Tên
gọi khác
Châu Mạ, Mạ Xốp, Mạ Tô, Mạ Krung, Mạ Ngắn
Nhóm ngôn ngữ
Môn - Khmer
Dân số
26.000 người.
Cư trú
Chủ yếu ở tỉnh Lâm Đồng
Đặc điểm kinh tế
Người Mạ làm nương rẫy trồng lúa và
cây khác như ngô, bầu, bí, thuốc lá, bông... Công cụ sản
xuất thô sơ, có các loại xà-gạt, xà-bách, dao, rìu, gậy
chọc lỗ. Ơở vùng Đồng Nai (huyện Cát Tiên) có làm ruộng
nước bằng kỹ thuật lùa cả đàn trâu xuống ruộng để
trâu giẫm đất đến khi sục bùn thì gieo lúa giống (xạ
lúa). Người Mạ nuôi trâu, bò, gà, vịt, ngan... theo cách thả
trâu, bò vào rừng sống thành đàn, chỉ khi cần giết thịt
hoặc giẫm ruộng mới tìm bắt về.
Phụ nữ Mạ nổi tiếng về nghề dệt
vải truyền thống với những hoa văn tinh vi hình hoa lá, chim
thú với nhiều màu sắc. Nghề rèn sắt nổi tiếng ở nhiều
làng. Họ tự luyện quặng lấy sắt để rèn các công cụ
sản xuất và vũ khí như xà gạt lưỡi cong, lao... Ơở vùng
ven Đồng Nai, người Mạ làm thuyền độc mộc để đi lại,
vận chuyển và đánh cá trên sông.
Tổ chức cộng đồng
Người Mạ sống thành từng bon (làng),
mỗi bon có từ 5 đến 10 nhà sàn dài (nhà dài là nơi ở của
các thế hệ có chung huyết thống). Đứng đầu bon là quăng
bon (già trưởng làng).
Hôn nhân gia đình
Nhà trai chủ động trong hôn nhân, nhưng
sau lễ cưới chú rể phải sang ở nhà vợ, đến khi nộp
đủ đồ sính lễ cho nhà gái mới được đưa vợ về ở
hẳn nhà mình.
Văn hóa
Kho tàng văn học dân gian Mạ gồm nhiều
truyện cổ, truyền thuyết, huyền thoại độc đáo. Nhạc
cụ có bộ chiêng, đồng, trống, khèn bầu, khèn sừng trâu,
đàn lồ ô, sáo trúc 3 lỗ gắn vào trái bầu khô.
Nhà cửa
Nhà người Mạ không chỉ có những đặc
trưng đáng chú ý mà còn có thể "đại diện" cho nhà của
người Cơ ho, Chil trên cao nguyên Lâm Đồng. Mạ là cư dân
lâu đời trên mảnh đất này. Hiện nay nhà người Mạ đã
có rất nhiều thay đổi. Nhà sàn chỉ còn ở những vùng cao,
vùng thấp nhà đất đã chiếm ưu thế.
Nhà ở cổ truyền của người Mạ là nhà
sàn dài tới 20-30m (nay đã hiếm). Nay vẫn là nhà sàn nhưng
là nhà ngắn của các gia đình nhỏ.
Bộ khung nhà với ba vì hai hoặc bốn cột.
Kết cấu đơn giản thường là ngoãm tự nhiên và buột lạt.
Mái hồi khum tròn nhưng không có "sừng" trang trí. Hai mái chính
cũng hơi khum nên mặt cắt của nóc có hình "parabôn". Mái
nhà rất thấp nên phần mái bên trên cửa, người ta phải
làm vồng lên để ra vào khỏi đụng đầu.
Tổ chức mặt bằng sinh hoạt cũng có những
đặc điểm đáng chú ý: khu vực giữa nhà là nơi sinh hoạt
chung của mọi gia đình (tiếp khách, cúng bái...), nơi này
có bàn thờ thần bếp và có một cái cột để buộc ché
rượu cần khi tiếp khách. Còn dưới chân vách hậu là một
dãy dài những ú, ché đựng rượu cần... Các hộ gia đình
ở về hai bên của khu trung tâm.
Phần diện tích và không gian trong nhà dành
cho các gia đình cũng có những đặc điểm rất dễ nhận:
giữa nhà là một kho thóc, mặt sàn kho các mặt sàn nhà khoảng
trên 1 mét.
Dưới gầm kho thóc đặt bếp. Trên bếp
có dựa treo. Giáp vách haậu là sạp dành cho mọi thành viên
trong gia đình. Giáp vách tiền là một sạp nhỏ và thấp (khoảng
70-80cm) trên để bát, đĩa, vỏ bầu khô và các thứ lặt
vặt khác.
Nhà người Cơ ho hoặc Chil về hình thức
thì nhà của họ cũng giống nhà ngườ Mạ. Cái khác ở cách
bố trí trong nhà là giáp vách tiền, cái sạp ở nhà người
Mạ thì người Cơ ho còn kết hợp làm chuồng hà.
Trang phục
Có cá tính riêng về tạo hình áo nữ,
đặc biệt là phong cách thẩm mỹ. Mùa làm nông, nhiều người
ở trần, mùa rét choàng tấm mền. Có tục cà răng, căng tai,
đeo nhiều vòng trang sức.
+ Trang phục nam
Thường để tóc dài búi sau gáy, ở trần,
đóng khố. Khố cũng có nhiều loại khác nhau về kích thước
và hoa văn trang trí. Loại khố trang trọng có đính hạt cườm,
tua dài. Bên cạnh đó họ còn mặc áo chui đầu, xẻ tà, vạt
sau dài hơn vạt trước che kín mông. Aáo có các loại : dài
tay, ngắn tay và cộc tay. Thủ lĩnh búi tóc cắm lông chim có
bộ khiên giáo kèm theo.
+
Trang phục nữ
Phụ nữ để tóc dài búi sau gáy. Xưa họ
ở trần mặc váy, có bộ phận mặc áo chui đầu. Aáo nữ
mặc vừa sát thân, dài tới thắt lưng, không xẻ tà, vạt
trước và sau áo bằng nhau; cổ áo tròn thấp. Tổng thể áo
chỉ là hình chữ nhật màu trắng. Nửa thân dưới áo trước
và sau lưng được trang trí hoa văn các màu đỏ, xanh là chính
trong bố cục dải băng ngang thân với các mô típ hoa văn hình
học là chủ yếu. Chiều dọc hai bên mép áo được dệt viền
các sọc trang trí. Váy là loại váy hở được dệt trang trí
hoa văn với những phong cách bố cục đa dạng. Về cơ bản
là các sọc : màu xanh, đỏ, vàng, trắng trên nền chàm chủ
yếu là hoa văn hình học theo nguyên tắc bố cục dải băng
ngang truyền thống. Có trường hợp nửa trên váy dệt trang
trí hoa văn kín trên nền sáng (trắng) với hoa văn hình học
màu đỏ xanh.
Nam nữ thường thích mang vòng đồng hồ
ở cổ tay có những ngấn khắc chìm - ký hiệu các lễ hiến
sinh tế thần cầu mát cho chủ nhân nó. Nam nữ đều đeo hoa
tai cỡ lớn bằng đồng, gà voi, gỗ; cổ đeo hạt cườm.
Phụ nữ còn mang vòng chân đồng nhiều vòng xoắn.
[ mục lục ]