Tên
gọi khác
Cao Lan, Sán Chỉ, Mán Cao Lan, Hờn Bận
Nhóm ngôn ngữ
Tày - Thái
Dân số
114.000 người.
Cư trú
Sống ở Tuyên Quang, Bắc Thái, Hà Bắc,
rải rác ở các tỉnh: Quảng Ninh, Yên Bái, Lạng Sơn, Vĩnh
Phú
Đặc điểm kinh tế
Người Sán Chay làm ruộng nước là chính,
nông nghiệp đóng vai trò quan trọng.
Tổ chức cộng đồng
Làng xóm thường tập trung một vài chục
gia đình, sống gắn bó bên nhau.
Hôn nhân gia đình
Dân tộc Sán Chay có nhiều họ, mỗi họ
chia ra các chi. Từng họ có thể có một điểm riêng biệt
về tập tục. Mỗi họ thờ "hương hỏa" một thần linh nhất
định. Trong gia đình người Sán Chay, người cha là chủ nhà.
Tuy nhà trai tổ chức cưới vợ cho con nhưng sau cưới, cô
dâu lại về ở với cha mẹ đẻ, thỉnh thoảng mới về nhà
chồng, cho đến khi mang thai mới về hẳn với chồng.
Văn hóa
Dân tộc Sán Chay có nhiều truyện cổ,
thơ ca, hò, vè, tục ngữ, ngạn ngữ. Đặc biệt sinh ca là
hình thức sinh hoạt văn nghệ phong phú hấp dẫn nhất của
người Sán Chay. Các điệu múa Sán Chay có: múa trống, múa
xúc tép, múa chim gâu, múa đâm cá, múa thắp đèn... Nhạc
cụ cũng phong phú, gồm các loại thanh la, não bạt, trống,
chuông, kèn...
Vào ngày hội đình, hội xuân, tết nguyên
đán... đồng bào Sán Chay vui chơi giải trí, có những trò
diễn sôi nỗi như: đánh quay, "trồng cây chuối", "vặn rau
cải", tung còn...
Nhà cửa
Nói là nhà Cao Lan, nhưng đây chỉ là của
một nhóm nhỏ ở Sơn Động - Hà Bắc. Nhà của người Cao
Lan ở các địa phương khác cũng như nhà của người Sán
Chỉ có nhiều nét gần với nhà Tày - Nùng. Riêng nhóm Cao
Lan ở Sơn Động nhà cửa của họ có những nét rất độc
đáo, chúng tôi không thấy giống bất kỳ nhà cửa của một
dân tộc nào khác trong nước. Nhà sàn, vách che sát đất,
xa trông tưởng là nhà đất.
Bộ khung nhà với vì kèo kết cấu đơn
giản nhưng rất vững chắc. Có hai kiểu nhà là : "nhà trâu
đực" và "nhà trâu cái". Nhà trâu cái vì kèo bốn cột. Nhà
trâu đực vì kèo ba cột.
Về tổ chức mặt bằng sinh hoạt giữa
nhà trâu cái và trâu đực đều có những nét tương tự như
vậy là để phân biệt nhà trâu cái và nhà trâu đực chỉ
là ở vì kèo khác nhau.
Cao Lan là một bộ phận của dân tộc Sán
Chay. Cao Lan tiếng nói gần giống tiếng Tày.
Trang phục
Hiện nay trang phục của người Sán Chay
thường giống người Kinh hoặc người Tày. Thường ngày phụ
nữ Sán Chay dùng chiếc dây đeo bao dao thay cho thắt lưng. Trong
những dịp lễ tết, hội hè, các cô gái thường thắt 2-3
chiếc thắt lưng bằng lụa hoặc bằng nhiễu, với những
màu khác nhau.
[ mục lục ]