 |
 |
|
Ảnh Võ Qưang Yến
|
Ảnh Võ Qưang Yến
|
Người ngoại đạo
đi xem chắc thế nào cũng có đặt câu hỏi Ganesha là ai. Trong
Ấn Độ giáo có nhiều thần, nhưng Ganesha thì không làm sao
lầm được vì là vị thần độc nhất có một đầu voi.
Những sách xưa purana kể nhiều sự tích về nguồn gốc Ganesha.
Trong nhiều truyền thuyết Ganesh là con của Shiva, như trong
Linga-Purana, Ganesh được sáng tạo để chiến thắng những
hung thần Asura thường lại phá phách các Nữ thiên Deva ; trong
Varaha-Purana, Ganesha là một chàng trai xuất sắc manasika putra
sinh ra từ trí tuệ Shiva vào một lúc thiền định say đắm.
Nhưng theo nhiều huyền thoại khác Ganesha là một sáng tạo
của Parvati, phu nhân Shiva. Theo bản Shiva-Purana thông thường
nhất, Parvati cần một người giữ cửa trong lúc bà đang tắm,
cọ da lấy chất tiết tạo ra một chàng trai Ganesha xinh đẹp
tuấn tú. Khi Shiva về nhà, Ganesha tuân lệnh giữ cửa lại
không biết mặt Shiva nên không cho vào. Một cuộc ẩu đả
xảy ra. Ngang đây có nhiều dị bản. Có bản cho Shiva gởi
quân binh Gana lại xung kích nhưng không thành, mời Brahma lại
thương lượng cũng không được, bèn kêu những thần chiến
tranh Kartikeya và Indra lại đánh ; nhờ "Bà Đen" Kali (thể dạng
ghê gớm của Parvati) và Durga (một thể dạng khác của Parvati)
do Parvati kêu cứu, Ganesha đủ sức chống đở ; Shiva liền
nhờ Vishnu hổ trợ vận dụng maya tức là ảo ảnh gây hoang
mang, thừa cơ dùng đinh ba (chĩa ba răng) chặt đầu Ganesha.
Đau đớn và vô cùng tức giận, Parvati phái một đoàn Shakti
(năng lực nữ giới) lại xé ăn những Gana. Khiếp sợ, Brahma
và Vishnu cầu xin tha thứ và cam đoan làm Ganesha sống lại
còn Shiva thì ra lệnh cho phái viên đem về cái đầu sinh vật
thứ nhất gặp trên đường. Họ thấy một con voi đang nằm
ngủ, hướng đầu vế phía bắc, liền cắt đầu đem về
ráp lên cơ thể Ganesha, tức khắc Shiva vận dụng quyền lực
ishatvam cho Ganesha sống lại, đặt cho nó tên Ganapati tức là
thủ lĩnh những Gana. Sau đấy, Ganesha được giới thiệu với
các thiên thần là con của Shiva và Parvati.
 |
 |
|
Ảnh Võ Qưang Yến
|
Ảnh Võ Qưang Yến
|
 |
 |
|
Ảnh Võ Qưang Yến
|
Ảnh Võ Qưang Yến
|
Trong nhiều sự
tích của trường phái Vishnu, Ganesh là hóa thân của Krishna.
Dị bản sau đây trong purana cũng không kém phần thú vi. Pavarti
rất mong có con. Shiva buộc bà phải tuân thủ một thời kỳ
kiêng cử punyaka một năm đồng thời phục tùng một số thử
thách để tỏ rõ quyết tâm mong ước của mình, sau đó bà
nghe tiếng gọi lên trời đón con. Ganesha kháu khỉnh, đem về
núi Kailasa, được mọi thiên thần lại khen ngợi. Trong số
khách chín hành tinh Navagraha, Shani thuộc Thổ tinh bị vợ hay
ghen cấm không cho ngửng mặt nhìn bất cứ ai, nếu nhìn thì
người ấy bị tiêu hủy, nên yêu cầu đứa nhỏ cúi đầu
xuống. Pavarti nổi giận lại không tin, buộc Shani phải ngửng
mặt nhìn, tức thì đầu đứa nhỏ bị cắt đưa về Goloka,
thế giới của Krishna, vì thuở ban đầu Ganesha là Krishna ở
thể dạng con người, theo Brahmavaivarta-Purana. Thấy Parvati khóc
lóc đau đớn, Vishnu cởi chim thần Garuda đi tìm một cái đầu
sinh vật để thay thế. Vế phía bắc trên bờ sông Pushpabhadra,
ông gặp một đàn voi đang ngủ. Ông chọn một con có đầu
hướng về miền bắc, cắt đi đem về cho ráp vào cơ thể
đứa nhỏ. Theo những giải thích của sự tích, con voi nầy
nguyên là một thần nước Gandharva, mạnh mẽ và giỏi bắn
cung, không còn muốn lưu lại ở trần thế nữa ; cái đầu
voi nầy cũng có thể là đầu con voi Airavata, vật cưỡi của
thần Indra. Dù sao, đứa nhỏ sống lại với một đầu voi,
một nhân vật vừa khôn vừa mạnh như voi. Ăn bận tươm tất,
Ganesha được Vishnu giới thiệu với các thiên thần và đặt
cho tám tên : Vighnesvara, Ganesha, Heramba, Gajanana, Lambodara, Ekadanta,
Soorpakarna và Vinayaka. Trong huyền sử còn có một tên nữa
là Dvaimatura. Số là Parvati một hôm để tiêu khiển lấy phần
tiết từ da mình nắn thành một đứa trẻ, đem ra tắm ở
sông Hằng Hà Ganga, đứa trẻ sống lên đẹp đẽ. Cả hai
Parvati và Ganga đều tin nó là con của mình nên tên Dvaimatura
có nghĩa là sinh từ hai mẹ. Dù sao, sự tích sinh đẻ Ganesha
từ Parvati phát xuất từ thuở trước Vệ đà, trong một xã
hội mẫu hệ, nhân vật được thờ cúng là đức Thánh Mẫu.
 |
 |
|
Ảnh Võ Qưang Yến
|
Ảnh Võ Qưang Yến
|
Đầu voi của Ganesha
là công trình của Shiva, muốn biến hóa một đứa trẻ hăng
tính, nóng tính thành một nhân vật khôn ngoan và tinh tế.
Con đường đi tìm cái đầu về phía bắc có nghĩa là con
đường thiên khải (devayana), cái đầu sinh vật thứ nhất
hướng mặt về phía bắc (uttaram) biểu hiện điềm lành và
thấm nhuần đạo lý. Trên thế giới, thân người đầu thú
vật không hiếm : ở Babylon có Asur đầu chim, ở Ai Cập có
Horus đầu chim cắt, ở Crete có Minos đầu bò đực, chưa nói
đến những nữ thiên như Sekhmat có đầu sư tử, Hera có đầu
bò cái,...nhưng ở Ấn Độ thì chỉ có Ganesha đầu voi. Thường
lệ, Ganesha chỉ có một đầu nhưng thời trước, ở Ấn Độ
cũng như ở Nepal, nó có thể có nhiều đầu tuy ít trong vài
hình tượng và tiểu họa hiếm. Gần đây và trong thủ công
nghệ hiện đại, thấy có nhiều hình tượng Ganesha bằng
gỗ hay bằng đá mềm (steatit, serpentin) hay bằng đồng thanh,
với ba hay năm đầu, sắp ngang nhau hay làm hai, ba tầng, thường
được xếp vào dạng Mật giáo. Được gọi Dvimukha Ganesha
khi nó có hai đầu tượng trưng cho vũ trụ vi mô và vũ trụ
vĩ mô tức là pindanda và brahmanda (chiếc trứng vàng vũ trụ
nguyên gốc mọi vật) vì Ấn giáo bí truyền xem con người
như là một bản phiên của vũ trụ. Ba đầu trong Trimukha Genesha
đại diện cho ba trạng thái bản thể guna (đức tính của
cuộc sống) : rajas (nhiệt huyết), tamas (thụ động), sattva
(nhân từ). Những Ganesha bốn đầu Chathurmukha Ganesha, cũng
như bốn tay, có thể xem như những phương diện tâm lý mà
Brahma xuất hiện trong thế gian hay bốn kinh Vệ đà : nana (trí
tuệ), buddhi (lương tâm), ahamkara (ý thức), chitta (tâm thần).
Những Ganesha năm đầu Panchamukha Ganesha thường gặp có nhiều
giải thích, thích đáng nhất có lẽ là năm ảo ảnh vật
thể maya kosha trong ngành du già yoga : anna (thể chất), prana
(hơi thở), mano (trí tuệ), vighnana (lương tâm) và ananda (hạnh
phúc) nằm lên trên bốn đầu kia tất cả đều hướng về
bốn phương trời. Rất hiếm gặp Ganesha mười đầu. Bên
Nepal có một Ganesha năm đầu, mười tay, nhảy múa với một
vầng hào quang rực lửa.
 |
 |
|
Ảnh Võ Qưang Yến
|
Ảnh Võ Qưang Yến
|
Ganesha còn mang tên Ekadanta nghĩa là có một cái ngà độc nhất (thể dạng bất đả) tuợng trưng cho tính duy nhất và tính siêu việt. Sự kiện được giải thích trong Brahmanda-Purana. Parashurama là một hóa thân của Vishnu, sinh xuống trần thế để dạy đạo lý cho giới cầm quyền, cho đẳng cấp chiến sĩ kshatriya ngày trở nên ngạo nghễ; là người trần tục, ông ngẫm nghĩ nhiều về Shiva, được ban tặng cái rìu thiên thần parashu để đánh thắng các loài quỷ quái; hôm lên núi Kailasha muốn vào chào Shiva, Ganesha giữ cửa không chịu cho vào, Parashurama dùng rìu đánh gảy ngà bên mặt của Ganesha. Một truyền thuyết khác kể Ganesha một hôm tham ăn vỡ bụng, phải lấy một con rắn làm thắt lưng cột bụng lại, Mặt trăng thấy vậy cất tiếng cười, Ganesha tức giận bẻ gãy ngà mặt ném vào cung trăng và cấm tiếp tục sáng. Cả nhân loại lẫn thiên thần đều khổ sở không còn sáng trăng, lại xin Ganesh tha thứ, tốt bụng Ganesh chịu tha nhưng từ nay Mặt trăng chỉ được sáng tỏ trước và sau ngày rằm. Ngày nay, những người sùng đạo vẫn còn tránh nhìn cung trăng ngày sinh nhật của Ganesha. Có sự tích kể Ganesha, khi được các thiên thần kêu cứu, lại đánh nhau với Gajamukhasura; ông nầy là một Asura đặc biệt có quyền lực lớn, khó đánh thắng nên Ganesha bẻ gãy ngà mặt của mình phóng vào Gajamukhasura rồi đuổi theo biến hóa nó thành một con chuột, sau nầy trở thành vật cưỡi cho mình. Về con chuột nầy, một truyền thuyết giải thích một hôm khi được Parvati biếu tặng một dĩa bánh ngọt modaka, Ganesha vui sướng nhảy múa, trong hang bên cạnh, một chú chuột mushaka đánh hơi mò ra xem...Theo một sự tích purama khác, trong triều Indra, vì lớn tiếng với nhà hiền triết Vamadeva, một thần Gandharva tên là Krauncha bị vị nầy biến hóa ra thành một con chuột. Con chuột nầy, đúng như bản chất của nó, vào tu viện của nhà hiền triết Parachara phá phách, Vinayaka (một tên khác của Ganesha) được mời lại thuần hóa... Ở đây tính hài hước được thể hiện rõ ràng : ai cũng thấy con voi to lớn biết bao so với con chuột, đằng khác ai cũng biết voi rất sợ chuột vì nó có thể xông vào trong mũi vòi ! Tuy nhiên nên hiểu trong hình tượng, con chuột vật cưỡi mang Ganesha hay đứng bên cạnh hai chân, tức atman (ngã, cái ta), dâng chiếc bánh biểu tượng đồ cúng kết quả những hành động của chúng ta : như vậy nghĩa là khi từ bỏ những kết quả nầy đặt vào tay Thượng đế tất coi Ngài là sáng tạo mọi hành động, người sùng đạo tự giải thoát ra khỏi chu kỳ sinh tử, tránh được tác nghiệp.
Ganesh thường được
trình bày với bốn tay, nhưng cũng thấy có hai tay và lắm
khi, sáu, tám, mười, mười hai,... tay. Ganesha hai tay chỉ thấy
ở những hình tượng xưa cho đến thời kỳ Gupta (thế kỷ
5-8). Ganesha nhiều tay phân biệt những chư thiên Ấn giáo bên
cạnh những thiên thể Apsara, Dvarapala, Devadasi, Yaksha,...phần
lớn ở xứ Nepal. Là chúa tể vũ trụ, Ganesha sáng tạo bốn
loại bản thể, bốn đẳng cấp, biểu lộ bốn đường kiến
thức, bốn thánh sử Veda. " Cậu bé nầy thiết lập ưu
thế chư thiên trên trời, con người ở trần thế, quỷ quái,
rắn rết dưới đất, từ nó mà vận động tứ hành, vậy
thì nó có bốn tay ,...". Vì Ganesha biểu thị atman
nên bốn công cụ kia có thể vận dụng trong ta. Tay Ganesha
thường biểu diễn hai ấn quyết : thí nguyện ấn varada-mudra
chỉ rõ lòng hào hiệp, gan bàn tay mở ra trước, ngón tay hướng
xuống dưới, có khi tay nắm một tràng hạt mala ; vô úy ấn
abhaya-mudra ra tay bảo hộ, gan bàn tay mở lên trên, ngón tay
cũng hướng lên trên. Những biểu hiệu trong bốn tay đều
có một ý nghĩa tượng trưng quyền hành hay chức vụ của
Ganesha, cũng có thể là những khí giới : đóa hoa sen tượng
trưng sự trong trắng, mâm bánh trái modaka để thưởng kẻ
tìm chân lý, mủi nhọn thúc voi ankusha biểu hiện quyền làm
chủ thế giới, cái rìu parashu để trừ diệt ham muốn và
gắn bó như vậy hủy bỏ khuấy động và buồn phiền, sợi
giây buộc hay cái nút giây pasha để thu hồi sai lầm vì Ganesha
có khả năng cột vào và thả ra, kích thích và tiết chế.
Cái vòi thường được xem như một cánh tay nên Ganesha là
vị thần độc nhất trong thần thoại Ấn giáo có một số
tay lẻ. Cái vòi nầy có thể cuốn cong (vaktra) qua trái hay
qua mặt là hai con đường phải theo để tránh trở ngại như
những cánh của ký hiệu svastika (ký hiệu của Ganesha), mũi
vòi nhúng vào dĩa bánh modaka, nhưng cũng có thể mở cuộn
ra nắm quanh một chén mật hoa. Ganesha thường có hai con mắt,
còn có con thứ ba trên trán, nằm cạnh ký hiệu đinh ba của
Shiva. Hai tai của Ganesha rất to, nghe nhiều nhưng nó biết tách
chia phải trái, phân biệt những lời cầu xin có lòng tin hay
đầy nghịch đạo.
 |
 |
|
Ảnh Võ Qưang Yến
|
Ảnh Võ Qưang Yến
|
Tay mặt dưới Ganesha
nắm một vật trước thường được xem như một củ cải
moolakakanda để dâng hiến cho thần Vinayaka, hay một tràng hạt
mala gồm có 50 hạt tương đương với 50 mẫu tự tiếng Phạn,
gần đây được cho là cái ngà gãy mà theo huyền sử là để
Ganesha viết truyện Mahabharata. Tác giả truyện nầy, nhà hiền
triết Vyasa, đuợc Brahma khuyên nên cậy Ganesha làm ký lục
ngồi chép thiên sử thi mà ông sẽ đọc. Ganesha nhận lời
với điều kiện Vyasa đọc luôn một mạch không ngừng. Bên
phần Vyasa cũng có yêu cầu là Ganesha phải hiểu từng chữ,
từng ý, từng tư tưởng cùng những quan hệ liên quan trước
khi viết. Để có thể thực hiện điều kiện đã đặt ra,
Vyasa đặt những câu vô cùng phức tạp, bắt Ganesha mỗi lần
phải dừng lại để tìm hiểu, trong lúc ấy ông có thì giờ
nghĩ đến đoạn sau. Rút cuộc truyện Mahabharata không thể
đọc mau được vì phải suy nghĩ từng câu. Người ta còn
bảo truyện không nên tự đọc mà phải nghe đọc từng đoạn
nhỏ, như vậy mới dần dần thấm nhuần được chiều sâu
những ý tưởng thầm kín. Trong hình tượng, trước Ganesha
một quyển vở mang nhiều màu có nhiều khả năng để dùng
trong việc viết sách nầy. Ganesh thường được hình dung đủ
màu sặc sỡ, từ hồng qua cam, đỏ, nhưng cũng có hình tượng
trình bày với các màu vàng, xanh, đen. Trong một bản 32 tên,
tên nào cũng có ở đàng sau Ganapathi như Durga Ganapathi, Laksmi
Ganapathi, ...phần lớn đều biểu hiện một màu sắc: Dvija
Ganapathi màu mặt trăng, Dvimukha Ganapathi màu xanh-lục, Dhoomravarna
Ganapathi màu khói, Harida Ganapathi màu vàng đậm, Runamochana Ganapathi
màu trắng tinh thể, Heramba Ganapathi màu lục đậm,...Không
có tương quan giữa màu sắc và hình thù Ganesh như các vị
hiền triết đã cảm thấy trong những buổi thiền định,
màu sắc trong các hình tượng chỉ do vật liệu có sẵn và
trí tưởng tượng sáng tác của nghệ sĩ mà ra. Ganesha thường
được trình bày với một cái bụng phệ, bao quanh là một
con rắn dùng làm nịt. Những người sùng đạo tin tưởng
Ganesha là chúa tể vũ trụ thì cái bụng nầy chứa đựng
vô số vũ trụ rộng lớn, những bánh trái được dâng cúng
được xem như là những mầm hằng hà sa số vũ trụ. Cái
bụng lớn cũng còn có nghĩa là một người nỗ lực trên
đường tiến bộ tinh thần đi tìm chân lý có thể thu nhận,
hấp thu mọi kinh nghiệm.
 |
. |
|
Ảnh Võ Qưang Yến
|
Ảnh Võ Qưang Yến
|
Sau nầy, Ganesha kết hôn với những con gái của Brahma là Siddhi (thực hiện) và Buddhi (lương tâm) sinh ra mỗi bà một con : Kshema (sung túc) và Labha (lợi lộc). Trái với Shiva và Vishnu liên quan với đẳng cấp vũ trụ, Ganesh luôn gắn bó với mặt đất nên rất được dân chúng mến chuộng. Vì Parvati được xem như trạng thái thấy được của bản nguyên, Ganesha là một nhân vật có khả năng giúp ích thành công, vượt qua mọi chướng ngại, cho nên trở thành thần hộ vệ những nhà buôn, những nhà du hành, những người lo học hành, chữ nghĩa và...cả những dân trộm cướp. Bị cắt đầu, từ chức vụ một người giữ cửa, Ganesha đã trở thành một thần kiến thức, một thần hộ vệ thần thánh. Vì vậy, Ganesha thường có mặt ở trước cửa hay bên trong các nhà thờ, các nhà ở. Ganesha có quyền lực ban tính bất tử cho đệ tử của mình. 21 là con số thiêng liêng của Ganesh. Thiên đàng của Ganesha tọa lạc trong đại dương nước mía, trên mặt nước ngai vàng Ganesh đặt trên một hoa sen một ngàn cánh. Trong con rắn Kundalini của Shiva, nguồn gốc của mọi năng lực tinh thần và nhục dục, gồm có sáu bánh xe muladhara-chakra đánh dấu những giai đoạn của năng lực tinh thần đang dâng, Genesha đứng trong bánh xe đầu, từ đấy kiểm soát những "kênh" tinh tế kéo dẫn năng lực kia. Trong Ấn giáo, Ganesha hủy bỏ những trở ngại để thực hiện đời sống qua bốn giai đoạn : kama (thú vui xác thịt), artha (phồn vinh, giàu sang), dharma (giáo dục thánh sử), moksha (giải thoát tinh thần chu trình sinh tử). Ganesha là một trong những khái niệm căn bản của xu hướng tượng trưng thần thoại Ấn giáo, bản sắc của vũ trụ vi mô và vũ trụ vĩ mô, theo đạo giáo tức là khái niệm hình ảnh Thượng đế thể hiện qua cái đầu voi trên cơ thể người. Những đức tính của nó và những phương cách để đạt đến nằm trong xu hướng tượng trưng của hình ảnh : tai sẵn sàng nghe, đầu có khả năng hiểu, vòi thể hiện sự phân biệt, bụng sự đồng hóa kiến thức..
Nói chung, Ganesha là một vị thần rất bình dân. Người Ấn Độ thường bảo Shiva được bổ dụng vào đẳng cấp những giáo sĩ brahman, Vishnu vào đẳng cấp những chiến sĩ kshatriya, Brahma vào đẳng cấp những nhà buôn vaishya, còn Ganesha thì vào đẳng cấp những nhà nông sudra là những nguời lao động chân tay. Tuy nhiên Ganesha biệu hiện một quyền lực tinh thần, là người làm trung gian giữa dân đen và thần thánh, đối diện với vũ lực thể chất của người em Skanda. Hôm muốn biết trong hai anh em ai là người đầu tiên chọn một shakti, được xem như là vợ, Shiva phái Ganesha và Skanda đi một vòng thế gian thăm dò mọi sự kiện. Để sớm có kết quả, Skanda mau lẹ lên đường, còn Ganesh thì chần chừ quanh cha mẹ. Trả lời Shiva, Ganesha điềm tỉnh giải thích : "Sách sử xưa Vệ đà viết rằng người con kính trọng cha mẹ đi quanh cha mẹ bảy vòng có công trạng bằng bảy vòng đi quanh trái đất ". Shiva tuyên bố Ganesha thắng. Mạnh khỏe, thông minh, đồng thời nhớ dai, đầy mưu trí, Ganesha đúng là vị thần bình dân nhất được dân Ấn Độ thờ cúng.
Xô thành mùa xuân 2009
[ Trở Về ]