Tên
gọi khác
Mol, Mual, Moi, Moi bi, Au tá, Ao tá
Nhóm ngôn ngữ
Việt - Mường
Dân số
914.600 người.
Cư trú
Cư trú ở nhiều tỉnh phía Bắc, nhưng
tập trung đông nhất ở Hòa Bình và các huyện miền núi tỉnh
Thanh Hóa.
Đặc điểm kinh tế
Đồng bào Mường sống định canh định
cư ở miền núi, nơi có nhiều đất sản xuất, gần đường
giao thông, thuận tiện cho việc làm ăn. Người Mường làm
ruộng từ lâu đời. Lúa nước là cây lương thực chủ yếu.
Trước đây, đồng bào trồng lúa nếp nhiều hơn lúa tẻ
và gạo nếp là lương thực ăn hàng ngày. Nguồn kinh tế phụ
đáng kể của gia đình người Mường là khai thác lâm thổ
sản như nấm hương, mộc nhĩ, sa nhân, cánh kiến, quế, mật
ong, gỗ, tre, nứa, mây, song... Nghề thủ công tiêu biểu của
người Mường là dệt vải, đan lát, ươm tơ. Nhiều phụ
nữ Mường dệt thủ công với kỹ nghệ khá tinh xảo.
Tổ chức cộng đồng
Xưa kia, hình thái tổ chức xã hội đặc
thù của người Mường là chế độ lang đạo, các dòng họ
lang đạo (Đinh, Quách, Bạch, Hà) chia nhau cai quản các vùng.
Đứng đầu mỗi mường có các lang cun, dưới lang cun có các
lang xóm hoặc đạo xóm, cai quản một xóm.
Hôn nhân gia đình
Tục cưới xin của người Mường gần
giống như người Kinh (chạm ngõ, ăn hỏi, xin cưới và đón
dâu) khi trong nhà có người sinh nở, đồng bào rào cầu thang
chính bằng phên nứa. Khi trẻ em lớn khoảng một tuổi mới
đặt tên.
Tục lệ ma chay
Khi có người chết, tang lễ được tổ
chức theo nghi thức nghiêm ngặt.
Văn hóa
Đồng bào Mường có nhiều ngày hội quanh
năm: Hội xuống đồng (Khung mùa), hội cầu mưa (tháng 4),
lễ rửa lá lúa (tháng7, 8 âm lịch) lễ cơm mới...
Kho tàng văn nghệ dân gian của người Mường
khà phong phú, có các thể loại thơ dài, bài mo, truyện cổ,
dân ca, ví đúm, tục ngữ. Người Mường còn có hát ru em,
đồng giao, hát đập hoa, hát đố, hát trẻ con chơi... Cồng
là nhạc cụ đặc sắc của đồng bào Mường, ngoài ra còn
nhị, sáo trống, khèn lù. Người Mường ở Vĩnh Phú còn dùng
ống nứa gõ vào những tấm gỗ trên sàn nhà, tạo thành những
âm thanh để thưởng thức gọi là "đâm đuống".
Nhà cửa
Nhà người Mường có những đặc điểm
riêng :nhà thường ba gian hai chái. Bộ khung với vì kèo kết
cấu đơn giản. Đặc trưng ở cái kèo có pà wặc (cái cựa)
đè lên cây đòn tay cái để đỡ kèo khỏi bị tụt. Nhà
có chái nhưng không có vì kèo chái như nhà người Việt. Chỗ
dựa của bộ xương mái là nhờ vào hai cây pắp cal và một
cây léo hè, đầu gác lên thanh giằng hai kèo gần chỏm kèo.
Mặt bằng sinh hoạt có điểm giống nhà
người Việt: nhà cũng có qui định có tính ước lệ: Nếu
chia nhà theo chiều ngang: phần nhà dành cho sinh hoạt của nữ
gọi là "bên trong". Phần dành cho sinh hoạt của nam giới gọi
là "bên ngoài". Và, nếu chia nhà theo chiều dọc, nửa nhà
phía sau (nơi đặt bàn thờ tổ tiên) gọi là "bên trên". Còn
nửa kia gọi là "bên dưới". Một đặc trưng nữa là hình
thức cấu tạo của bếp: bếp được đặt trong một cái
khung gỗ hình chữ nhật. Bống góc của cái khung này dựng
bốn cột làm giá đỡ các dàn (dựa) bếp. một trong hai cột
giáp vách bao giờ cũng buộc một cái chum nhỏ để đựng
mẻ (người Mường rất ưa các món ăn có vị chua). Ghế đặt
xung quanh nhà bếp là ghế dài thấp chân. Trong khuôn viên thường
có một miếu thổ thần, quy mô nhỏ như một cái lều.
Trang phục
Có đặc trưng riêng về tạo hình và phong
cách thẩm mỹ trên trang phục.
+ Trang phục nam
Nam mặc áo cánh xẻ ngực, cổ tròn, cúc
sừng vai, hai túi dưới hoặc thêm túi trên ngực trái. Đây
là loại áo cánh ngắn phủ kín mông. Đầu cắt tóc ngắn
hoặc quấn khăn trắng. Quần lá tọa ống rộng dùng khăn
thắt giữa bụng còn gọi là "khăn quần". Xưa có tục để
tóc dài búi tóc. Trong lễ hội dùng áo lụa tím hoặc tơ vàng,
khăn màu tím than, ngoài khoác đôi áo chúng đen dài tới gối,
cái cúc nách và sườn phải.
+ Trang phục nữ
Aáo mặc thường ngày có tên là áo pắn
(áo ngắn). Đây là loại áo cánh ngắn, xẻ ngực, thân ngắn
hơn so với áo cánh người Kinh, ống tay dài, áo màu nâu hoặc
trắng (về sau có thêm các màu khác không phải loại vải
cổ truyền). Bên trong là loại áo báng, cùng với đầu
váy nổi lên giữa hai vạt áo ngắn. Đầu thường đội khăn
trắng, xanh với phong cách không cầu kỳ như một số tộc
người khác. Váy là loại váy kín màu đen. Toàn bộ phận
được trang trí là đầu váy và cạp váy, khi mặc mảng hoa
văn nổi lên giữa trung tâm cơ thể. Đây là một phong cách
trang trí và thể hiện ít gặp ở các tộc khác trong nhóm
ngôn ngữ và khu vực láng giềng (Trừ nhóm Thái Mai Châu, Hòa
Bình do ảnh hưởng văn hóa Mường mà mặc thường ngày tương
tự như họ) Nhóm Mường Thanh Hóa có loại áo ngắn chui đầu,
gấu lượn, khi mặc cho vào trong cạp váy và cao lên đến
ngực. Phần trang trí hoa văn trên cạp váy gồm các bộ phận:
rang
trên, rang dưới, và cao. Trong dịp lễ, Tết họ mang
chiếc áo dài xẻ ngực thường không cài khoác ngoài bộ trang
phục thường nhật vừa mang tính trang trọng vừa phô được
hoa văn cạp váy kín đáo bên trong. Nhóm mặc áo cánh ngắn
xẻ ngực thường mang theo chiếc yếm bên trong. Về cơ bản
giống yếm của phụ nữ Kinh nhưng ngắn hơn.
[ mục lục ]