Tên
gọi khác
Nhắng, Dẳng, Pâu Thìn, Pu Nà, Cùi Chu, Xạ
Nhóm ngôn ngữ
Tày - Thái
Dân số
38.000 người.
Cư trú
Cư trú ở Lào Cai, Hà Giang, Lai Châu và
Cao Bằng
Đặc điểm kinh tế
Người Giáy làm ruộng nước là chính,
rẫy chỉ là nguồn thu nhập thêm và thường cũng là chỗ
chăn nuôi lợn, gà. Đồng bào nuôi nhiều trâu, ngựa, lợn,
gà, vịt, có truyền thống dùng ngựa để cưỡi, thồ, dùng
trâu kéo cày, kéo gỗ.
Hôn nhân gia đình
Theo phong tục Giáy, trong các gia đình vị
thế nổi bật là người chồng, người cha. Con cái lấy họ
theo cha. Nhà trai chủ động việc cưới xin, sau lễ cưới,
cô dâu về ở cùng gia đình nhà chồng, tuy vậy việc ở rể
cũng là phổ biến. Trước kia người Giáy có tục "kéo vợ".
Đó là trường hợp cô gái và gia đình cô ta đồng ý nhưng
nhà trai không đủ tiền của để cưới hỏi đường hoàng,
chàng trai phải tổ chức "kéo vợ".
Phụ nữ Giáy khi mang thai phải kiêng cữ
và cúng cầu mong sinh nở yên lành. Dịp đứa bé đầy tháng,
có lễ trình báo với tổ tiên và cầu xin tổ tiên phù hộ.
Tên, ngày tháng năm sinh của mỗi người được thầy cúng
ghi vào miếng vải đỏ, sẽ dùng để so tuổi khi tính chuyện
cưới xin và chọn giờ trong việc đám ma của chính người
đó.
Văn hóa
Người Giáy vốn có truyện cổ, thơ ca,
tục ngữ, câu đố, đồng dao v.v... Có nhiều truyện giải
thích hiện tượng tự nhiên, có nhiều truyện thơ dài, có
truyện kết hợp lời kể với lời hát. Dân ca phong phú, gồm
nhiều loại, mỗi loại có nhiều bài, điệu khác nhau, đặc
biệt các hình thức hát giao duyên nam nữ là sinh hoạt sôi
nổi và hấp dẫn.
Nhà cửa
Nhóm Giáy vùng Hà Giang, Cao Bằng ở nhà
sàn. Nhóm Giáy vùng Lào Cai, Lai Châu ở nhà đất. Nhưng qua
tài liệu văn học dân gian thì người Giáy vốn ở nhà sàn.
Hiện nay đồng bào ở nhà đất vẫn còn dựng một sàn trước
cửa để sử dụng. Nhà sàn hay nhà đất, gian giữa đều
là nơi trang nghiêm: đặt bàn thờ tổ tiên, tiếp khách. Buồng
các cặp vợ chồng trong gia đình quay ở các gian bên. Phụ
nữ không nằm gian giữa. Bếp thường đặt ở gian bên; nay
có nhiều nơi đã làm nhà để đun nấu riêng.
Trang
phục
Trang phục Giáy được chọn chủ yếu là
ở
trang phục nữ với loại áo ngắn xẻ nách viền cổ trang
trí đậm nét. Một số tộc người ở nước ta (phía bắc)
có mặc loại áo xẻ nách (thường là áo dài), số áo ngắn
loại này không nhiều như Nùng... Tuy nhiên đây là loại áo
với kỹ thuật "xẻ nách" và phong cách trang trí ở đường
viền cổ, tuy không cầu kỳ nhưng là một sắc thái riêng
cho loại áo này về kỹ thuật và mỹ thuật.
+ Trang phục nam
Nam mặc áo cánh xẻ ngực, cổ tròn, đứng,
cài cúc vải. Aáo thường có ba túi, hai túi dưới, một túi
trên bên phải. Thân áo hơi ngắn, màu chàm. Nam mặc quần
ống đứng (rộng 35 - 40 cm), cạp to bản, không dũng dây cút
mà chỉ vận vào người. Trước đây nam giới thường quấn
khăn trên đầu. Có nhóm nam cũng mặc áo xẻ nách.
+ Trang phục nữ
Phụ nữ Giáy phổ biến mặc loại áo ngắn
xẻ nách. Đây là loại áo ngắn trùm kín mông, xẻ nách phải,
ống tay rộng. Cổ áo đường viền xẻ nách từ vai trái sang
phải được viền và trang trí vải khác màu (thường là tương
phản với nền áo) cũng như ở hai vai, giữa cánh tay và cửa
tay. Cũng có loại áo như trên nhưng lại để chàm hoặc trắng
nguyên không trang trí. Aáo mặc trong là loại áo cánh ngắn
cộc tay, xẻ ngực, cổ tròn thấp và có hai túi dưới. Aáo
xẻ nách cài cúc vải được tết cẩn thận với nhiều loại
đẹp mắt. Phụ nữ Giáy thường đội khăn quấn thành nhiều
kiểu khác nhau, cổ đeo vòng bạc. Nhóm Giáy Lao Cai, Lai Châu
mặc quần chàm ngắn đến mắt cá chân, ống rộng. Tóc vấn
theo kiểu vành khăn và thường đeo túi vải thêu hoa văn phổ
biến ở đáy túi là hình răng chó. Phổ biến đi loại giày
vải thêu hoa văn nhiều loại.
[ mục lục ]