Tên
gọi khác
Thổ, Ngạn, Phén, Thu Lao, Pa Dí
Nhóm ngôn ngữ
Tày - Thái
Dân số
1.200.000 người.
Cư trú
Sống ven các thung lũng, triền núi thấp
ở các tỉnh Cao Bằng, Lạng Sơn, Bắc Thái, Quảng Ninh và
một số vùng thuộc Hà Bắc.
Đặc điểm kinh tế
Người Tày có một nền nông nghiệp cổ
truyền khá phát triển với đủ loại cây trồng như lúa,
ngô, khoai... và rau quả mùa nào thức đó.
Tổ chức cộng đồng
Bản của người Tày thường ở chân núi
hay ven suối. Tên bản thường gọi theo tên đồi núi, đồng
ruộng, khúc sông. Mỗi bản có từ 15 đến 20 nóc nhà. Bản
lớn chia ra nhiều xóm nhỏ.
Hôn nhân gia đình
Gia đình người Tày thường quí con trai
hơn và có qui định rõ ràng trong quan hệ giữa các thành viên
trong nhà. Vợ chồng yêu thương nhau, ít ly hôn. Đã từ lâu
không còn tục ở rể.
Văn hóa
Người Tày có một nền văn nghệ cổ truyền
phong phú, đủ các thể loại thơ, ca, múa nhạc... Tục ngữ,
ca dao chiếm một khối lượng đáng kể. Các điệu dân ca
phổ biến nhất là hát lượn, hát đám cưới, ru con.
Người Tày mến khách, cởi mở, dễ làm
quen và thích nói chuyện. Họ rất trọng người cùng tuổi,
khi đã kết nghĩa bạn bè thì coi nhau như anh em ruột thịt,
bà con thân thích của mình.
Nhà cửa
Nhà ở có nhà sàn, nhà đất và một số
vùng giáp biên giới có loại nhà phòng thủ. Trong nhà phân
biệt phòng nam ở ngoài, nữ ở trong buồng.
Trang phục
Có đặc trưng riêng về phong cách thẩm
mỹ. Người Tày thường mặc quần áo vải bông nhuộm chàm.
+ Trang phục nam
Y phục của nam giới Tày gồm loại áo
cách 4 thân (slửa cỏm), áo dài 5 thân, khăn đội đầu, quần
và giày vải. Aáo cánh 4 thân là loại xẻ ngực, cổ tròn
cao, không cầu vai, xẻ tà, cài cúc vải (7 cái) và hai túi
nhỏ phía dưới 2 thân trước. Trong dịp tết, lễ, hội nam
giới mặc thêm loại áo dài 5 thân xẻ nách phải, đơm cúc
vải hay cúc đồng. Quần (khóa) cũng làm bằng vải sợi bông
nhuộm chàm như áo, cắt theo kiễu quần đũng chéo, độ choãng
vừa phải dài tới mắt cá chân. Quần có cạp rộng không
luồn rút, khi mặc có dây buộc ngoài. Khăn đội đầu màu
chàm (30cm x 200cm) Quấn trên đầu theo lối chữ nhân.
+ Trang phục nữ
Y phục của nữ thường gồm áo cánh, áo
dài năm thân, quần váy, thắt lưng, khăn đội đầu, hài vải.
Aáo cánh là loại 4 thân xẻ ngực, cổ tròn, có hai túi nhỏ
phía dưới hai vạt trước, thường được cắt may bằng vải
chàm hoặc trắng. Khi đi hội trường được mặt lót phía
trong áo dài. Vì vậy người Tày còn được gọi là cần
slửa khao (người áo trắng) để phân biệt với người
Nùng chỉ dùng màu chàm. Aáo dài cũng là loại 5 thân, xẻ
nách phải cài cúc vải hoặc đồng, cổ tròn ống tay và thân
hẹp có eo. Trước đây phụ nữ mặc váy, nhưng gần đây
phổ biến mặc quần; đó là loại quần về nguyên tắc cắt
may giống nam giới kích thước có phần hẹp hơn. Khăn phụ
nữ Tày cũng là loại khăn vuông màu chàm khi đội gập chéo
giống kiểu 'mỏ quạ' của người Kinh. Nón của phụ nữ
Tày khá độc đáo. Nón bằng nan tre lợp lá có mái nón bàng
và rộng. Trang sức phụ nữ Tày đơn giản song có đủ các
chủng loại cơ bản như vòng cổ, vòng tay, vòng chân, xà tích...
Có nơi còn đeo túi vải.
Cái độc đáo đáng quan tâm của trang phục
Tày là lối dùng màu chàm phổ biến, đồng nhất trên trang
phục nam và nữ cũng như lối mặc áo lót trắng bên trong
áo ngoài màu chàm. Cái lưu ý không phải là lối tạo dáng
mà là phong cách mỹ thuật như đã nói trên. Nhiều tộc người
cũng dùng màu chàm nhưng còn gia công trang trí các màu khác
trên trang phục, ở người Tày hầu như các màu ngũ sắc được
dùng trong hoa văn mặt chăn hay các tấm thổ cẩm. Riêng nhóm
Pa dí (Lào Cai) có phong cách tạo dáng và trang trí khá độc
đáo ở lối đội khăn và y phục.
[ mục lục ]