Tên
gọi khác
Xơ Đeng, Cà Dong, Tơ-dra, Hđang, Mơ-nâm, Hà Lăng, Ka Râng, Bri La Teng, Con Lan.
Nhóm ngôn ngữ
Môn - Khmer
Dân số
97.000 người.
Cư trú
Cư trú tập trung ở tỉnh Kon Tum, một số
ít ở miền núi của tỉnh Quảng Ngãi và tỉnh Quảng Nam -
Đà Nẵng.
Đặc điểm kinh tế
Người Xơ Đăng làm rẫy là chính. Nhóm
Mơ-nâm làm ruộng nước nhưng không cày bừa mà lại dùng
sức trâu, sức người để giẫm nát đất. Đồng bào chăn
nuôi gia súc, gia cầm, săn bắn, hái lượm, đánh bắt cá,
đan lát, dệt, rèn. Nhóm Tơ-dra có nghề rèn từ quặng sắt
rất phát triển và nổi tiếng.
Tổ chức cộng đồng
Mỗi làng Xơ Đăng có nhà rông, có bãi
mộ chôn người chết... Nhà cửa của dân làng quây quần
bên nhau, mọi người gắn bó giúp đỡ nhau. Ông "già làng"
được trọng nể nhất, là người điều hành mọi sinh hoạt
chung trong làng và đại diện của dân làng.
Hôn nhân gia đình
Tên của người Xơ Đăng không có họ kèm
theo, nhưng có từ chỉ định giới tính: nam là A, nữ là Y
(ví dụ như là A Nhong, Y Hên). Trai gái lớn lên, sau khi đã
cưa răng theo phong tục (ngày nay ít người còn theo phong tục
này), được tìm hiểu, yêu nhau. Lễ cưới xin đơn giản.
Sau lễ cưới, đôi vợ chồng ở luân chuyển với từng gia
đình mỗi bên ít năm, rất ít trường hợp ở hẳn một bên.
Văn
hóa
Trong số các lễ cúng, lễ hội truyền
thống của người Xơ Đăng, lễ đâm trâu được tổ chức
long trọng nhất, đông vui nhất. Người Xơ Đăng thích hát
múa, tấu chiêng cồng, chơi đàn, kể chuyện cổ. Đàn ông
không chỉ có tinh thần thượng võ, mà còn tài nghệ trong
kiến trúc, điêu khắc và hội họa, tạo nên những sản phẩm
tiêu biểu, đó là ngôi nhà rông và cây nêu trong lễ đâm
trâu.
Mỗi làng người Xơ Đăng đều có nhà
rông, nóc và mái được tạo dáng như cánh buồm lớn hoặc
lưỡi rìu khổng lồ ngửa lên trời. Có hình chim chèo bẻo
hay hình sừng thú chót vót ở hai đầu đốc. Nhà rông được
dân làng tạo dựng nên hoàn toàn bằng thảo mộc có sẵn
ở địa phương. Kỹ thuật xây dựng chỉ là lắp ghép và
chằng buộc, không hề dùng đến đinh sắt, dây thép...
Nhà rông thực sự là công trình kiến trúc,
một sản phẩm văn hóa, là trụ sở và câu lạc bộ trong
làng của đồng bào Xơ Đăng.
Trang phục
Còn ở trình độ phát triển chậm và đây
cũng là nét chung của một số dân tộc khác trong khu vực
Trường Sơn - Tây Nguyên. Không có cá tính chung và điển hình
cho phong cách kỹ thuật và mỹ thuật.
[ mục lục ]