Chim Việt Cành Nam            [  Trở Vá»   ]            [ Trang chá»§ ]             [ Tác giả ]
Bà cụ Tuần

Quý Thể

Có ai đến nhà chÆ¡i, bà cụ Tuần chỉ mép tấm phản gá»— má»i ngồi, bà nói :

- Giang sÆ¡n cá»§a "bầy choa" (chúng tôi) chỉ có chừng ni. Không ghế bàn, xa lông, sập gụ, tá»§ chè chi cả, chịu khó ngồi đỡ, ông bà mô áo quần trắng trẻo sạch sẽ sợ dÆ¡, thì ngồi lên đây. Bà cụ xoè cái quạt giấy cÅ© đã rách, lá»™ ra mấy cái nan tre lót cho khách ngồi. Nhưng không ai nỡ ngồi lên cái quạt cá»§a cụ. Tá»™i nghiệp... Tui sống ở chá»— ni và có chết cÅ©ng chết chá»— ni, không Ä‘i mô hết. Tôi ăn uống, ngá»§, nghỉ ngÆ¡i, chỉ quanh quẩn lê lết trên tấm phản này. Nhà ở cạn mà như ngưá»i ta sống trên đò. Nói xin bá» quá tiểu, đại cÅ©ng  luôn ở đây. Trong cái bô, để dưới phản, nhá» con cháu Ä‘i đổ. Trá»i thương bá»n già gần đất xa trá»i như tui, ba bốn ngày má»›i có má»™t lần,  mình già rồi, ăn uống ít, cả ngày chỉ nằm ngồi má»™t chá»—, không vận động chi cả nên lâu lâu má»›i Ä‘i má»™t lần, bón uất kinh niên, mấy viên như phân dê, không hôi hám. Nói bá» quá cho...

Dân chúng quanh vùng ai cÅ©ng quen miệng gá»i là "cụ Tuần". Nghe tên thì rất sang. Dân làng thấy có ngưá»i kêu như rứa cÅ©ng bắt chước nhau mà kêu. Ngưá»i hiểu biết chút ít đến phẩm hàm quan lại ngày xưa nghe tên bà tưởng bà là quả phụ ông quan Tuần vÅ© (Tỉnh trưởng) đã thất lá»™c lâu rồi. Hay ít nữa anh cÅ©ng là vợ goá anh Trương Tuần nào đó (Trương Tuần là viên chức rất nhá» trong làng, tuần tra canh gác coi ngó việc trị an, như công an xã bây giá»). Không phải, tên con gái cá»§a bà là Tôn Nữ Thị  Tuần. Cái tên này cÅ©ng sai vá»›i lối đặt tên trong Tôn nhÆ¡n phá»§ . Äã "Tôn nữ" thì không có thêm chữ "Thị" như hàng bá tánh  (là trăm há» thưá»ng dân, để phân biệt vá»›i ngưá»i hoàng tá»™c ). Trong cấp bậc hoàng phái, vá» nữ, xuống đến hàng "Tôn nữ " là chót, thấp nhất, không thể thấp hÆ¡n, giống như binh nhì trong lính, không còn xuống nữa. Tuy là hoàng phái cấp thấp nhất,  cái dòng máu Hoàng  tá»™c chảy đến Ä‘á»i bà cụ tám mươi tuổi này đã quá xa, quá phai nhạt, quá loãng, nhưng cái chất "Mệ" trong con ngưá»i bà cụ vẫn còn đậm đặc. "Mệ " là từ chỉ má»™t hạng ngưá»i rất đặc biệt. Rất khó mô tả tính chất "mệ ", chỉ có thể nói ấy là má»™t nhóm ngưá»i trong hoàng tá»™c nhà Nguyá»…n, tính khí giống nhau và rất thất thưá»ng sống gần thì biết. Cuá»™c sống cá»§a bà cụ này quanh quẩn chỉ  ở trên bá»™ ván ngá»±a, ba tấm ván dày cả tấc tây, ghép lại, mặt tấm phản rá»™ng thước rưỡi, có má»™ng ráp vá»›i nhau. Bà cụ nằm, ngồi, ăn ngá»§, tiếp khách cùng má»i hoạt động linh tinh khác cÅ©ng chỉ xảy ra  nÆ¡i này. Ãt khi bà chịu leo xuống xỠđôi bàn chân nhá» như bàn chân trẻ con ( Bàn chân nhá» là  dấu hiệu sinh há»c rất rõ cá»§a ngưá»i hoàng phái) vào đôi guốc gá»—, cÅ©ng ít khi quanh quẩn  trong nhà hay ra vưá»n và lại còn ít hÆ¡n nữa khi ra khá»i nhà. Cả  Ä‘á»i bà hình như chưa há» bước chân ra khá»i luỹ tre làng.

Nghe cụ nói chuyện tiểu tiện, đại tiện má»™t cách tá»± nhiên, bình thưá»ng. Khách quen, khách lạ, ông to bà lá»›n gì cÅ©ng mặc kệ, chẳng sợ mất lòng . Khách không dám chấp, vì hầu hết khách đến thăm cụ thưá»ng là há» hàng bà con gần xa, bậc dưới. Ai đến bà cÅ©ng má»i ngồi song không ai ngồi cả, phần tấm phản dày bụi bặm, có cả lá» nồi và chẳng mấy khi được lau chùi. Tá»›i bữa ăn, chị Lài – con dâu, bê cái mâm tiện bằng gá»— mít dùng lâu quá  đã hết màu vàng, đựng om cÆ¡m lên. Thức ăn cụ đã có sẵn trong mấy cái trách, cái trả, treo trên chiếc gióng mây cá»n con. Ngày xưa ngưá»i nhà quê thưá»ng không sắm nổi mâm đồng, loại mâm đúc bằng đồng thau có ba chân, cao chừng ná»­a gang tay, hoặc nhà khá giả có cá»§a Ä‘i nữa cÅ©ng không dám Ä‘em đồ đồng ra dùng, sợ ăn trá»™m và còn sợ thiên hạ quở. Ngày xưa đồ đồng, bá»™ tam sá»±, ngÅ© sá»±, chân đèn, lư hương Ä‘á»u cất trong rương xe, khoá lại, nằm lên trên thế mà không yên vá»›i bá»n ăn trá»™m tài danh chuyên đào tưá»ng khoét vách. An trá»™m ngày trước khác bây giá», trá»™m thá»i đó có nghá», có trưá»ng lá»›p bài bản hẳn hoi. Có ngưá»i dạy, ngưá»i há»c, thành ra có câu :"Má»™t đêm  Ä‘i ăn trá»™m bằng ba năm làm giàu". Nhưng chẳng may bị bắt được thì khổ chá»§ tá»± giải quyết, kiểu toà án nhân dân ngày nay, Chẳng mất công xét xá»­ luật lệ lôi thôi, chỉ việc cắt gân nÆ¡i gót, chá»— nhượng chân là hết Ä‘i hết chạy, vô hiệu hoá, hết trá»™m cắp được. Ngày thưá»ng trong nhà dùng đồ đất. Äồ đồng chỉ được Ä‘em ra dùng vào ngày tết nhất, cúng giá»— đãi đằng khách khứa sang trá»ng. Bữa ăn hàng ngày, có khi bưng trong rổ rá, vì thưá»ng chẳng có nhiá»u món. Bà cụ đã già ăn uống không còn gá»n đổ tháo rất nhiá»u nên khách khứa lúc nào cÅ©ng nghe chá»— ở cá»§a cụ  thoang thoảng mùi mắm nước, mắm nêm, mắm ruốc, mắm dưa , mùi hành tá»i. Và lá»§ng lẳng trên đầu khách là hai ba chiếc gióng cá»n con treo mấy cái trách đất đựng cá kho vá»›i xÆ¡ mít, cá»ng dưa môn, dưa hồng, dưa cải, thêm nải chuối tiêu chín rục, mùa hè này mấy con bồ hóng bay quanh. Món ăn ít thay đổi, má»™t món ăn trong nhiá»u ngày, kho nhiá»u lá»­a, nên thưá»ng rất mặn. Má»—i lần khách đến hay Ä‘i cụ luôn luôn dặn, nhá»› cẩn thận không đụng đầu mấy cái trách chứa đồ ăn riêng treo toòng teng cá»§a cụ. Có lần lão Sáu Vạn thợ má»™c, vô ý đứng lên,  đội nguyên trách cá kho đổ bể trên đầu, tóc tai quần áo bê bết mắm muối, kêu trá»i không thấu, chạy ngay vá» nhà ra giếng xối nước ào ào. Tối lại chui vô mùng bị mụ vợ xô ra kêu còn hôi mắm muối quá. Thật ra con cháu không đứa nào muốn gần bà. Bá»n trẻ con thì ham chÆ¡i, sợ bà sai bảo. Con cháu lá»›n  cÅ©ng chỉ đứng má»™t lúc tìm cá»› rút lui cho nhanh, ở lâu  thế nào cÅ©ng nghe bà ta thán vá» cô Lài, má»™t đứa con dâu hư há»ng nhất trên Ä‘á»i, chuyện nhà cá»­a dá»™t nát, nhất là dá»™t chá»— mô không dá»™t, nhè chá»— bàn thá» mà dá»™t, con cháu thá» phụng ôn mệ như rứa làm răng mà ngóc đầu lên cho nổi? Äó là bài ca vô tận cá»§a bà cụ Tuần.

Chị Lài, nhà cha mẹ nghèo vá» làm dâu trong cảnh không môn đăng há»™ đối, khổ lắm. Tuy là dâu út, nhưng lại được ở từ đưá»ng, đừng tưởng ấy là má»™t ân huệ. Chị bị mấy ông anh chồng,  mấy mu o ( chị gái em gái cá»§a chồng, thưá»ng rất ác nên co thành ngư "mụ o nhá»n mồm" ) mấy ngưá»i chị dâu xúm vô lừa phỉnh:" Em ở hầu mệ, ngày sau mệ vá» vá»›i Phật vợ chồng em được hưởng cái nhà từ đưá»ng vá»›i bốn sào ruá»™ng hương hoả..." .Không phải chị Lài bị lừa và ham mấy thứ cá»­a nhà ấy đâu, chị Ä‘i lấy chồng, cha mẹ đẻ dặn : sống gởi nạc, thác gởi xương nhà chồng, không được quay vá», nên phải ở lại nhà chồng chịu đựng cảnh làm dâu, hầu hạ mẹ chồng. Còn con trai, con gái, con dâu, con rể biết tính mẹ khó không ai dám gần, đủ lông đủ cánh thì liệu mà cao chạy xa bay.

Lúc mới vỠlàm dâu, cụ kêu chị Lài dặn :

- Mi nghe cho kỹ đây. Tau ăn như đàn bà đẻ, ăn mặn, ăn khô, không ăn canh như bá»n mi, món canh ăn cuối cùng, húp má»™t miếng như bá»n Tây húp súp... Ngưá»i ta lâu lâu má»›i nằm nÆ¡i (đẻ) má»™t lần còn tau ngày nào cÅ©ng ăn như đàn bà nằm ổ. Bà cụ này có cái tính ăn uống kỳ dị lắm và có cái ý rất chướng, rất "mệ" . Bà không ăn cay được, kho cá bá» tí á»›t bá»™t là bị chá»­i ngay. Không ăn á»›t nhưng trên mâm luôn luôn phải có trái á»›t cho bà ngó thấy ăn má»›i ngon. Có ngưá»i há»i để làm chi, bà nói :"Tau ăn bằng con mắt", bánh bèo bánh há»i thì á»›t xanh, các món khác á»›t Ä‘á», cá kho phải có dÄ©a á»›t bá»™t đặt cạnh, món tanh phải có mấy hạt tiêu sỠđể má»™t bên.  Thế nhưng Ä‘em lên làm sao bưng xuống vậy, á»›t trái, á»›t bá»™t, tiêu sá» còn nguyên. Thế mà bưng mân lên,  liếc qua thấy thiếu má»™t món bà cụ liá»n mát mẻ :"Mi ra chợ tÆ¡ tưởng thằng mô mà không mua tiêu, mua á»›t?". Thế là chị Lài phải vén hàng rào  chui qua hàng xóm xin á»›t. Hàng xóm thấy chị ai cÅ©ng thương, giữ lại há»i chuyện, chị nói :"Cho em vá» không mệ Ä‘ang "tế" (chá»­i) ở nhà vì thiếu trái á»›t trên mâm". Hàng xóm biết chuyện, nói :"Con cái nhà ai hiá»n lành tá»­ tế rÆ¡i vào làm dâu bà già cay nghiệt này? Giàu có sang trá»ng nhưng khổ nhục quá. Tôi mà cha mẹ con Lài, tôi kêu con tôi vá», làm gì thì làm, kiện đâu thì theo  mẹ chồng gì mà hở ra má»™t tí là nổi tam bành lục tặc, mở miệng ra thì đòi đào mồ cuốc mả  con nhà ngưá»i ta ?’ Lão Sen làm thầy cúng nói:"Mụ già quá quắt này chết khổ chết sở cho mà coi, chết không nhắm mắt mô, trá»i hành thình lên thá»p xuống nhiá»u lần má»›i Ä‘i được..." Thế nhưng cụ Tuần lại hay lên giá»ng nhân đức :

-Mi kiếm khắp cái xứ ni không có bà mẹ chồng thứ hai mô như tau. Chưa ai dễ với con cháu bằng tau. Mi có phước lắm mới vỠlàm dâu cái nhà ni...

Nói là nói thế song làm dâu cái bà cụ này chẳng dá»… tí nào. Riêng mái tóc cá»§a chị Lài cÅ©ng xảy ra mấy chuyện Ä‘iêu đứng, cưá»i ra nước mắt. Tóc chị rậm và dài lắm, chị nuôi mái tóc từ thá»i con gái mưá»i má»™t mưỠhai đến khi vá» nhà chồng mái tóc dài quá mông, đẹp lắm, ai cÅ©ng khen. Lúc má»›i vá» làm dâu, thấy mái tóc con dâu, bà cụ nói :
-Nhà ni có đủ chá»§i (chổi) rồi, chá»§i  đót xuốt trong nhà, chá»§i rành xuốt sân, chá»§i chà xuốt nÆ¡i mô dÆ¡ dáy, không cần chá»§i. Mi còn Ä‘em chá»§i vá» nhà ni mần chi nữa? (à nói mái tóc dài như cái chổi).

Bị bà mẹ chồng nói cạnh nói khoé. Chị Lài ra chợ nhỠthợ cắt ngắn.

Khi chị vá» nhà, bà cụ Tuần thấy mái tóc ngang vai liá»n lên giá»ng :

-  Mi lá»›n tuổi, chồng con rồi, còn yêu thương thằng mô nữa mà để tóc thá» ngang vai?

Lần này chị nhá» thợ cắt lên cao hÆ¡n nữa, nay gá»i là cái mốt tóc tém, tưởng yên, không dè bà cụ thấy mái tóc con dâu, liá»n thét lên :

- Trá»i Æ¡i nhà tau có nợ nần chi mô mà con dâu tau ra chợ bị chá»§ nợ xởn tóc?...

Ngày xưa Ä‘i làm dâu chẳng dá»…. Bối tóc cÅ©ng chẳng phải chuyện tá»± do muốn bối cáh nào thì bối. Bối tóc để thòng quá gáy má»™t chút, bước Ä‘i lá»n tóc Ä‘ong đưa, hiểu bối tóc này dành cho hạng phụ nữ phong lưu, không phải dân lao động. Dân lao động như mấy chị nông dân bối tóc thòng kiểu này, thêm chiếc áo cánh trăng trắng má»™t chút, ra đồng bị chê trách liá»n, nói rất ác :"Há»c cái thói đĩ thoả ở mô mà Ä‘i cấy làm cá» lúa ăn mặc tóc tai ngó như mấy con me Tây". Bối tóc lên cao, kéo cái bối to như chiếc bánh ú, ló ra chùm tóc ngắn trên đỉnh đầu, thắt lại cho chặt, đó là cái mốt "Bối tóc ngược" kiểu tóc đánh ghen.

Xuốt dà (quét nhà) vá»›i bà cụ cÅ©ng không đơn giản tí nào. Äối vá»›i bà cụ khôngphải quét sạch là được. Khó hÆ¡n nhiá»u. Trước tiên là bài há»c vỡ lòng vá» cách chá»n và mua "chá»§i". Bà sai chị Lài ra chợ Äông Ba mua cái chổi đót, trước khi Ä‘i bà dạy nhiá»u lần vá» cách lá»±a được cây chổi đót. Phải chá»n chổi dày, màu đót còn hÆ¡i xanh, cán chổi quấn sợi dây mây cho chặt, quấn dây thép không mua. Nắn bóp không thấy cán chổi óp, nêm cây tre cÅ©ng không mua. Nắm đầu mấy cây đót kéo ra thá»­ xem há» cá»™t có chắc hay dối? Lá»±a Ä‘i lá»±a lại nhièu lần, qua nhiá»u hàng bị ngưá»i bán mắng má» rất khổ cho cái thân chị Lài, suốt buổi như thế má»›i chá»n được cái chổi. Äem vá» thì chị ta rất hồi há»™p không biết bà mẹ chồng có chịu hay bắt Ä‘em Ä‘i trả lại thì  chết vá»›i mấy con mụ bán chổi. Chị Lài làm theo lá»i bà mẹ chồng, mấy ngưá»i bán chổi rất bá»±c mình :"Mua chổi vá» quét đôi ba tháng rồi vứt, để làm cá»§a gia bảo, để thá» hay răng mà kỹ rứa ?"
Chị Lài Ä‘em chổi vá», bà bảo đưa coi, sá» nắn bóp thá»­. Nói :"Thá»i tau...". Bà tính nói thá»i cá»§a bà ngưá»i ta làm chổi tốt hÆ¡n. Bà trao lại, chị Lài đựng cây chổi vào hốc nhà, bà thét :"Mi dá»±ng chá»§i kiểu ná»› ba bảy hai mươi mốt ngày đầu chá»§i cong lại quét tước chi được. Tiá»n mô mà mua ? Mi tưởng nhà ni in tiá»n được răng ?". Chá»§i phải lấy dây cá»™t treo lên để đầu chá»§i không bị cong. Còn làm biếng thì dá»±ng ngược cán chá»§i xuống dưới".

Mỗi lần chị Lài quét nhà, bà già ngồi chò hõ trên ván như đứa bé, nhìn cô dâu quét nhà, nét mặt tỠvẻ không ưng tí nào. Bà nói:

- Mi xuốt dà kiểu ná»› làm răng mà sạch? Thấy cái tay mi cầm chổi dúng thầy thông thầy phan bên toà khâm cầm bút  cầm ba-ton, không gá»n gàng chi cả, ngó không sướng con mắt.  Mi Ä‘em cái chá»§i lại đây tau chỉ cho mà cầm. Rồi bà bảo chị đến gần chỉ cách cầm cán chổi ra sao. Thấy bà mẹ chồng chỉ cô con dâu cầm chổi, xem ra còn phức tạp  gấp mấy lần giáo sư nhạc dạy há»c trò nắm cần cây đàn violon. Mà thật, đối vá»›i bà quét nhà khó lắm, không há»c không quét được. Bà căn dặn : Mùa ni buổi sáng gió thổi từ núi Ngá»± xuống, mi mở cá»­a sau quét nhà từ sau ra trước,  dồn rác vô cái hố trồng chuối. Buổi chiá»u mùa ni gió nồm, thổi từ biển lên mi mở cá»­a trước quét từ trước ra sau dồn rác lại mấy cái gốc bầu bí làm phân, tưới nước cho có trái mà ăn. Xuốt nhẹ tay, moi móc trong mấy hóc kẹt. Mùa ni khô, trước khi xuốt sân phải tưới nước cho không bụi... Bà cụ già, ngưá»i nhá» lại như má»™t đứa bé mưá»i hai tuổi ngồi chồm há»—m trên tấm ván nhìn cô con dâu làm việc, cặp mắt không chút bằng lòng, mặc dù chị Lài má»™t má»±c theo đúng lá»i căn dặn cá»§a mẹ chồng.

Bà cụ dạy con dâu ra chợ mua cái om (nồi đất nhá») vá» nấu cÆ¡m, nấu bằng om đất lợi cá»§i mà ngon cÆ¡m, để lâu không thiu, nấu nồi đồng để lâu teng đồng ra ăn vô độc lắm. Bà còn dặn: " Om má»›i mua vá» phải hái Ä‘á»t khoai lang chà xát trong ngoài má»™t lá»›p sau đó má»›i dùng được bá»n hÆ¡n. Màu đất nung đỠhoá thành màu xanh lá cây. Còn mua gạo cho tau ăn phải lá»±a gạo cÅ©, gạo mùa trước, ăn má»›i hiá»n, mau tiêu, mau đói". Bà nói :"Gạo lúa má»›i tuy ngon, thÆ¡m nhưng độc lắm , lâu tiêu. Ngưá»i Ä‘au má»›i dậy ăn lúa má»›i vào trở bệnh lại ngay, ôn mệ mình dạy chí lý lắm. Chị Lài là con dâu út, chồng chị Ä‘i làm xa, không mấy khi vá» nhà, chồng chị là con út, đựơc cưng  nhiá»u nhưng lại không được cha mẹ cho Ä‘i há»c tá»›i nÆ¡i tá»›i chốn, chỉ làm anh lính quèn gác cầu nÆ¡i xứ ngưá»i, má»—i năm có mấy ngày phép vá» vá»›i vợ. Anh lính này rất sợ mẹ, không dám Ä‘i đứng, ngồi gần vợ, kể cả việc không dám xuống bếp khi vợ ngồi thổi cÆ¡m trong cái om đất vì sợ mẹ mắng là mê vợ hÆ¡n mê mẹ. Mấy bà chị dâu khác ở xa, hàng năm ngày giá»— ngày chạp vá» nhà Ä‘em chút quà chút tiá»n vá» biếu, há» như là khách, bà không nặng lá»i không sai bảo. Má»i việc lá»›n nhá» trong nhà má»™t tay chị Lài làm cả, còn bị bắt bẻ la lối đủ Ä‘iá»u, có khi còn bị đánh. Bà đánh con dâu giống như thầy giáo đánh há»c trò, bắt nằm lên giưá»ng, quất bằng roi mây, đánh không cho khóc. Vừa nhịp nhịp con roi mây vưa nói, giá»ng rất dịu dàng:"Mạ quất mấy roi cho con nhá»›, chá»› nói suông con quên..."

Má»™t hôm bà cụ sai con dâu qua nhà lão Sáu Vạn má»i lão. Lão bận việc đóng bàn ghế cho khách, chiá»u má»›i tá»›i. Thấy mặt lão, bà cụ Tuần mát mẻ :

- Chá»› lão làm ông tham ông phán ở toà Khâm toà Sứ gì mà lo việc quan, má»i cả buổi má»›i thấy vác mặt tá»›i ? Lão là sáu Vạn chứ Mưá»i Vạn nữa  choa cÅ©ng nói...

Rồi bà cưá»i :

- Giỡn chÆ¡i vá»›i lão, đừng giận. Già rồi gần đất xa trá»i như tui hay tá»§i thân, cứ nghÄ© má»i ngưá»i khinh khi coi thưá»ng mình...

Lão Sáu Vạn khúm núm :

- Mệ dạy rứa chớ tui bậc con cháu mô dám, chỉ vì hồi sớm mai lo đóng bộ bàn ghế nhà Tư Tạo cho kịp rước dâu ngày mai. Nên hầu Mệ trễ...

- Thôi rồi, nói chÆ¡i, đừng bá» bụng. Tui má»i lão đến đây nhá» xẻ mấy tấm ván...

Bà cụ cưá»i, nụ cưá»i không răng hồn nhiên giống như má»™t đứa bé, vá»— vá»— lên mặt phản nói :

- Bá»™ ván ni, cái giang sÆ¡n cá»n con cá»§a tui đây ná».

- Thưa mệ xẻ ra làm cái chi ? Rồi mệ ngự chỗ mô?

- Làm chi thì kệ cha tui. Nghỉ ngơi chỗ mô cũng kệ tui.

- Xẻ răng ?

- Cứ má»—i tấm xẻ đôi bào hai mặt cho Ä‘á»u, bào thiệt phẳng thiệt láng cho tui.

- Ván ni có ba cái mộng, xẻ đôi mất mộng hết còn chi?

- Ừ, cứ xẻ ra Ä‘i không cần má»™ng, khép lại cÅ©ng được, nó có chưn mô mà chạy ? Má»™ng mị chi cho bá»n rệp có nÆ¡i làm tổ cắn mình?

Lão Vạn ngập ngừng má»™t lúc má»›i dám há»i :"Chá»› mệ đòi xẻ bá»™ phản ngá»±a này ra mần chi ?"

Bà cụ tỠvẻ bí mật, gắt :

- Mần chi kệ cha tui.

Lão Vạn tìm lá»i há»i khéo :

- Hay?...Mệ muốn may cái áo?...

- Ao chi? Già rồi áo quần chưng diện với ai?

Lấy hết can đảm lão thốt ra :

- May cái "áo quan"!

Lão tưởng nghe  xong bà già "tế" cho má»™t trận vá» cái tá»™i trông cho bà mau chết. Nhưng không, bà cưá»i. Bà cưá»i như trẻ con.

- Tui chưa chết mô, may áo quan mần chi ? Thôi ta tính tiá»n công lao cưa xẻ gá»— Ä‘i. Lão ưng khoán hay ưng làm công nhật?

- Bẫm mệ, chi cũng được.

- Công nhựt nghe? Tính răng?

- Mệ cho bao nhiêu cũng được. Giúp mệ lấy cái đức, tính toán hơn thiệt so đo mần chi.

Nói thế chá»› không đơn giản. Mấy ngày đầu hai thầy trò lão ăn mạnh quá, má»—i bữa má»™t ngưá»i ăn hết cả bÆ¡ gạo. Lại còn thêm cái tật thợ má»™c "sáng giÅ©a cưa trưa mài đục". Làm hai ba ngày chưa xong việc xẻ ba tấm ván. Bà cụ nóng ruá»™t hối, lão nói :"Cái giống căm xe này để lâu năm cứng như đá, cưa đục mô chịu nổi. Mệ thấy thầy trò tui cứ mài đục vá»›i giÅ©a cưa hoài đó không ?

Bà cụ :

- Ừ thôi cứ thá»§ng thẳng mà làm nhưng bắt đầu từ ngày mai thì khoán, không  ăn lương công nhá»±t nữa, cÆ¡m nhà  lão ăn, làm xong tui trả hai đồng rưỡi. Ưng không ?

- Thưa mệ mần cái chi ?

- Cưa xong bào láng hai mặt, làm đôi ngá»±a cá»—, gác lên thành má»™t bá»™ phản ngá»±a nữa, công cán có nhiá»u nhặn, nặng nhá»c chi mô ?

Lão Vạn giỠđây má»›i vỡ lẽ cái ý cá»§a bà già đáo để này. Bà ta thấy tấm phản cá»§a mình dày quá, muốn xẻ đôi ra làm thêm má»™t tấm nữa. Má»™t mà được hai, lại thêm nhẹ nhàng dá»… di chuyển. Nhưng làm cho ai nằm. Bà chỉ nằm má»™t tấm thôi, mùa rét cÅ©ng như mùa nóng ná»±c, cô Lài con dâu, tối khuya làm hết công việc lấy cây chổi đót quét chá»— hiên, trải chiếc chiếu manh ra nằm, có thấy cô nằm phản  nằm giưá»ng chi mô? Trong nhà còn ai mô? Hay làm xong bán ? Bà già này có cá»§a, bà cần chi tiá»n? Lão phân vân mãi cho đến má»™t hôm công việc xong, hai bá»™ ván ngá»±a thành hình. Bà cụ Tuần há»i :

- Trong hai bộ lão ưng bộ mô?

Lão Vạn ngắm nghía một lúc, lưỡng lự mãi, xong chỉ bộ kê dưới tán cây mít nói :

- Thưa mệ tuy hai bộ ngó qua thì dúng (giống) nhau nhưng tui thích bộ ni hơn. Nó "ngon" hơn.

Bà cụ :

- Lão thấy ngon thì làm cho nó ngon thêm, bào lại cho kỹ lưỡng, ra phố mua chai véc ni màu cánh gián thứ tốt nhứt vỠđánh bóng, bá»™ kia cứ để gá»— trần cÅ©ng được. Thá»i gian thầy trò lão Sáu Vạn làm má»™c, bà già thưá»ng sai chị Lài dìu ra xem, bà ngồi má»™t bên nhìn xem, chỉ vẽ đủ thứ. Lão Vạn bá»±c mình gắt :"Thôi mệ vô nhà nghỉ Ä‘i để thầy trò tui mần theo ý mệ. Thấy mệ ngồi đây ngắm nghía, chỉ chá» khó mần lắm. Nói thế nhưng bà cụ  không chịu Ä‘i đâu. Bà ngồi chỉ, đến ná»—i chỉ dẫn cả cái cách bào cưa đục cho thợ má»™c làm. Bà còn nói chị Lài Ä‘em cái kiá»ng ba chân ra đặt nÆ¡i gốc mít, quét dăm bào nhóm lá»­a nấu nước cho thợ, nấu cÆ¡m cho bà. Bà nói : Äá»i tau Ä‘i làm dâu còn khổ gấp vạn lần mi. thá»i trước ở nhà vưá»n như mình đây không ai tốn tiá»n mua than cá»§i. Nấu nướng đã có lá tre khô, lá mít khô, nhánh khô, thu vén lại nấu, đỡ tốn tiá»n cá»§i mà còn lại sạch vưá»n. Ở nhà quê ngưá»i ta Ä‘un nấu bằng rÆ¡m. Nấu được bữa cÆ¡m khói cay chảy bao nhiêu nước mắt. Khi nấu phải ngồi canh ông Táo suốt buổi, không sung sướng như bá»n mi bây giá» nấu cá»§i mô.

Äến ngày hoàn thành bà cụ bảo thầy trò :

- Khiêng vô nhà. Bá»™ xấu để chá»— cÅ© cho tui nằm. Bá»™ tốt đánh véc ni đặt ở chá»— nhà ngang, gần cá»­a sổ. 

Chị Lài không hiểu bá»™ ván ngá»±a má»›i  đẹp đẽ ấy bà già dành cho ai, chắc là vợ chồng anh con cả vá»›i thằng cháu ná»™i đích tôn cá»§a bà. Song chị không dám há»i .

Buổi chiá»u khi chị Lài ngồi ngoài vưá»n quét dăm bào nấu cÆ¡m, nghe tiếng thét :"Con Lài mô? Lên đây!". Tiếng kêu đầy vẻ quyá»n hành từ nhà trên vá»ng xuống. Chị không biết việc gì, lo sợ bá» nồi cÆ¡m nấu dở chạy lên. Vòng tay thưa:

- Bẩm mạ kêu con chi ?

- Túi (tối) ni mi không nằm đất nữa nghe không ?

- Dạ con nằm đất đã quen...Mạ biểu (bảo) con nằm mô?

- Nằm nơi bộ ván ngựa mới làm đặt nơi nhà ngang. Tau làm cho mi !

Chị Lài không biết mình có nghe lầm không. Há»i lại :

- Rứa mà con tưởng mạ đóng cho anh chị Hai với thằng Toàn cháu nội đích tôn hỠnhà mình...

Bà già cưá»i :

- Rứa lâu ni mi tưởng tau không thương mi răng ?

- Thưa mạ con không dám nghỉ rứa. Con biết mạ hay la rầy con là mạ thương con. Thương cho roi cho vá»t mà...

Bà già :

- Tau làm cho mi bá»™ phản má»›i, tau biết mi có công vá»›i tau hÆ¡n bá»n kia. Bà nói, giá»ng hết sức êm Ä‘á»m :"Mạ thương con. Mạ làm cho con nằm đó..." Không đúng như lão Sen làm thầy cúng nói năm nào :" Bà già độc ác chết không nhắm mắt". Mùa đông nắm ấy bà cụ Tuần ra Ä‘i, bà ngá»§ má»™t giấc dài không thức dậy nữa. Bà ra Ä‘i êm Ä‘á»m  không chút quyến luyến trần tục. Bá»™ ván ngá»±a bà nằm giỠđây má»›i được thầy trò lão Sáu Vạn tháo ra làm ba mảnh bưng ra vưá»n, xẻ thành sáu tấm ván má»ng . Lần này thầy trò lão xúm "may" cái áo quan cho bà. Có Ä‘iá»u lạ, ngưá»i như bà hình như biết được má»i việc to lá»›n trong Ä‘á»i, trước đó má»™t ngày, bà đã chuẩn bị tất cả cho chuyến viá»…n du lần đầu tiên và cÅ©ng là lần cuối cùng trong cuá»™c Ä‘á»i tám mươi năm lê lết trên tấm ván ngá»±a. Bà kêu chị Lài đến má»™t bên nói :"Con má»i thầy giáo Thị tá»›i cho mạ nhá» chút". Khi ông giáo tá»›i, bà cụ nói :"Ông giáo lấy giấy viết giùm tôi tá» di chúc. Tôi để hết tài sản má»™t Ä‘á»i tằn tiện dành dụm lại cho con Nguyá»…n Thị Lài". Ná»­a khuya bà trở dậy, ho mấy tiếng, chị Lài chạy vô, vuốt ngá»±c bà, bẩm :"Mạ uống nước sâm không con rót?". "Tau không ho hen chi cả, tau ra giấu cho mi vô nói việc kín", bà cụ ká» tai chị nói nhá» :"Dưới gốc cây mít ướt có tiá»n Äông Dương, bá» trong cái chai đậy nút khằn kỹ lắm không mối má»t chi mô. Chồng con vá» nói nó đào lên, mạ cho vợ chồng con mua ruá»™ng đất làm nhà. Nhá»› sanh cho mạ đứa cháu".