Tên
gọi khác
Chủng Chá, Trọng Gia, Tu Dí, Tu Dìn, Pu Nà
Nhóm ngôn ngữ
Tày - Thái
Dân số
1.500 người.
Cư trú
Lào Cai, Yên Bái, Hà Giang, Tuyên Quang
Đặc điểm kinh tế
Người Bố Y sống chủ yếu bằng nghề
làm nương rẫy. Đồng bào nuôi nhiều gia súc gia cầm, đặc
biệt họ có nhiều kinh nghiệm nuôi cá. Hàng năm, khi mùa mưa
đến, đồng bào ra sông tìm vớt trứng cá, cá lớn, họ thả
vào ao và ruộng nước.
Trước đây, người Bố Y thường làm mộc,
rèn, gốm, đục đá, chạm bạc. Phụ nữ biết trồng bông,
kéo sợi, dệt vải, may thêu quần áo, túi khăn.
Tổ chức cộng đồng
Mỗi dòng họ có một hệ thống tên đệm
khoảng 5 đến 9 chữ. Mỗi chữ đệm dành cho một thế hệ
và chỉ rõ vai vế của người mang dòng chữ đó trong quan
hệ họ hàng.
Hôn nhân gia đình
Lễ cưới của người Bố Y khá phức tạp
và tốn kém. Trong lễ đón dâu thường nhà trai chỉ có khoảng
8 đến 10 người, trong đó phải có 1 đến 2 đôi còn son trẻ,
2 đôi đã có vợ có chồng. Nét độc đáo của người Bố
Y là chàng rể không đi đón dâu, cô em gái của chàng rể
dắt con ngựa hồng đẹp mã để chị dâu cưỡi lúc về nhà
chồng. Nhà gái cũng cử ra một đoàn, thành phần như nhà
trai. Khi về nhà chồng, cô dâu mang theo một chiếc kéo và
một con gà mái nhỏ, đi đến giữa đường thì thả gà vào
rừng.
Xưa kia người phụ nữ Bố Y có tục đẻ
ngồi, nhau của đứa trẻ chôn dưới gầm giường của mẹ.
Khi bố mẹ chết, con cái phải kiêng k, nghiêm ngặt trong 90
ngày đối với tang mẹ, 120 ngày đối với tang cha.
Văn hóa
Vốn văn nghệ dân gian như truyện cổ,
tục ngữ, dân ca khá phong phú.
Nhà cửa
Tuy người Bố Y cư trú trên vùng cao, một
khu vực có lượng mưa nhiều, độ ẩm lớn, hầu như quanh
năm sương mù bao phủ, nhưng họ vẫn ở nhà nền, và nơi
đây, chúng ta cũng bắt gặp một loại nhà phổ biến: cấu
trúc ba gian, hai mái vuông, xung quanh trình tường, phía trước
là một hàng hiên. Bộ khung được sử dụng bằng những vật
liệu vững chắc như gỗ hoặc tre. Mái bằng cỏ gianh, song
cũng có nhà lợp ngói. Bộ khung cấu tạo cân đối bởi hai
kèo đơn và năm hàng cột, trong đó có đôi cột trốn là
đôi cột giữa. Ơở đây cũng đã xuất hiện một số nhà
có hiên bốn mặt. Đối với loại này thì cột trốn lại
là đôi cột ngoài. Nhà thường thấy một cửa chính đi vào
giang giữa, một cửa phụ nơi đầu hồi để qua bếp đun
và hai cửa sổ trông ra hàng hiên.
Tuy là nhà nền, nhưng nhà nào cũng có một
sàn gác trên lưng quá giang. Đó là nơi để ngũ cốc và làm
chỗ ngủ của những người con trai chưa lập gia đình.
Trang phục
Có phong cách tạo dáng, chủng loại và
phong cách mỹ thuật riêng.
+
Trang phục nam
Nam giới thường mặc áo cổ viền, loại
áo cánh ngắn, tứ thân; quần lá tọa màu chàm bằng vải
tự dệt.
+ Trang phục nữ
Những năm đầu thế kỷ phụ nữ Bố Y
để tóc dài, tết quấn quanh đầu, hoặc đội khăn có trang
trí hoa văn đội thành hình chữ nhân cao mái trên đầu, hoặc
khăn chàm bình thường quấn ngang trên đầu. Họ mặc áo ngắn
năm thân xẻ nách phải, cổ, ống tay áo, chỗ cài cúc được
trang trí và viền vải khác màu hoa văn sặc sỡ. Xưa họ mặc
váy xòe giống phụ nữ Hmông Hoa, khi mặc áo lồng vào phía
trong cạp váy. Đồng bộ với áo là chiếc xiêm khác màu (thường
là màu đen trên nền vải xanh), trước ngực được trang trí
hoa văn ngũ sắc, ngắn tới thắt lưng. Aáo có chiếc xiêm
khâu chiết phía trên, có dải thắt lưng rồi buông thõng sau
lưng. Phụ nữ ưa mang nhiều đồ trang sức như dây chuyền,
vòng cổ, vòng tay. Trong lễ, tết họ mặc áo dài liền váy
kiểu chui đầu. Cổ áo ny rộng xuống tới bụng có thuê hoa
văn hình hoa lá đối xứng, ống tay viền vải khác màu ở
cửa tay. Bên trong mặc váy nhiều nếp gấp kiểu Hmông Hoa.
Đầu đội khăn chàm đen.
Phong cách trang phục riêng của Bố Y không
phải là loại áo xẻ nách của phụ nữ, mà là lối mặc
và trang trí đi kèm với Xiêm, và phong cách áo dài có nét
riêng biệt, mặc dù trong quá trình lịch sử người Bố Y
có giao thoa văn hóa với nhiều dân tộc khác.
[ mục lục ]