Tên
gọi khác
Tày, Tày Khao (Thái Trắng), Tày Đăm (Thái Đen), Tày Mười, Tày Thanh (Man Thanh), Hàng Tổng (Tày Mường), Pu Thay, Thổ Đà Bắc
Nhóm ngôn ngữ
Tày - Thái
Dân số
1.000.000 người.
Cư trú
Sống tập trung tại các tỉnh Lai Châu,
Sơn La, Hòa Bình, Nghệ An.
Đặc điểm kinh tế
Người Thái có nhiều kinh nghiệm đắp
phai, đào mương, dựng con, bắc máng lấy nước làm ruộng.
Lúa nước là nguồn lương thực chính, đặc biệt là lúa
nếp. Người Thái cũng làm nương để trồng lúa, hoa màu và
nhiều thứ cây khác. Từng gia đình chăn nuôi gia súc, gia cầm,
đan lát, dệt vải, một số nơi làm đồ gốm... Sản phẩm
nổi tiếng của người Thái là vải thổ cẩm, với những
hoa văn độc đáo, màu sắc rực rỡ, bền đẹp.
Hôn nhân gia đình
Người Thái có tục ở rể, vài năm sau,
khi đôi vợ chồng đã có con mới về ở bên nhà chồng.
Tục lệ ma chay
Đồng bào quan niệm, chết là tiếp tục
"sống" ở thế giới bên kia. Vì vậy, đám ma là lễ tiễn
người chết về "mường trời".
Văn hóa
Thần thoại, cổ tích, truyền thuyết, truyện
thơ, ca dao... là những vốn quý báu của văn học cổ truyền
người Thái. Những tác phẩm thơ ca nổi tiếng của đồng
bào Thái là: "Xống chụ xon xao", "Khun Lú, Nàng Ưửa". Người
Thái sớm có chữ viết nên nhiều vốn cổ (văn học, luật
lệ, dân ca) được ghi chép lại trên giấy bản và lá cây.
Đồng bào rất thích ca hát, đặc biệt là khắp. Khắp là
lối ngâm thơ hoặc hát theo lời thơ, có thể đệm đàn và
múa. Nhiều điệu múa như múa xòe, múa sạp đã được trình
diễn trên sân khấu trong và ngoài nước, hấp dẫn đông đảo
khán giả. Hạn khuống, ném còn là hai đặc trưng văn hóa
nổi tiếng của người Thái.
Nhà cửa
Như mọi người đã rõ, nước ta có hai
nhóm Thái lớn là : Thái Trắng và Thái Đen. Ngoài ra còn một
vài nhóm nhỏ.
Nhà người Thái trắng có khá nhiều điểm
gần với nhà Tày - Nùng. Còn nhà Thái Đen lại gần với nhà
của các cư dân Môn - Khơ me. Tuy vậy, nhà Thái Đen lại có
những đặc trưng không có ở nhà của cư dân Môn - Khơ me.
Nhà Thái Đen nóc hình mai rùa, chỏm đầu
đốc có khau cút với nhiều kiểu khác nhau. Hai gian hồi để
trống và có lan can bao quanh. Khung cửa ra vào và cửa sổ có
nhiều hình thức trang trí khác nhau.
Bộ khung nhà Thái có hai kiểu cơ bản là
khứ tháng và Khay điêng. Vì khay điêng là vì khứ kháng được
mở rộng bằng cách thêm hai cột nữa. Kiểu vì này dần gần
lại với kiểu vì nhà người Tày - Nùng.
Cách bố trí trên mặt bằng sinh hoạt của
nhà Thái Đen khá độc đáo: các gian đều có tên riêng. Trên
mặt sàn được chia thành hai phần : một phần dành làm nơi
ngủ của các thành viên trong gia đình, một nửa dành cho bếp
và còn là nơi để tiếp khách nam.
Trang
phục
Có nhiều nhóm địa phương với những
phong cách trang phục khác nhau.
+ Trang phục nam
Thường nhật, trong sinh hoạt và lao động,
nam giới người Thái mặc áo cánh ngắn, xẻ ngực, quần xẻ
dũng. Aáo là loại cổ tròn, không cầu vai, hai túi dưới và
trước cài cúc vải hoặc xương. Đặc điểm của áo cánh
nam giới người Thái khu Tây Bắc không phải là lối cắt
may (vì cơ bản giống ngắn nam Tày, Nùng, Kinh...) mà là ở
màu sắc đa dạng của loại vải cổ truyền của cộng đồng
sáng tạo nên: không chỉ có màu chàm, trắng mà còn có màu
cà phê sữa, hay dật các vuông bằng các sợi màu đỏ, xanh,
cà phê... Trong các ngày lễ, tết họ mặc loại áo dài xẻ
nách phải màu chàm, đầu quấn khăn đi guốc. Trong tang lễ
họ mặc nhiều loại áo sặc sỡ, tương phản màu sắc với
ngày thường với lối cắt may dài, thụng, không lượn nách
với các loại: xẻ ngực, xẻ nách, chui đầu.
Mấy chục năm gần đây, nam giới người
Thái mặc âu phục khá phổ biến.
+
Trang phục nữ
Trang phục nữ Thái chia làm 2 loại phân
biệt khá rõ theo hai ngành Thái Tây Bắc là Thái trắng (Táy
khao) và Thái đen (Táy đăm):
+ Thái trắng: Thường nhật, phụ
nữ Thái trắng mặc áo cánh ngắn (xửa cóm), váy màu đen
không trang trí hoa văn. Aáo thường là màu sáng, trắng, cài
cúc bạc tạo hình bướm, ve, ong... Cái khác xửa cóm
Thái đen là cổ áo hình chữ V. Thân áo ngắn hơn áo cánh
người Kinh, tạo dáng ôm chặt lấy thân, khi mặc cho vào trong
cạp váy. Váy là loại váy kín (ống), màu đen, phía trong gấu
đáp vải đỏ. Khi mặc xửa cóm và váy chị em còn tấm choàng
ra ngoài được trang trí nhiều màu. Khăn đội đầu không
có hoa văn mà chỉ là băng vải chàm dài trên dưới 2 mét...
Trong các dịp lễ tết họ mặc áo dài màu đen. Đây là loại
áo dàu thụng thân thẳng, không lượn nách, được trang trí
bằng vải 'khít' ở giữa thân có tua vải phủ từ vai xuống
ngực, nách áo trang trí theo lối đáp hai mảng hoa văn trong
bố cục hình tam giác. Phụ nữ chưa chồng búi tóc sau gáy,
có chồng búi trên đỉnh đầu. Họ có loại nón rộng vành.
+ Thái đen: Thường nhật phụ nữ
Thái đen mặc áo ngắn (xửa cóm) màu tối (chàm hoặc đen),
cổ áo khác Thái trắng là loại cổ tròn, đứng. Đầu đội
khăn 'piêu' thêu hoa văn nhiều mô-típ trang tri mang phong cách
từng mường. Váy là loại giống phụ nữ Thái trắng đã
nói ở trên. Lối để tóc có chồng và chưa chồng cũng giống
ngành Thái trắng. Trong lễ, tết áo dài Thái đen đa dạng
với các loại xẻ nách, chui đầu, trang trí phong phú đa dạng
về màu và màu mà mô-típ hơn Thái trắng.
[ mục lục ]