Chim
Việt Cà nh Nam
[ Trở Vá»
] [ Trang
chá»§ ]
[ Tác giả ]
|
|
Có
ai đến nhà chÆ¡i, bà cụ Tuần chỉ mép tấm phản gá»— má»i
ngồi, bà nói :
- Giang sÆ¡n cá»§a "bầy choa" (chúng tôi) chỉ có chừng ni. Không ghế bà n, xa lông, sáºp gụ, tá»§ chè chi cả, chịu khó ngồi đỡ, ông bà mô áo quần trắng trẻo sạch sẽ sợ dÆ¡, thì ngồi lên đây. Bà cụ xoè cái quạt giấy cÅ© đã rách, lá»™ ra mấy cái nan tre lót cho khách ngồi. Nhưng không ai nỡ ngồi lên cái quạt cá»§a cụ. Tá»™i nghiệp... Tui sống ở chá»— ni và có chết cÅ©ng chết chá»— ni, không Ä‘i mô hết. Tôi ăn uống, ngá»§, nghỉ ngÆ¡i, chỉ quanh quẩn lê lết trên tấm phản nà y. Nhà ở cạn mà như ngưá»i ta sống trên đò. Nói xin bá» quá tiểu, đại cÅ©ng luôn ở đây. Trong cái bô, để dưới phản, nhá» con cháu Ä‘i đổ. Trá»i thương bá»n già gần đất xa trá»i như tui, ba bốn ngà y má»›i có má»™t lần, mình già rồi, ăn uống Ãt, cả ngà y chỉ nằm ngồi má»™t chá»—, không váºn động chi cả nên lâu lâu má»›i Ä‘i má»™t lần, bón uất kinh niên, mấy viên như phân dê, không hôi hám. Nói bá» quá cho... Dân chúng quanh vùng ai cÅ©ng quen miệng gá»i là "cụ Tuần". Nghe tên thì rất sang. Dân là ng thấy có ngưá»i kêu như rứa cÅ©ng bắt chước nhau mà kêu. Ngưá»i hiểu biết chút Ãt đến phẩm hà m quan lại ngà y xưa nghe tên bà tưởng bà là quả phụ ông quan Tuần vÅ© (Tỉnh trưởng) đã thất lá»™c lâu rồi. Hay Ãt nữa anh cÅ©ng là vợ goá anh Trương Tuần nà o đó (Trương Tuần là viên chức rất nhá» trong là ng, tuần tra canh gác coi ngó việc trị an, như công an xã bây giá»). Không phải, tên con gái cá»§a bà là Tôn Nữ Thị Tuần. Cái tên nà y cÅ©ng sai vá»›i lối đặt tên trong Tôn nhÆ¡n phá»§ . Äã "Tôn nữ" thì không có thêm chữ "Thị" như hà ng bá tánh (là trăm há» thưá»ng dân, để phân biệt vá»›i ngưá»i hoà ng tá»™c ). Trong cấp báºc hoà ng phái, vá» nữ, xuống đến hà ng "Tôn nữ " là chót, thấp nhất, không thể thấp hÆ¡n, giống như binh nhì trong lÃnh, không còn xuống nữa. Tuy là hoà ng phái cấp thấp nhất, cái dòng máu Hoà ng tá»™c chảy đến Ä‘á»i bà cụ tám mươi tuổi nà y đã quá xa, quá phai nhạt, quá loãng, nhưng cái chất "Mệ" trong con ngưá»i bà cụ vẫn còn Ä‘áºm đặc. "Mệ " là từ chỉ má»™t hạng ngưá»i rất đặc biệt. Rất khó mô tả tÃnh chất "mệ ", chỉ có thể nói ấy là má»™t nhóm ngưá»i trong hoà ng tá»™c nhà Nguyá»…n, tÃnh khà giống nhau và rất thất thưá»ng sống gần thì biết. Cuá»™c sống cá»§a bà cụ nà y quanh quẩn chỉ ở trên bá»™ ván ngá»±a, ba tấm ván dà y cả tấc tây, ghép lại, mặt tấm phản rá»™ng thước rưỡi, có má»™ng ráp vá»›i nhau. Bà cụ nằm, ngồi, ăn ngá»§, tiếp khách cùng má»i hoạt động linh tinh khác cÅ©ng chỉ xảy ra nÆ¡i nà y. Ãt khi bà chịu leo xuống xỠđôi bà n chân nhá» như bà n chân trẻ con ( Bà n chân nhá» là dấu hiệu sinh há»c rất rõ cá»§a ngưá»i hoà ng phái) và o đôi guốc gá»—, cÅ©ng Ãt khi quanh quẩn trong nhà hay ra vưá»n và lại còn Ãt hÆ¡n nữa khi ra khá»i nhà . Cả Ä‘á»i bà hình như chưa há» bước chân ra khá»i luỹ tre là ng. Nghe cụ nói chuyện tiểu tiện, đại tiện má»™t cách tá»± nhiên, bình thưá»ng. Khách quen, khách lạ, ông to bà lá»›n gì cÅ©ng mặc kệ, chẳng sợ mất lòng . Khách không dám chấp, vì hầu hết khách đến thăm cụ thưá»ng là há» hà ng bà con gần xa, báºc dưới. Ai đến bà cÅ©ng má»i ngồi song không ai ngồi cả, phần tấm phản dà y bụi bặm, có cả lá» nồi và chẳng mấy khi được lau chùi. Tá»›i bữa ăn, chị Là i – con dâu, bê cái mâm tiện bằng gá»— mÃt dùng lâu quá đã hết mà u và ng, đựng om cÆ¡m lên. Thức ăn cụ đã có sẵn trong mấy cái trách, cái trả, treo trên chiếc gióng mây cá»n con. Ngà y xưa ngưá»i nhà quê thưá»ng không sắm nổi mâm đồng, loại mâm đúc bằng đồng thau có ba chân, cao chừng ná»a gang tay, hoặc nhà khá giả có cá»§a Ä‘i nữa cÅ©ng không dám Ä‘em đồ đồng ra dùng, sợ ăn trá»™m và còn sợ thiên hạ quở. Ngà y xưa đồ đồng, bá»™ tam sá»±, ngÅ© sá»±, chân đèn, lư hương Ä‘á»u cất trong rương xe, khoá lại, nằm lên trên thế mà không yên vá»›i bá»n ăn trá»™m tà i danh chuyên đà o tưá»ng khoét vách. An trá»™m ngà y trước khác bây giá», trá»™m thá»i đó có nghá», có trưá»ng lá»›p bà i bản hẳn hoi. Có ngưá»i dạy, ngưá»i há»c, thà nh ra có câu :"Má»™t đêm Ä‘i ăn trá»™m bằng ba năm là m già u". Nhưng chẳng may bị bắt được thì khổ chá»§ tá»± giải quyết, kiểu toà án nhân dân ngà y nay, Chẳng mất công xét xá» luáºt lệ lôi thôi, chỉ việc cắt gân nÆ¡i gót, chá»— nhượng chân là hết Ä‘i hết chạy, vô hiệu hoá, hết trá»™m cắp được. Ngà y thưá»ng trong nhà dùng đồ đất. Äồ đồng chỉ được Ä‘em ra dùng và o ngà y tết nhất, cúng giá»— đãi đằng khách khứa sang trá»ng. Bữa ăn hà ng ngà y, có khi bưng trong rổ rá, vì thưá»ng chẳng có nhiá»u món. Bà cụ đã già ăn uống không còn gá»n đổ tháo rất nhiá»u nên khách khứa lúc nà o cÅ©ng nghe chá»— ở cá»§a cụ thoang thoảng mùi mắm nước, mắm nêm, mắm ruốc, mắm dưa , mùi hà nh tá»i. Và lá»§ng lẳng trên đầu khách là hai ba chiếc gióng cá»n con treo mấy cái trách đất đựng cá kho vá»›i xÆ¡ mÃt, cá»ng dưa môn, dưa hồng, dưa cải, thêm nải chuối tiêu chÃn rục, mùa hè nà y mấy con bồ hóng bay quanh. Món ăn Ãt thay đổi, má»™t món ăn trong nhiá»u ngà y, kho nhiá»u lá»a, nên thưá»ng rất mặn. Má»—i lần khách đến hay Ä‘i cụ luôn luôn dặn, nhá»› cẩn tháºn không đụng đầu mấy cái trách chứa đồ ăn riêng treo toòng teng cá»§a cụ. Có lần lão Sáu Vạn thợ má»™c, vô ý đứng lên, đội nguyên trách cá kho đổ bể trên đầu, tóc tai quần áo bê bết mắm muối, kêu trá»i không thấu, chạy ngay vá» nhà ra giếng xối nước à o à o. Tối lại chui vô mùng bị mụ vợ xô ra kêu còn hôi mắm muối quá. Tháºt ra con cháu không đứa nà o muốn gần bà . Bá»n trẻ con thì ham chÆ¡i, sợ bà sai bảo. Con cháu lá»›n cÅ©ng chỉ đứng má»™t lúc tìm cá»› rút lui cho nhanh, ở lâu thế nà o cÅ©ng nghe bà ta thán vá» cô Là i, má»™t đứa con dâu hư há»ng nhất trên Ä‘á»i, chuyện nhà cá»a dá»™t nát, nhất là dá»™t chá»— mô không dá»™t, nhè chá»— bà n thá» mà dá»™t, con cháu thá» phụng ôn mệ như rứa là m răng mà ngóc đầu lên cho nổi? Äó là bà i ca vô táºn cá»§a bà cụ Tuần. Chị Là i, nhà cha mẹ nghèo vá» là m dâu trong cảnh không môn đăng há»™ đối, khổ lắm. Tuy là dâu út, nhưng lại được ở từ đưá»ng, đừng tưởng ấy là má»™t ân huệ. Chị bị mấy ông anh chồng, mấy mu o ( chị gái em gái cá»§a chồng, thưá»ng rất ác nên co thà nh ngư "mụ o nhá»n mồm" ) mấy ngưá»i chị dâu xúm vô lừa phỉnh:" Em ở hầu mệ, ngà y sau mệ vá» vá»›i Pháºt vợ chồng em được hưởng cái nhà từ đưá»ng vá»›i bốn sà o ruá»™ng hương hoả..." .Không phải chị Là i bị lừa và ham mấy thứ cá»a nhà ấy đâu, chị Ä‘i lấy chồng, cha mẹ đẻ dặn : sống gởi nạc, thác gởi xương nhà chồng, không được quay vá», nên phải ở lại nhà chồng chịu đựng cảnh là m dâu, hầu hạ mẹ chồng. Còn con trai, con gái, con dâu, con rể biết tÃnh mẹ khó không ai dám gần, đủ lông đủ cánh thì liệu mà cao chạy xa bay. Lúc má»›i vá» là m dâu, cụ kêu chị Là i dặn : - Mi nghe cho kỹ đây. Tau ăn như đà n bà đẻ, ăn mặn, ăn khô, không ăn canh như bá»n mi, món canh ăn cuối cùng, húp má»™t miếng như bá»n Tây húp súp... Ngưá»i ta lâu lâu má»›i nằm nÆ¡i (đẻ) má»™t lần còn tau ngà y nà o cÅ©ng ăn như đà n bà nằm ổ. Bà cụ nà y có cái tÃnh ăn uống kỳ dị lắm và có cái ý rất chướng, rất "mệ" . Bà không ăn cay được, kho cá bá» tà ớt bá»™t là bị chá»i ngay. Không ăn á»›t nhưng trên mâm luôn luôn phải có trái á»›t cho bà ngó thấy ăn má»›i ngon. Có ngưá»i há»i để là m chi, bà nói :"Tau ăn bằng con mắt", bánh bèo bánh há»i thì á»›t xanh, các món khác á»›t Ä‘á», cá kho phải có dÄ©a á»›t bá»™t đặt cạnh, món tanh phải có mấy hạt tiêu sỠđể má»™t bên. Thế nhưng Ä‘em lên là m sao bưng xuống váºy, á»›t trái, á»›t bá»™t, tiêu sá» còn nguyên. Thế mà bưng mân lên, liếc qua thấy thiếu má»™t món bà cụ liá»n mát mẻ :"Mi ra chợ tÆ¡ tưởng thằng mô mà không mua tiêu, mua á»›t?". Thế là chị Là i phải vén hà ng rà o chui qua hà ng xóm xin á»›t. Hà ng xóm thấy chị ai cÅ©ng thương, giữ lại há»i chuyện, chị nói :"Cho em vá» không mệ Ä‘ang "tế" (chá»i) ở nhà vì thiếu trái á»›t trên mâm". Hà ng xóm biết chuyện, nói :"Con cái nhà ai hiá»n là nh tá» tế rÆ¡i và o là m dâu bà già cay nghiệt nà y? Già u có sang trá»ng nhưng khổ nhục quá. Tôi mà cha mẹ con Là i, tôi kêu con tôi vá», là m gì thì là m, kiện đâu thì theo mẹ chồng gì mà hở ra má»™t tà là nổi tam bà nh lục tặc, mở miệng ra thì đòi đà o mồ cuốc mả con nhà ngưá»i ta ?’ Lão Sen là m thầy cúng nói:"Mụ già quá quắt nà y chết khổ chết sở cho mà coi, chết không nhắm mắt mô, trá»i hà nh thình lên thá»p xuống nhiá»u lần má»›i Ä‘i được..." Thế nhưng cụ Tuần lại hay lên giá»ng nhân đức : -Mi kiếm khắp cái xứ ni không có bà mẹ chồng thứ hai mô như tau. Chưa ai dá»… vá»›i con cháu bằng tau. Mi có phước lắm má»›i vá» là m dâu cái nhà ni... Nói là nói thế song
là m dâu cái bà cụ nà y chẳng dễ tà nà o. Riêng mái tóc của
chị Là i cÅ©ng xảy ra mấy chuyện Ä‘iêu đứng, cưá»i ra nước
mắt. Tóc chị ráºm và dà i lắm, chị nuôi mái tóc từ thá»i
con gái mưá»i má»™t mưỠhai đến khi vá» nhà chồng mái tóc
dà i quá mông, đẹp lắm, ai cũng khen. Lúc mới vỠlà m dâu,
thấy mái tóc con dâu, bà cụ nói :
Bị bà mẹ chồng nói cạnh nói khoé. Chị Là i ra chợ nhá» thợ cắt ngắn. Khi chị vá» nhà , bà cụ Tuần thấy mái tóc ngang vai liá»n lên giá»ng : - Mi lá»›n tuổi, chồng con rồi, còn yêu thương thằng mô nữa mà để tóc thá» ngang vai? Lần nà y chị nhá» thợ cắt lên cao hÆ¡n nữa, nay gá»i là cái mốt tóc tém, tưởng yên, không dè bà cụ thấy mái tóc con dâu, liá»n thét lên : - Trá»i Æ¡i nhà tau có nợ nần chi mô mà con dâu tau ra chợ bị chá»§ nợ xởn tóc?... Ngà y xưa Ä‘i là m dâu chẳng dá»…. Bối tóc cÅ©ng chẳng phải chuyện tá»± do muốn bối cáh nà o thì bối. Bối tóc để thòng quá gáy má»™t chút, bước Ä‘i lá»n tóc Ä‘ong đưa, hiểu bối tóc nà y dà nh cho hạng phụ nữ phong lưu, không phải dân lao động. Dân lao động như mấy chị nông dân bối tóc thòng kiểu nà y, thêm chiếc áo cánh trăng trắng má»™t chút, ra đồng bị chê trách liá»n, nói rất ác :"Há»c cái thói đĩ thoả ở mô mà đi cấy là m cá» lúa ăn mặc tóc tai ngó như mấy con me Tây". Bối tóc lên cao, kéo cái bối to như chiếc bánh ú, ló ra chùm tóc ngắn trên đỉnh đầu, thắt lại cho chặt, đó là cái mốt "Bối tóc ngược" kiểu tóc đánh ghen. Xuốt dà (quét nhà ) vá»›i
bà cụ cÅ©ng không đơn giản tà nà o. Äối vá»›i bà cụ khôngphải
quét sạch là được. Khó hÆ¡n nhiá»u. Trước tiên là bà i há»c
vỡ lòng vá» cách chá»n và mua "chá»§i". Bà sai chị Là i ra chợ
Äông Ba mua cái chổi đót, trước khi Ä‘i bà dạy nhiá»u lần
vá» cách lá»±a được cây chổi đót. Phải chá»n chổi dà y,
mà u đót còn hơi xanh, cán chổi quấn sợi dây mây cho chặt,
quấn dây thép không mua. Nắn bóp không thấy cán chổi óp,
nêm cây tre cÅ©ng không mua. Nắm đầu mấy cây đót kéo ra thá»
xem hỠcột có chắc hay dối? Lựa đi lựa lại nhièu lần,
qua nhiá»u hà ng bị ngưá»i bán mắng má» rất khổ cho cái thân
chị Là i, suốt buổi như thế má»›i chá»n được cái chổi.
Äem vá» thì chị ta rất hồi há»™p không biết bà mẹ chồng
có chịu hay bắt đem đi trả lại thì chết với mấy
con mụ bán chổi. Chị Là i là m theo lá»i bà mẹ chồng, mấy
ngưá»i bán chổi rất bá»±c mình :"Mua chổi vá» quét đôi ba
tháng rồi vứt, để là m cá»§a gia bảo, để thá» hay răng mÃ
kỹ rứa ?"
Má»—i lần chị Là i quét nhà , bà già ngồi chò hõ trên ván như đứa bé, nhìn cô dâu quét nhà , nét mặt tá» vẻ không ưng tà nà o. Bà nói: - Mi xuốt dà kiểu ná»› là m răng mà sạch? Thấy cái tay mi cầm chổi dúng thầy thông thầy phan bên toà khâm cầm bút cầm ba-ton, không gá»n gà ng chi cả, ngó không sướng con mắt. Mi Ä‘em cái chá»§i lại đây tau chỉ cho mà cầm. Rồi bà bảo chị đến gần chỉ cách cầm cán chổi ra sao. Thấy bà mẹ chồng chỉ cô con dâu cầm chổi, xem ra còn phức tạp gấp mấy lần giáo sư nhạc dạy há»c trò nắm cần cây đà n violon. Mà tháºt, đối vá»›i bà quét nhà khó lắm, không há»c không quét được. Bà căn dặn : Mùa ni buổi sáng gió thổi từ núi Ngá»± xuống, mi mở cá»a sau quét nhà từ sau ra trước, dồn rác vô cái hố trồng chuối. Buổi chiá»u mùa ni gió nồm, thổi từ biển lên mi mở cá»a trước quét từ trước ra sau dồn rác lại mấy cái gốc bầu bà là m phân, tưới nước cho có trái mà ăn. Xuốt nhẹ tay, moi móc trong mấy hóc kẹt. Mùa ni khô, trước khi xuốt sân phải tưới nước cho không bụi... Bà cụ già , ngưá»i nhá» lại như má»™t đứa bé mưá»i hai tuổi ngồi chồm há»—m trên tấm ván nhìn cô con dâu là m việc, cặp mắt không chút bằng lòng, mặc dù chị Là i má»™t má»±c theo đúng lá»i căn dặn cá»§a mẹ chồng. Bà cụ dạy con dâu ra chợ mua cái om (nồi đất nhá») vá» nấu cÆ¡m, nấu bằng om đất lợi cá»§i mà ngon cÆ¡m, để lâu không thiu, nấu nồi đồng để lâu teng đồng ra ăn vô độc lắm. Bà còn dặn: " Om má»›i mua vá» phải hái Ä‘á»t khoai lang chà xát trong ngoà i má»™t lá»›p sau đó má»›i dùng được bá»n hÆ¡n. Mà u đất nung đỠhoá thà nh mà u xanh lá cây. Còn mua gạo cho tau ăn phải lá»±a gạo cÅ©, gạo mùa trước, ăn má»›i hiá»n, mau tiêu, mau đói". Bà nói :"Gạo lúa má»›i tuy ngon, thÆ¡m nhưng độc lắm , lâu tiêu. Ngưá»i Ä‘au má»›i dáºy ăn lúa má»›i và o trở bệnh lại ngay, ôn mệ mình dạy chà lý lắm. Chị Là i là con dâu út, chồng chị Ä‘i là m xa, không mấy khi vá» nhà , chồng chị là con út, đựơc cưng nhiá»u nhưng lại không được cha mẹ cho Ä‘i há»c tá»›i nÆ¡i tá»›i chốn, chỉ là m anh lÃnh quèn gác cầu nÆ¡i xứ ngưá»i, má»—i năm có mấy ngà y phép vá» vá»›i vợ. Anh lÃnh nà y rất sợ mẹ, không dám Ä‘i đứng, ngồi gần vợ, kể cả việc không dám xuống bếp khi vợ ngồi thổi cÆ¡m trong cái om đất vì sợ mẹ mắng là mê vợ hÆ¡n mê mẹ. Mấy bà chị dâu khác ở xa, hà ng năm ngà y giá»— ngà y chạp vá» nhà đem chút quà chút tiá»n vá» biếu, há» như là khách, bà không nặng lá»i không sai bảo. Má»i việc lá»›n nhá» trong nhà má»™t tay chị Là i là m cả, còn bị bắt bẻ la lối đủ Ä‘iá»u, có khi còn bị đánh. Bà đánh con dâu giống như thầy giáo đánh há»c trò, bắt nằm lên giưá»ng, quất bằng roi mây, đánh không cho khóc. Vừa nhịp nhịp con roi mây vưa nói, giá»ng rất dịu dà ng:"Mạ quất mấy roi cho con nhá»›, chá»› nói suông con quên..." Má»™t hôm bà cụ sai con dâu qua nhà lão Sáu Vạn má»i lão. Lão báºn việc đóng bà n ghế cho khách, chiá»u má»›i tá»›i. Thấy mặt lão, bà cụ Tuần mát mẻ : - Chá»› lão là m ông tham ông phán ở toà Khâm toà Sứ gì mà lo việc quan, má»i cả buổi má»›i thấy vác mặt tá»›i ? Lão là sáu Vạn chứ Mưá»i Vạn nữa choa cÅ©ng nói... Rồi bà cưá»i : - Giỡn chÆ¡i vá»›i lão, đừng giáºn. Già rồi gần đất xa trá»i như tui hay tá»§i thân, cứ nghÄ© má»i ngưá»i khinh khi coi thưá»ng mình... Lão Sáu Vạn khúm núm : - Mệ dạy rứa chá»› tui báºc con cháu mô dám, chỉ vì hồi sá»›m mai lo đóng bá»™ bà n ghế nhà Tư Tạo cho kịp rước dâu ngà y mai. Nên hầu Mệ trá»…... - Thôi rồi, nói chÆ¡i, đừng bá» bụng. Tui má»i lão đến đây nhá» xẻ mấy tấm ván... Bà cụ cưá»i, nụ cưá»i không răng hồn nhiên giống như má»™t đứa bé, vá»— vá»— lên mặt phản nói : - Bá»™ ván ni, cái giang sÆ¡n cá»n con cá»§a tui đây ná». - Thưa mệ xẻ ra là m cái chi ? Rồi mệ ngá»± chá»— mô? - Là m chi thì kệ cha tui. Nghỉ ngÆ¡i chá»— mô cÅ©ng kệ tui. - Xẻ răng ? - Cứ má»—i tấm xẻ đôi bà o hai mặt cho Ä‘á»u, bà o thiệt phẳng thiệt láng cho tui. - Ván ni có ba cái má»™ng, xẻ đôi mất má»™ng hết còn chi? - Ừ, cứ xẻ ra Ä‘i không cần má»™ng, khép lại cÅ©ng được, nó có chưn mô mà chạy ? Má»™ng mị chi cho bá»n rệp có nÆ¡i là m tổ cắn mình? Lão Vạn ngáºp ngừng má»™t lúc má»›i dám há»i :"Chá»› mệ đòi xẻ bá»™ phản ngá»±a nà y ra mần chi ?" Bà cụ tá» vẻ bà máºt, gắt : - Mần chi kệ cha tui. Lão Vạn tìm lá»i há»i khéo : - Hay?...Mệ muốn may cái áo?... - Ao chi? Già rồi áo quần chưng diện vá»›i ai? Lấy hết can đảm lão thốt ra : - May cái "áo quan"! Lão tưởng nghe xong bà già "tế" cho má»™t tráºn vá» cái tá»™i trông cho bà mau chết. Nhưng không, bà cưá»i. Bà cưá»i như trẻ con. - Tui chưa chết mô, may áo quan mần chi ? Thôi ta tÃnh tiá»n công lao cưa xẻ gá»— Ä‘i. Lão ưng khoán hay ưng là m công nháºt? - Bẫm mệ, chi cÅ©ng được. - Công nhá»±t nghe? TÃnh răng? - Mệ cho bao nhiêu cÅ©ng được. Giúp mệ lấy cái đức, tÃnh toán hÆ¡n thiệt so Ä‘o mần chi. Nói thế chá»› không đơn giản. Mấy ngà y đầu hai thầy trò lão ăn mạnh quá, má»—i bữa má»™t ngưá»i ăn hết cả bÆ¡ gạo. Lại còn thêm cái táºt thợ má»™c "sáng giÅ©a cưa trưa mà i đục". Là m hai ba ngà y chưa xong việc xẻ ba tấm ván. Bà cụ nóng ruá»™t hối, lão nói :"Cái giống căm xe nà y để lâu năm cứng như đá, cưa đục mô chịu nổi. Mệ thấy thầy trò tui cứ mà i đục vá»›i giÅ©a cưa hoà i đó không ? Bà cụ : - Ừ thôi cứ thá»§ng thẳng mà là m nhưng bắt đầu từ ngà y mai thì khoán, không ăn lương công nhá»±t nữa, cÆ¡m nhà lão ăn, là m xong tui trả hai đồng rưỡi. Ưng không ? - Thưa mệ mần cái chi ? - Cưa xong bà o láng hai mặt, là m đôi ngá»±a cá»—, gác lên thà nh má»™t bá»™ phản ngá»±a nữa, công cán có nhiá»u nhặn, nặng nhá»c chi mô ? Lão Vạn giỠđây má»›i vỡ lẽ cái ý cá»§a bà già đáo để nà y. Bà ta thấy tấm phản cá»§a mình dà y quá, muốn xẻ đôi ra là m thêm má»™t tấm nữa. Má»™t mà được hai, lại thêm nhẹ nhà ng dá»… di chuyển. Nhưng là m cho ai nằm. Bà chỉ nằm má»™t tấm thôi, mùa rét cÅ©ng như mùa nóng ná»±c, cô Là i con dâu, tối khuya là m hết công việc lấy cây chổi đót quét chá»— hiên, trải chiếc chiếu manh ra nằm, có thấy cô nằm phản nằm giưá»ng chi mô? Trong nhà còn ai mô? Hay là m xong bán ? Bà già nà y có cá»§a, bà cần chi tiá»n? Lão phân vân mãi cho đến má»™t hôm công việc xong, hai bá»™ ván ngá»±a thà nh hình. Bà cụ Tuần há»i : - Trong hai bá»™ lão ưng bá»™ mô? Lão Vạn ngắm nghÃa má»™t lúc, lưỡng lá»± mãi, xong chỉ bá»™ kê dưới tán cây mÃt nói : - Thưa mệ tuy hai bá»™ ngó qua thì dúng (giống) nhau nhưng tui thÃch bá»™ ni hÆ¡n. Nó "ngon" hÆ¡n. Bà cụ : - Lão thấy ngon thì là m cho nó ngon thêm, bà o lại cho kỹ lưỡng, ra phố mua chai véc ni mà u cánh gián thứ tốt nhứt vỠđánh bóng, bá»™ kia cứ để gá»— trần cÅ©ng được. Thá»i gian thầy trò lão Sáu Vạn là m má»™c, bà già thưá»ng sai chị Là i dìu ra xem, bà ngồi má»™t bên nhìn xem, chỉ vẽ đủ thứ. Lão Vạn bá»±c mình gắt :"Thôi mệ vô nhà nghỉ Ä‘i để thầy trò tui mần theo ý mệ. Thấy mệ ngồi đây ngắm nghÃa, chỉ chá» khó mần lắm. Nói thế nhưng bà cụ không chịu Ä‘i đâu. Bà ngồi chỉ, đến ná»—i chỉ dẫn cả cái cách bà o cưa đục cho thợ má»™c là m. Bà còn nói chị Là i Ä‘em cái kiá»ng ba chân ra đặt nÆ¡i gốc mÃt, quét dăm bà o nhóm lá»a nấu nước cho thợ, nấu cÆ¡m cho bà . Bà nói : Äá»i tau Ä‘i là m dâu còn khổ gấp vạn lần mi. thá»i trước ở nhà vưá»n như mình đây không ai tốn tiá»n mua than cá»§i. Nấu nướng đã có lá tre khô, lá mÃt khô, nhánh khô, thu vén lại nấu, đỡ tốn tiá»n cá»§i mà còn lại sạch vưá»n. Ở nhà quê ngưá»i ta Ä‘un nấu bằng rÆ¡m. Nấu được bữa cÆ¡m khói cay chảy bao nhiêu nước mắt. Khi nấu phải ngồi canh ông Táo suốt buổi, không sung sướng như bá»n mi bây giá» nấu cá»§i mô. Äến ngà y hoà n thà nh bà cụ bảo thầy trò : - Khiêng vô nhà . Bá»™ xấu để chá»— cÅ© cho tui nằm. Bá»™ tốt đánh véc ni đặt ở chá»— nhà ngang, gần cá»a sổ. Chị Là i không hiểu bá»™ ván ngá»±a má»›i đẹp đẽ ấy bà già dà nh cho ai, chắc là vợ chồng anh con cả vá»›i thằng cháu ná»™i Ä‘Ãch tôn cá»§a bà . Song chị không dám há»i . Buổi chiá»u khi chị Là i ngồi ngoà i vưá»n quét dăm bà o nấu cÆ¡m, nghe tiếng thét :"Con Là i mô? Lên đây!". Tiếng kêu đầy vẻ quyá»n hà nh từ nhà trên vá»ng xuống. Chị không biết việc gì, lo sợ bá» nồi cÆ¡m nấu dở chạy lên. Vòng tay thưa: - Bẩm mạ kêu con chi ? - Túi (tối) ni mi không nằm đất nữa nghe không ? - Dạ con nằm đất đã quen...Mạ biểu (bảo) con nằm mô? - Nằm nÆ¡i bá»™ ván ngá»±a má»›i là m đặt nÆ¡i nhà ngang. Tau là m cho mi ! Chị Là i không biết mình có nghe lầm không. Há»i lại : - Rứa mà con tưởng mạ đóng cho anh chị Hai vá»›i thằng Toà n cháu ná»™i Ä‘Ãch tôn há» nhà mình... Bà già cưá»i : - Rứa lâu ni mi tưởng tau không thương mi răng ? - Thưa mạ con không dám nghỉ rứa. Con biết mạ hay la rầy con là mạ thương con. Thương cho roi cho vá»t mà ... Bà già : - Tau là m cho mi bá»™ phản má»›i, tau biết mi có công vá»›i tau hÆ¡n bá»n kia. Bà nói, giá»ng hết sức êm Ä‘á»m :"Mạ thương con. Mạ là m cho con nằm đó..." Không đúng như lão Sen là m thầy cúng nói năm nà o :" Bà già độc ác chết không nhắm mắt". Mùa đông nắm ấy bà cụ Tuần ra Ä‘i, bà ngá»§ má»™t giấc dà i không thức dáºy nữa. Bà ra Ä‘i êm Ä‘á»m không chút quyến luyến trần tục. Bá»™ ván ngá»±a bà nằm giỠđây má»›i được thầy trò lão Sáu Vạn tháo ra là m ba mảnh bưng ra vưá»n, xẻ thà nh sáu tấm ván má»ng . Lần nà y thầy trò lão xúm "may" cái áo quan cho bà . Có Ä‘iá»u lạ, ngưá»i như bà hình như biết được má»i việc to lá»›n trong Ä‘á»i, trước đó má»™t ngà y, bà đã chuẩn bị tất cả cho chuyến viá»…n du lần đầu tiên và cÅ©ng là lần cuối cùng trong cuá»™c Ä‘á»i tám mươi năm lê lết trên tấm ván ngá»±a. Bà kêu chị Là i đến má»™t bên nói :"Con má»i thầy giáo Thị tá»›i cho mạ nhá» chút". Khi ông giáo tá»›i, bà cụ nói :"Ông giáo lấy giấy viết giùm tôi tá» di chúc. Tôi để hết tà i sản má»™t Ä‘á»i tằn tiện dà nh dụm lại cho con Nguyá»…n Thị Là i". Ná»a khuya bà trở dáºy, ho mấy tiếng, chị Là i chạy vô, vuốt ngá»±c bà , bẩm :"Mạ uống nước sâm không con rót?". "Tau không ho hen chi cả, tau ra giấu cho mi vô nói việc kÃn", bà cụ ká» tai chị nói nhá» :"Dưới gốc cây mÃt ướt có tiá»n Äông Dương, bá» trong cái chai Ä‘áºy nút khằn kỹ lắm không mối má»t chi mô. Chồng con vá» nói nó đà o lên, mạ cho vợ chồng con mua ruá»™ng đất là m nhà . Nhá»› sanh cho mạ đứa cháu". |
|