Tên
gọi khác
U Ní, Xá U Ní
Nhóm ngôn ngữ
Tạng - Miến
Dân số
12.500 người.
Cư trú
Cư trú ở các tỉnh Lai Châu và Lào Cai
Đặc điểm kinh tế
Nguồn gốc chính của đồng bào là trồng
lúa, có nơi làm ruộng, có nơi làm nương rẫy. Hà Nhì là
một trong những dân tộc có truyền thống khai khẩn ruộng
bậc thang và đào mương đắp đập lấy nước, dùng trâu
bò cày kéo và làm vườn cạnh nhà...
Chăn nuôi là một nghề phát triển. Các
nghề thủ công như đan lát, dệt vải cũng rất phổ biến.
Phần đông người Hà Nhì tự túc được vải mặc.
Tổ chức cộng đồng
Người Hà Nhì hiện nay đã định cư, mỗi
bản có khi đông tới 60 hộ. Người Hà Nhì có nhiều họ,
mỗi họ gồm nhiều chi. Dịp tết hàng năm có tục cả dòng
họ tụ tập lại nghe người già kể tộc phả của mình,
có dòng họ nhớ được về xưa tới 40 đời.
Tên của người Hà Nhì thường đặt theo
tập tục là lấy tên người cha, hoặc tên con vật ứng với
ngày sinh của người ấy làm tên đệm.
Hôn nhân gia đình
Trai gái Hà Nhì được tìm hiểu nhau trước
khi kết hôn. Mỗi cặp vợ chồng, phải trải qua hai lần cưới.
Ngay sau lần cưới trước, họ đã thành vợ chồng, cô dâu
về nhà chồng và theo phong tục ở Lai Châu cô dâu phải đổi
họ theo chồng. Cũng ở Lai Châu, có nơi lại ở rể. Lần
cưới thứ hai được tổ chức khi họ làm ăn khấm khá và
thường là khi đã có con.
Tục lệ ma chay
Phong tục ma chay của các vùng không hoàn
toàn giống nhau, nhưng có một số điểm chung: khi trong nhà
có người chết, phải dỡ bỏ tấm liếp (hay rút một vài
nan) của buồng người đó, phá bàn thờ tổ tiên, làm giường
đặt tử thi ở bếp, chọn ngày giờ tốt mới chôn. Người
Hà Nhì không có nghĩa địa chung của bản, kiêng lấp đất
lẫn cỏ tươi xuống huyệt, không rào dậu hay dựng nhà mồ,
chỉ xếp đá quanh chân mộ...
Văn hóa
Người Hà Nhì có nhiều truyện cổ, có
cả truyện thơ dài. Nam nữ thanh niên có điệu múa riêng,
đều theo nhịp tấu, nhạc cụ gõ. Trai gái Hà Nhì tỏ tình
thường dùng các loại khèn lá, đàn môi, sáo dọc. Các thiếu
nữ thích thổi am-ba, mét-du, tuy-húy hay nát-xi vào ban đêm.
Con trai gảy đàn La Khư. Ngày lễ hội còn có trống, thanh
la, chập cheng góp vui. Người Hà Nhì có nhiều loại bài hát:
các bà mẹ hát ru, thanh niên nam nữ hát đối... Có hát đám
cưới, hát đám ma, hát mừng nhà mới, hát tiếp khách quí,
hát trong ngày tết... Bài hát đám cưới của người Hà Nhì
ở Mường Tè (Lai Châu) dài tới 400 câu.
Nhà
cửa
Qua việc so sánh đối chiếu những tài
liệu về nhà cửa của cá dân tộc này thì thấy rằng chỉ
có nhà của người Hà Nhì là có những đặc trưng rõ rệt
hơn. Tính thống nhất của các đặc trưng này còn được
thể hiện trên những địa bàn khác nhau.
Nhà ở cổ truyền của người Hà Nhì là
nhà đất. Bộ khung nhà khá đơn giản. Vì kèo cơ bản là
kiểu vì kèo ba cột. Nhà có hiên rộng, người ta còn làm
thêm một cột hiên nên trở thành vì bốn cột. Tường trình
rất dày. Nhà không có cửa sổ, của ra vào cũng ít, phổ
biến là chỉ có một cửa ra vào mở ở mặt trước nhà và
lệch về một bên.
Mặt bằng sinh hoạt: nhà thường ba gian,
ít nhà bốn gian. Có hiên rộng ở mặt trước nhà. Trong nhà
chia theo chiều dọc: nữa nhà phía sau là các phòng nhỏ. Nửa
nhà phía trước để trồng, một góc nhà có giường dành
cho khách, ở đây còn có bếp phụ. Cũng có trường hợp hiên
được che kín như là một hành lang hẹp thì cửa mở ở chính
giữa. Những trường hợp như thế này thuộc về gian chính
giữa hoặc thêm một gian bên cạnh có sàn cao khoảng 40cm để
dành cho khách, ở đây cũng có bếp phụ.
Trang phục
Phong cách trang phục giống các dân tộc
trong cùng nhóm ngôn ngữ, và có phần không điển hình ở
phong cách trang trí. Váy đen, chỉ có mũ, khăn hai ống tay và
nẹp áo phụ nữ có trang trí. Trang trí ở ống tay giống phong
cách Lô lô và Hmông.
[ mục lục ]