Thưở học trò, không khi nào tôi quên. Thày Phong dạy sinh ngữ toàn nói tiếng tây để toa moa với tôi, còn với các trò khác , lại trân trọng dùng ngôi thứ hai số nhiều, vouvoyer. Tôi hiếu động lắm, thày lôi lên ngồi đầu bàn đầu cho dễ để mắt , cũng là tiện tay véo sườn non nhắc nhở. Cái chính là thày dạy mấy anh em tôi. Lại nữa, thày dạy toán chuyên khoa là con trai của thày đấy. Thày Nam sang tây du học ngành y. Nửa chừng, bỏ nội trú, nhảy sang Cao đẳng sư phạm Normale sup để nối dõi. Và đưa bạn học là nữ bác sỹ Vũ Thị Chín về làm vợ, cho nhà có thày thuốc, đúng ý cha.

Vừa vào lớp, thày Nam hỏi luôn giò trước học đến đâu, lật sách dạy toán Brachet, ra đề, và gọi ngay một trò lên bảng giải bài toán,, còn thày loanh quanh khắp lớp, ngó ngàng học trò chăm chú làm bài. Chốc chốc thày cất tiếng oang oang hướng dẫn, gợi ý này nọ. Chuông hết giờ, cũng là lúc chúng tôi thú vị " tự " học xong bài mới. Tôi nhớ hoài con tính : 6:2(2+1) = ?. Cây toán của lớp mở ngoặc 2(2+1) là 6, rôi chia 6 : 2(2+1) ra kết quả là 1, thày khen ngoan. Tôi chia ngay 6 : 2 được 3, rồi nhân liền với (2+1), thành những 9, thày chê là ma lanh, tham lam. Thày dạy chúng tôi bài toán cuộc đời giải theo tâm thức con người mà có kết quả thành bại, tốt xấu.

Hè năm ấy chia tay, thày Phong tặng tôi ba tập Quốc văn giáo khoa thư, tái bản lần thứ 13, in năm 1939, với chữ viết thật nắn nót : " Cho con làm sách gối đầu giường ! "

Chỉ là sách giáo khoa cho ba lớp đầu tiểu học, nhưng giúp tôi vỡ vạc đạo làm người. Cuốn lớp đồng ấu toàn những bài học luân lý. Hai tập kia cho lớp dự bị, sơ đẳng là các bài tập đọc sử ký, địa dư, cách trí, đạo đức...

Nước ta thiếu chi chuyện thày trò sáng như gương. Thế mà các soạn giả Trần Trọng Kim, Nguyên Văn Ngọc. Trần Hữu Phúc, Đỗ Thận lại dạy chuyện ông Carnot. Về quê, thăm trường cũ, ông quan nhất phẩm người Pháp cao lớn, râu hàm én , khoác bộ quân phục đại lễ, lủng liểng mề đay, vẫn cúi đầu lễ phép như một trò nhỏ kính cẩn chào thầy giáo bé nhỏ, tóc bạc trắng : " Con là Carnot, thày còn nhớ con không. " Rồi hướng về phia học trò lit nhít : " Nhờ công ơn thày dạy bảo, ta mới nên người hôm nay. " Bọn tôi mường tượng ông Carnot như vậy, khi tung tăng tới trường trên đại lộ đẹp nhất nhì Hà Nội, thời ấy mang tên ông, nay là Phan Đình Phùng. Tung tăng đến trường - đi học sướng lắm chứ : " Xuân đi học coi người hớn hở ". Bởi lẽ " Tôi đi học để biết đọc...biết tính toán, biết mọi sự vật và biết phép vệ sinh...cốt nhất là biết luân lý, để hiểu cách ăn ở thành người con hiếu thảo, người dân lương thiện.” Chốt lại nội dung bài " Đi học để làm gì " ấy trong QVGKT lớp sơ đẳng là câu toát yêu xúc tích : " Người không học, không biết lý lẽ " , ngang chữ thánh hiền : Ngọc bất trác bất thành khí. Nhân bất học bất tri lý. Quốc văn giáo khoa thư xác lập triết lý giáo dục giản dị,dễ hiểu là thế thì các cây đa cây đề giáo dục lại diễn giải cao siêu đủ thứ nào là thuyết bản chất (Essentialism), thuyết trường tồn (Perennialism), thuyết tiến bộ (Progressivism), thuyết cải tạo xã hội (Social reconstructionism), thuyết hiện sinh (Existentialism).

Thuyết hiện sinh chia tri thức ra làm hai loại. Một là những tri thức về thế giới vật chất tự nhiên, đời sống, buộc phải chấp nhận và làm theo. Hai là tri thức về chính con người trong tư cách một nhân vị sống trên thế giới, mỗi người tự quyết định chọn lựa và tự chịu trách nhiệm. Chẳng thế ta có câu tục ngữ " Cha mẹ sanh con, trời sanh tánh " đó thôi

Phò mã tiến sỹ Hồ Ngọc Đại lấy phương châm " Đi học là hạnh phúc " làm sợi chỉ đỏ xuyên suốt Công nghệ giáo dục hiện đại ở trường thực nghiệm. Nhà giáo lão thành cực đoan Phạm Toàn cứ băn khoăn sao lớp người ngày xưa chỉ học chữ quốc ngữ có ba cuốn QVGKT ấy mà sau đấy giỏi tiếng Việt đến vậy. Một trong sô đó là thày Nguyễn Tài Cẩn, được mời sang Nga, trước là dạy tiếng ta, sau rộng ra văn hóa Việt , bậc trên đại học. Thầy tạ thế xứ ngời. Các con trai thày mang trong mình nửa dòng máu Nga, nhưng vẫn ra người học QVGKT - chit khăn tang, áp quan tài, đưa cha về yên nghỉ trên cánh đồng làng quê Choa.

Một bạn học cũ dạy đại học Québec, nhắn mua giùm ba cuốn QVGKT, nói kỹ rằng năm 1996, nhà xuất bản Trẻ thành phố Saigon tái bản , để dạy con cháu sinh ra và lớn lên trên đất Gia nã đại mãi mãi là con dân Việt

Tiếc đứt ruột, tôi gởi sách gối đầu giường, chớ làm sao mua đặng. QVGKT dạy tôi hạnh phúc nhất ở đời là cho. Còn gì bằng cái cho ấy lại dạy lớp trẻ bất hạnh phải biệt xứ ngay khi lọt long thấy được : " Chỗ quê hương đẹp hơn cả " , tựa bài " Người đi du lịch về nhà " trong QVGKT đấy !

Tháng 5 năm nay, nhà xuất bản Trẻ lại tái bản toàn bộ Quốc văn giáo khoa thư ba lớp hệ Sơ đẳng tiểu học ngày xưa.

lêlành