Tên
gọi khác
Giơ-rai, Chơ rai, Tơ Buăn, Hơbau, Hdrung, Chor
Nhóm ngôn ngữ
Malayô - Pôlinêxia
Dân số
240.000 người.
Cư trú
Cư trú tập trung ở tỉnh Gia Lai, một bộ
phận ở tỉnh Kon Tum và phía Bắc tỉnh Đắc Lắc.
Đặc điểm kinh tế
Người Gia Rai sống chủ yếu bằng nghề
trồng trọt nương rẫy, lúa tẻ là cây lương thực chính.
Công cụ canh tác của người Gia Rai giản đơn, chủ yếu là
con dao chặt cây, phát rừng, cái cuốc xới đất và cây gậy
chọc lỗ khi tra hạt giống. Chăn nuôi trâu, bò, lợn, chó,
gà phát triển. Xưa kia, người Gia Rai có đàn ngựa khá đông.
Người Gia Rai còn nuôi cả voi. Đàn ông thạo đan lát các
loại gùi, giỏ, đàn bà giỏi dệt khố váy, mền đắp, vải
may áo cho gia đình. Săn bắn, hái lượm, đánh cá là những
hoạt động kinh tế phụ khác có ý nghĩa đáng kể đối với
đời sống của họ xưa và nay.
Tổ chức cộng đồng
Người Gia Rai sống thành từng làng (plơi
hay bôn). Trong làng ông trưởng làng cùng các bô lão có uy
tín lớn và giữ vai trò điều hành mọi sinh hoạt tập thể,
ai nấy đều nghe và làm theo. Mỗi làng có nhà rông cao vút.
Hôn nhân gia đình
Dân tộc Gia Rai theo truyền thống mẫu hệ,
phụ nữ tự do lựa chọn người yêu và chủ động việc
hôn nhân. Sau lễ cưới, chàng trai về ở nhà vợ, không được
thừa kế tài sản. Trái lại, con gái lấy chồng lần lượt
tách khỏi cha mẹ ra ở riêng, được phân chia một phần tài
sản. Con cái đều theo họ mẹ. Ngoài xã hội, đàn ông đóng
vai trò quan trọng hơn, nhưng trong nhà phụ nữ có ưu thế
hơn. Ngày xưa, có tục những người cùng dòng họ (theo phía
mẹ), khi chết chôn chung một hố, nay tục này đã giảm.
Văn hóa
Nói đến dân tộc Gia Rai phải kể đến
những trường ca, truyện cổ nổi tiếng như "Đăm Di đi săn",
"Xinh Nhã"... Dân tộc Gia Rai cũng độc đáo trong nghệ thuật
chơi chiêng, cồng, cạnh đó là đàn Trưng, đàn Tưng-nưng,
đàm Krông-pút. Những nhạc cụ truyền thống này gắn liền
với đời sống tinh thần của đồng bào. Người Gia Rai hầu
như hát múa từ tuổi nhi đồng cho đến khi già yếu, không
còn đủ sức nữa, mới chịu đứng ngoài những cuộc nhảy
múa nhân dịp lễ hội tổ chức trong làng hay trong gia đình.
Nhà cửa
Có nơi ở nhà dài, có nơi làm nhà nhỏ,
nhưng đều chung tập quán ở nhà sàn, đều theo truyền thống
mở cửa chính nhìn về hướng Bắc
Trang
phục
Có nét riêng trong phong cách tạo hình và
trang trí. Mặc dù hoa văn trang trí cụ thể các nhóm khác nhau
nhưng có thông số chung của tộc người.
+ Trang phục nam
Thường nhật, nam đội khăn, theo lối quấn
nhiều vòng trên đầu rồi buông sang một bên tai, hoặc quấn
gọn ghẽ như khăn xếp của người Kinh. Khăn màu chàm. Nhìn
chung nam giới Gia Rai đóng khố. Khố này thường ngắn hơn
khố ngày hội, là loại vải trắng có kẻ sọc.
Ngày lễ họ mang khố màu chàm (dài 410
cm x 29 cm), khố loại này được trang trí hoa văn màu trắng,
đỏ thành các đường viền ở mép khố, đặc biệt hai đầu
với các tua trên nền chàm. Có nhóm ở trần, có nhóm mang
áo (loại cộc tay và loại dài tay màu chàm, khoét cổ chui
đầu). Loại ngắn tay thường có đường viền chỉ màu trắng
bên sườn. Loại dài tay giống phong cách áo dài nam Ê-đê
hay Mnông.
+ Trang phục nữ
Phụ nữ để tóc dài búi sau gáy hoặc
quấn gọn trên đỉnh đầu. Aáo là loại áo ngắn, chui đầu,
phổ biến là kiểu chui đầu cổ "hình thuyền", riêng nhóm
Gia Rai Mthur lại có kiểu cổ thấp hình chữ V và các loại
cổ phổ biến. Trên nền chàm áo được trang trí các sọc
hoa văn theo bố cục ngang thân áo ở cổ, vai, ống tay, giữa
ngực, gấu áo và hai cổ tay áo. Đó là các sọc màu đỏ
xen trắng và vàng trên nền chàm hoặc màu xanh nhạt diệp
và màu chàm. Váy là loại váy hở quấn vào thân (kích thước
trên dưới 140 cm x 100 cm). Phong cách trang trí trên váy cũng
thiên về lối bố cục ngang với các đường sọc màu (như
áo là chính). Có nhóm ở Plây-cu với nguyên tắc trên nhưng
được mở rộng thành các mảng hoa văn ở giữa thân váy,
nửa thân dưới áo và hai ống tay. Trang sức có vòng cổ,
vòng tay.
[ mục lục ]