Tên gọi khác
Ca Tu, Gao, Hạ, Phương, Ca-tang
Nhóm ngôn ngữ
Môn - Khmer
Dân số
37.000 người.
Cư trú
Cư trú tại các huyện Hiên, Giằng, (Quảng
Nam - Đà Nẵng), A Lưới, Phú Lộc (Thừa Thiên-Huế)
Đặc điểm kinh tế
Sinh sống trên vùng Trường Sơn hiểm trở,
người Cơ Tu trồng cây lương thực theo lối phát rừng làm
rẫy, chọc lỗ tra hạt. Các hoạt động kinh tế khác gồm
có chăn nuôi, dệt, đan lát, hái lượm, đánh cá, săn bắn
và trao đổi hàng hóa theo cách vật đổi vật.
Tổ chức cộng đồng
Người Cơ Tu theo chế độ phụ hệ, con
lấy họ theo cha, chỉ con trai mới được thừa hưởng gia
tài. Mỗi dòng họ người Cơ Tu đều có tên gọi riêng, người
trong họ phải kiêng cữ một điều nhất định. Có chuyện
kể về lai lịch của dòng họ và sự kiêng cữ đó. Lúc sống,
dòng họ có trách nhiệm cưu mang, giúp đỡ lẫn nhau, khi chết
được chôn cất bên nhau trong bãi mộ chung của làng. Làm
nhà mồ, chung quanh mộ dựng nhiều tượng gỗ, không có tục
cúng giỗ, tảo mộ.
Hôn nhân gia đình
Theo tập tục Cơ Tu, khi người họ này
đã lấy vợ họ kia, thì người họ kia không được lấy
vợ họ này, mà phải tìm ở họ khác.
Tập tục người Cơ Tu cho phép khi chồng
chết, vợ có thể lấy anh em chồng, khi vợ chết, chồng có
thể lấy em hay chị vợ. Việc kết hôn thường mang tính gả
bán, và sau lễ cưới cô dâu đến ở nhà chồng. Chế độ
một vợ một chồng phổ biến, nhưng cũng có một số người
khá giả lấy hai vợ.
Nhà
cửa
Trong làng người Cơ Tu, các nếp nhà sàn
tạo dựng theo hình vành khuyên hoặc gần giống thế. Ngôi
nhà rông cao, to, đẹp, hơn cả là nơi tiếp khách chung, hội
họp, cúng tế, tụ tập chuyện trò vui chơi.
Trang phục
Có cá tính riêng trong tạo hình và trang
trí trang phục, khác các tộc người khác trong khu vực, nhất
là trang phục nữ. Đồ trang sức phổ biến là vòng tay, vòng
cổ, khuyên tai. Các phong tục xăm mặt, xăm mình, cưa răng,
đàn ông búi tóc sau gáy đã dần được loại bỏ.
+
Trang phục nam
Nam đóng khố, ở trần, đầu hoặc vấn
khăn hoặc để tóc ngắn bình thường. Khố có các loại bình
thường (không trang trí hoa văn và ít màu sắc), loại dùng
trong lễ hội dài rộng về kích thước và trang trí đẹp
với màu sắc và hoa văn trên nền chàm. Mùa rét, họ khoác
thêm tấm choàng dài hai, ba sải tay. Tấm choàng màu chàm và
được trang trí hoa văn theo nguyên tắc bố cục dải băng
truyền thống với các màu trắng đỏ, xanh. Người ta mang
tấm choàng có nhiều cách : hoặc là quấn chéo qua vai trái
xuống hông và nách phải, thành vài vòng rồi buông thõng xuống
trùm quá gối. Lối khoác này tay và nách phải ở trên, tay
và vai trái ở dưới hoặc quấn thành vòng rộng từ cổ xuống
bụng, hoặc theo kiểu dấu nhân trước ngực vòng ra thân sau.
+ Trang phục nữ
Phụ nữ Cơ Tu để tóc dài búi ra sau gáy,
hoặc thả buông. Xưa họ để trần chỉ buộc một miếng
vải như chiếc yếm che ngực. Họ mặc váy ngắn đến đầu
gối, màu lanh khoác thêm tấm chăn. Họ thường mặc áo chui
đầu khoét cổ, thân ngắn tay cộc. Về kỹ thuật đây có
thể là một trong những loại áo giản đơn nhất (trừ loại
áo choàng chỉ là tấm vải). Aáo loại này chỉ là hai miếng
vải khổ hẹp gập đôi, khâu sườn và trừ chỗ tiếp giáp
phía trên làm cổ. Khi mặc cổ xòe ra hai vai thoạt tưởng
như áo cộc tay ngắn. Aáo được trang trí ở vai, ngực, sườn,
gấu, với các màu đỏ, trắng trên nền chàm. Váy ngắn cũng
được cấu tạo tương tự như vậy : theo lối ghép hai miếng
vải khổ hẹp gập lại thành hình ống. Họ ưa mang các đồ
trang sức như vòng cổ, vòng tay đồng hồ (mỗi người có
khi mang tới 5,6 cái), khuyên tai bằng gỗ, xương, hay đồng
xu, vòng cổ bằng đồng, sắt cũng như các chuỗi hạt cườm,
vỏ sò, mã não.. Nhiều người còn đội trên đầu vòng tre
có kết nút hoặc những vòng dây rừng trắng (rơnơk) và cắm
một số loại lông chim. Một vài vùng có trục cưa răng cho
nam nữ đến tuổi trưởng thành khi đó làm tổ chức lễ
đâm trâu. Ngoài ra người Cơ Tu còn có tục xăm mình, xăm
mặt.
[ mục lục ]