ngưỡng, mối dây liên hệ giữa người
sống và cõi chết, những điều kiêng kỵ trong đời sống
hằng ngày,.... Trong một cuộc phỏng vấn cách đây hai năm,
chị nói dân tộc ta có truyền thống thờ ông bà lâu đời
nên tâm linh là chuyện đã ăn sâu vào trí thức người dân.
Chị khẳng định phải luôn giữ tiếng nói, âm nhạc, phong
tục tập quán ngày Tết cũng như ngày thường mới giữ được
tinh thần Việt Nam. Tôi nghĩ nếu ta còn biết rung động với
nhạc điệu Việt Nam thì tinh thần luôn còn giữ đó. Thật
ra, đã từng sống ở bên quê nhà, đã từng biết thưởng
thức những giọng hát, tiếng đàn, nhất là tiếng đàn tranh
thánh thót, tiếng đàn bầu não nùng, tiếng đàn nhị réo
rắt, tiếng đàn đáy tế nhị thì không làm sao quên được
một nền văn hóa bền vững từ nhiều ngàn năm.
Dẫn đầu phong
trào Về nguồn cùng với những đoàn Du Ca, Hoa Sim,…chị Phương
Oanh, nguyên chuyên môn về nhạc Huế, thành lập trường dạy
nhạc Phượng ca Dân ca Quốc nhạc tại Sài Gòn năm 1969 sau
một chuyến Tây du. Hồi ấy, Trường tọa lạc ở số 614/4
đường Phan Đình Phùng, quận 3, Sài Gòn, có gần 200 học
sinh, chia làm 8 lớp. Giảng dạy ở Trường của chị có những
cô giáo Trần Thị Thanh Thủy, Lê Ngọc Thanh, Phạm Thị Lê
Hà đảm nhận. Là một trong những giáo sư (1964-1975) hiếm
có ở Nhạc viện Quốc gia Cao đẳng Sài Gòn, chị đã cộng
tác với các đài phát thanh, truyền hình. Cùng với các nhạc
sĩ Phạm Duy, Nguyễn Đức Quang, chị đem nhạc dân tộc vào
học đường, đại học và được các vị khoa bảng hòa mình
hưởng ứng. Bắt đầu từ 1976, chị tiếp tục hoạt động
ở Âu châu, mở trường, lập hội trong 8 nước, thành công
phổ biến rộng rãi âm nhạc truyền thống Việt Nam trong nhiều
quốc gia trên thế giới. Đoàn Phượng Ca trở thành một tổ
chức phi chính phủ : chị luôn theo dõi một tôn chỉ "bảo
tồn, phát triển và chuyển giao sự hiểu biết của mình về
âm nhạc truyền thống dân gian Việt Nam đến mọi tầng lớp
trong xã hội, giúp cho họ bất chấp tuổi tác có thể chơi
được những nhạc cụ hay hát những bài dân ca Việt nam".
Theo chị, vì âm nhạc giúp con người sáng tạo và phát triển
nhân cách con người và, trong các loại âm nhạc, chị chọn
âm nhạc truyền thống vì chị mong muốn giới trẻ Việt Nam
biết rõ nguồn cội, văn hóa của mình, từ đó mạnh bề
lưu truyền. Định cư ở Tây phương, chị tự tạo thêm một
trọng trách nhắc nhủ nền nhạc dân tộc cho những kiều
bào sống tha hương, một công việc xem như đơn giản, thật
ra đòi hỏi nhiều kiên nhẫn và hy sinh. Chị xem tổ quốc
ngày nay không còn chỉ giới hạn trong mảnh đất hình chữ
S mà vượt qua mọi đại dương, lan khắp ra bốn phương. Tôi
đã may mắn được dự những cuộc biểu diễn của chị và
học trò trong nhiều buổi Tết của Hội Giúp đỡ Trẻ con
Việt Nam trong vùng quanh Paris. Cách đây hơn mười năm, tôi
cũng có mặt ở Trung tâm Mandapa giữa kinh thành ánh sáng hôm
chị cùng hòa tấu với hai chị Thúy Hoan, Quỳnh Hạnh và anh
Giáo sư Trần Văn Khê.
|
|
ảnh Võ Quang
Yến
|
Vì âm nhạc truyền
thống lấy văn hóa tổ tiên làm căn bản, biểu hiện toàn
thể dân tộc, mọi phát triển xã hội đều có lợi. Thêm
vào kiến thức lượm lặt được ở xứ người, âm nhạc
ngày chỉ càng thêm phong phú. Một điều kiện cần được
tôn trọng là phải luôn bảo vệ truyền thống như một cây
đem bứng trồng thì phải chăm lo gốc rễ không thì dù có
thân vạm vỡ, cây cũng không thể sống lâu. Đằng khác biết
giữ gìn vốn hiểu biết văn hóa của mình, cuộc hội nhập
vào nơi mình định cư mới dễ dàng và có kết quả tốt.
Và chị kêu gọi mọi người thiết tha đến nền văn hóa
tổ tiên, góp sức hầu mong để lại cho con cháu sau nầy một
vốn liếng dân tộc chắc chắn tránh được quên nước, mất
gốc. Chỉ riêng vùng Ile-de-France, đoàn đã tiếp nhận hơn
một trăm học viên, một con số ngày càng tăng. Đoàn đi biểu
diễn khắp nơi, từ Tòa thánh Vatican qua Viện Bảo tàng Boston,
từ Nouvelles Orléans qua Trung Phi,... Hiện nay chị Phương Oanh
là Giáo sư quốc gia tốt nghiệp ở Strasbourg và giảng dạy
ở những Nhạc viện Antony và Sevran. Năm 1988 chị đoạt Huân
chương Vàng Viện Hàn lâm Nghệ thuật Á châu đặc biệt trong
những công tác về nhạc Việt Nam. Năm 1994, chị được tặng
thưởng Huân chương Công trạng Hoa Kỳ nhờ những thành công
trong cuộc truyền bá nhạc dân tộc Việt Nam ở giới trẻ.
Và chắc rồi chị còn được thưởng nhiều nữa vì chị
hoạt động thường xuyên, mạnh mẽ : theo chị, văn hoá là
một thiên hướng theo dõi suốt đời, mình không có quyền
nghỉ ngơi, mệt mỏi, chán nản,…Qua tháng 1.2006, "Phượng
ca II" ra đời, bắt đầu với 7 học viên, số nầy tăng dần
đến 20 và hy vọng còn tăng lên nhiều nữa. Cô giáo chủ
nhiệm lúc ban đầu Nguyễn Đài Ngọc Dung (Phượng ca Lognes)
nay được cô giáo Trương Hạnh Dung lại tiếp sức. Các cô
cũng như cô Đỗ Duy Nguyệt Ánh đều tốt nghiệp khoá học
về Âm nhạc truyền thống Việt Nam ở Pháp với chứng chỉ
hạng giỏi. "Nhóm Văn hóa cổ truyền Nhạc học và Giáo dục
Octave" của "thầy đờn" Nguyệt Ánh ở Orsay, ngoài lớp đàn
tranh còn có những lớp dạy ngôn ngữ tiếng Việt và nấu
ăn món Việt, nhắm mục đích tăng cường giao hảo giữa hai
nền văn hoá qua những buổi sinh hoạt và những cuộc biểu
diễn, đổng thời góp phần vào những hoạt động nhân đạo
và xã hội như cấp học bổng cho học sinh và sinh viên ở
Việt Nam.
|
|
|
ảnh Võ Quang
Yến
|
Hôm lễ kỷ niệm
40 năm, đông đủ bạn bè, các Cánh Phượng khắp nơi đã
lại họp mặt nên sân khấu mới đông đúc như vậy : các
trường Antony, Orsay, Lognes, Sevran, Taverny, Paris, Giáo Xứ, Bruxelles,
Oslo,... Sau lời cám ơn của Phương Oanh, lễ trao quà tri ơn
cho các anh Trần Quang Hải, Từ Nguyên, Phạm Văn Chương, chị
Lan Phương là những người bạn đã có mặt với Phượng
Ca tứ những năm đầu tiên chập chững ở Việt Nam cũng như
ở Pháp, móng tay vàng cho nhà giáo Ngọc Dung, khán giả đầy
chật thính đường được nghe tiếng đàn của 12 em "Ngón
tay nhỏ". Tuy còn trẻ tuổi, cách chơi đàn khá điêu luyện
của các em chỉ rõ công lao giảng dạy của các cô giáo và
nhất là dấy lên một mối hy vọng tràn trề cho tương lai,
cho các em đã đành mà còn cho nền nhạc Việt ở đất nước
xứ người. Bên phần các cô giáo thì góp phần với những
ca sĩ, nhạc công lần lượt cho thưởng thức những bài nhạc
cổ điển lưu luyến, quen thuộc. Ngọc Dung, Nguyệt Ánh, Hạnh
Dung đàn đệm lời ca Phương Oanh trong một bản nhạc lễ
Xàng
xê, nhạc điệu thường hay nghe trong chương trình bài bản
đàn ca tài tử. Đặc biệt Nguyệt Ánh đệm nhạc đàn tranh
cho Nguyễn Đức trong những bài Vọng cổ rạo rực,
một thời đã làm mê mẩn tuổi trẻ của biết bao thế hệ
khán giả trước khi đất nước lâm vào cảnh chiến tranh.
Trên một nền nhạc gõ đồng đều, tiếng sáo ngang của Elise
Battais bay bổng cống hiến khán giả một bài Lý hoài nam
nhí nhỏm miền nam. Mạnh Hùng với tiếng đàn bầu trầm lắng
qua bài Se chỉ luồn kim ru ngủ khán giả trong một điệu
nhạc quyến rũ du dương gây lên một nỗi buồn nhớ mông
lung trong lòng người xa xứ. Quỳnh Như, Mỹ Ly, Pierre cùng
với tiếng trống Ngọc Dung và toàn thể đoàn Phượng Ca trái
lại "chơi" bài điệu bắc Bình bán náo động hơn, một
điệu nhạc Huế có lẽ đã được Tả quân Lê Văn Duyệt
đem vào Nam đóng góp vào bài bản nhạc điệu tài tử, hay
cùng với các em nhỏ biểu diễn bài Bà mẹ quê nhắc
nhở tình thương gia đình luôn nặng trĩu trong lòng nguời
Việt. Còn để nhắc nhở tình thương đất nước, Như Khánh,
Phương Khanh, Phượng Oanh, Nguyễn Đức trình bày bài Tình
hoài hương đầy tình cảm của Phạm Duy với tiếng đàn
tranh của Ngọc Dung, tiếng đàn nhị (đàn cò) của Quang Long,
tiếng sáo ngang của Elise Battais đệm thêm tiếng dàn dương
cầm của Jinna Jang.
|
|
|
ảnh Võ Quang
Yến
|
Hôm nay là lễ kỷ
niệm một đoạn đường dài của đoàn Phượng ca nên nhiều
hội bạn đã lại góp phần giúp vui. Đại Hàn có đoàn bộ
gõ trống Olsou với Hyun Uok Lee biểu diễn Arirang với Jinna
Jang (dương cầm), Margaritta (múa) và Phương Oanh phụ họa đàn
tranh. Trung Quốc cho nghe tiếng đàn sắc guquin với Luca Bonvini
và Xu Hong. Diana xứ Lào trình bày điệu nhảy Dok Champas trên
tiếng đàn tranh hoà tấu của Ngọc Dung và Hạnh Dung. Đến
lượt các bạn Nhật Bản bắt đầu với Ritsuko Calier thực
hiện một buổi trà đạo với các phụ nữ đất Phù Tang
trong tiếng đàn của Nguyệt Ánh và tiếng sáo của Bertrand
Blondet, tiếp theo là tiếng hát hùng mạnh của ca sĩ Kawashima.
Vùng Occitanie ở Pháp góp phần với tiếng đàn cithare cổ
đầm ấm của Françoise Miramont. Còn Việt Nam thì có Võ
Quang Long cùng với Ali và Tarik biểu diễn những điệu võ
của Việt Quyền Thuật nhịp nhàng qua bài điệu bắc Lưu
thủy trong tiếng đàn tranh của toàn thể nhóm. Nhóm nầy cũng
kết liễu buổi lễ với màn Đoản xuân ca, qua tiếng trống
của Vũ Kim, giọng hát của Phương Oanh và Véronique Tricon,
có cô vũ công Margaritta từ bên nước Nga xa xôi lại, mặc
áo tím dài, tóc xỏa ngang vai, tay mang nón lá, uyển chuyển
uốn lượn một điệu múa biết bao khêu gợi. Và với hình
ảnh cô gái linh động nầy, khán giả rời thính phòng qua
đại sảnh bên cạnh thưởng thức những món ăn đặc biệt
Việt Nam do bạn bè đem lại, từ nhiều năm nay trở thành
rất quen thuộc đối với người Âu Tây. Cùng với âm nhạc,
ẩm thực đã góp phần vào việc truyền bá văn hoá nước
nhà ra bốn phương, một hoài bảo của chị Phượng Oanh khi
hết lòng xây dựng đoàn Phượng ca.
|
|
|
ảnh Võ Quang
Yến
|
|
|
|
ảnh Võ Quang
Yến
|
Khi dấn thân vào
một công tác lớn lao như muốn bảo tồn, truyền đạt đồng
thời phát triển, cải tiến nền nhạc truyền thống ông cha
ta ở đất nước người, chắc chị Phương Oanh biết trước
sẽ đứng truớc một nghịch biến vừa là một thử thách
cần phải vượt qua. Nhạc truyền thống theo nguyên tắc phải
là một nền nhạc bất di bất dịch, nhưng làm sao chống lại
được ảnh hưởng của sự tiến triển trong nhạc cụ từ
đấy phương cách sử dụng các nhạc cụ ấy, của sự chung
đụng thường xuyên với các nền âm nhạc khác luôn có mặt
quanh ta và luôn sẵn sàng hòa mình vào. Rút cuộc, dù muốn
dù không nền âm nhạc cổ truyền dần dần buộc phải biến
chuyển. Công tác của chị Phương Oanh đã bắt đầu và rồi
đây sẽ rất là tế nhị. Chị phải tiếp tục dạy chơi
đàn theo truyền thống nhưng cũng không thể chống lại được
cuộc cách tân. Nói như Joseph-François Kremer trong bài diễn
văn nhân 30 năm Phượng Ca, không còn phải là chuyện lưu truyền
một tử ngữ mà phải làm cho nó sống động trong thực tế
hiện tại thời buổi ta đang sống. Trước đây tôi cũng từng
được nghe anh Giáo sư Trần Văn Khê nhiều lần đề cập
đến vấn đề nầy và giải thích, theo mức hiểu biết của
tôi, cuộc cách tân cần thiết không thể tránh nhưng nhạc
sĩ phải luôn cố gắng đừng quên nguồn cội, như vậy nền
nhạc dân tộc mới tồn tại được. Tôi tin chị Phương Oanh
đã biết chọn đúng đường đi, với phương châm "bảo tồn,
phát huy, phát triển" và với tài năng của chị, chị
đang mạnh dạn tiến lên trên đuờng thành công. 13 pho sách
giáo khoa để giảng dạy đàn tranh là một công trình lỗi
lạc cần thiết sau nhiều năm miệt mài khảo cứu. 40 năm
tuy dài mà ngắn, công việc của chị đã bắt đầu làm thì
chị còn sức đi xa hơn và sau đó con em đã được huấn luyện
ắt có đủ điều kiện để nắm đuốc tiếp tục con đường
chị đã vạch.
|
|
ảnh Võ Quang
Yến
|
Phượng
Ca Dân ca Quốc nhạc
Siège
social : 28ter rue des Mallets 95150 Taverny FRANCE
Siège
d’exploitation : 53 rue Nationale, 735013 Paris
Tél
: (33)1 39 95 28 53 Email : info@phuongca.org Websites
: www.phuongca.org
Xô
thành tiết xuân phân 2009
[
Trở Về ]
