Tên
gọi khác
Tôi Ôi, Pa Cô, Ba Hi, Pa Hi.
Nhóm ngôn ngữ
Môn - Khmer
Dân số
26.000 người.
Cư trú
Sống tập trung ở huyện A Lưới (Thừa
Thiên - Huế) và Hương Hóa (Quảng Trị)
Đặc điểm kinh tế
Người Tà Ôi trước đây làm rẫy là chính,
gần đây ở một số nơi đồng bào làm ruộng nước, có
vườn cây ăn quả, đào ao thả cá.
Tổ chức cộng đồng
Làng người Tà Ôi theo truyền thống thường
có một ngôi nhà công cộng kiểu nhà rông dựng giữa làng:
có vùng lại chỉ có ngôi "nhà ma" dựng ngoài rìa khu gia cư
để hội tụ dân làng khi có lễ hội và sinh hoạt chung.
Từng dòng họ người Tà Ôi có riêng tên
gọi, có kiêng k?hất định, có truyền thuyết lý giải về
tên gọi và điều kiêng cữ ấy. Con cái đều lấy họ theo
cha, chỉ con trai được thừa hưởng gia tài. Trưởng họ đóng
vai trò quan trọng trong cả việc làng.
Hôn nhân gia đình
Thanh niên nam nữ Tà Ôi tự do tìm hiểu
nhau qua tục đi "sim" tình tự nơi chòi rẫy. Họ trao vật làm
tin cho nhau, rồi nhà trai nhờ người mai mối. Sau lễ cưới,
cô dâu trở thành người nhà chồng. Việc kết hôn giữa con
trai cô với con gái cậu được khuyến khích, nhưng nếu trai
họ A đã lấy vợ ở họ B, thì trai họ B không được làm
rể họ A mà phải tìm vợ ở họ C.
Tục lệ ma chay
Người Tà Ôi có tục người chết được
vài năm, dòng họ sẽ tổ chức cải táng, lúc này mới làm
nhà mồ đẹp, trang trí công phu và dựng tượng quanh bờ rào
mồ.
Văn hóa
Người Tà Ôi có nhiều tục ngữ, ca dao,
câu đố, có nhiều truyện cổ kể các chủ đề phong phú:
nguồn gốc tộc người, nguồn gốc dòng họ, cuộc đấu tranh
giữa kẻ giàu với người nghào, giữa cái thiện với cái
ác, tình yêu chung thủy v.v... Dân ca có các điệu Ka-lơi, Ba-boih,
Rơin và đặc biệt là điệu cha chấp trữ tình. Chiêng, cồng,
đàn, sáo, kèn, trống, khèn là những loại nhạc cụ thường
gặp ở vùng đồng bào Tà Ôi.
Nhà
cửa
Nhà ở của người Ta Ôi là nhà sàn dài
phổ biến tại nhiều vùng Trường Sơn - Tây Nguyên. Nhìn bề
ngoài, nhà Ta Ôi kể cả nhà sàn và nhà đất đều có nó
hình mai rùa và đều có "sừng" trang trí hình hai đầu chim
cu tượng trưng cho tình yêu quê hương và tâm tính hiền hòa
của dân tộc.
Tổ chức mặt bằng sinh hoạt của nhà
ở thống nhất trong toàn dân tộc. Trung tâm của ngôi nhà
là căn mong: nơi thờ tự, tiếp khách, hội họp chung của
mọi thành viên trong nhà. Diện tích còn lại được ngăn thành
từng buồng (a song): chỗ ở và sinh hoạt của các gia đình.
Thông thường thì các buồng được bố trí thành hai hàng
theo chiều dọc. Ơở giữa là hành lang dành để đi lại.
Đến nay ở những nhà đất người ta vẫn duy trì bố cục
bên trong nhà như vậy.
Trang phục
Cá tính tộc người không rõ nét, nổi
bật mà có sự giao thoa của nhiều yếu tố văn hóa khác trên
trang phục. Đồ trang sức bằng đồng, bạc, hạt cườm, xương
là phổ biến. Tục cà răng, căng tai, xăm mình, để tóc lá
bài trước trán đã phai nhạt đi.
+ Trang phục nam
Nam giới đóng khố, mặc áo hoặc ở trần.
+ Trang phục nữ
Phụ nữ có áo, váy, có nơi dùng loại
váy dài kéo lên che ngực thay áo.
[ mục lục ]