Ngông khác ngang. Cùng là bất cần đời, nhưng ngông như "ngồng" cao lên, không đụng chạm tới xung quanh, còn ngang lại như "chang bang" ra, đụng khắp xung quanh.

Thiết nghĩ thơ Nguyễn Bắc Sơn ngông nhiều hơn ngang.

Dù sao, "thơ ấy quả hay". Sau đây là một số bài tiêu biểu, không sắp xếp theo một thứ tự cố ý nào.

Chiến tranh Việt Nam và tôi

Đọc thơ, rồi đọc lại cái tên sáu chữ của bài thơ, không khỏi nẩy ý ngắt bớt đi năm chữ đầu! Vì thấy cái phong cách của thơ "tôi" nó không phải do chiến tranh hay hòa bình chi cả.

Vẫn Võ Phiến về NBS: "thơ ông phát biểu (...) một thái độ sống, không phải chỉ (...) một thái độ đánh nhau hay một thái độ làm lụng. Sống là nhẹ, không phải chỉ riêng đánh nhau là (...) nhẹ."

Đời nhẹ, chắc dễ... cất cánh. Không bay hẳn lên được như chim thì cũng không chạm hẳn đất. Nghĩa là bồng bềnh, nghĩa là ngông nghênh, như "những ý nghĩ trong veo"...

Lòng suối cạn phơi một bầy đá cuội
Rừng giáp rừng gió thổi cỏ lông măng
Đoàn quân anh đi những bóng cọp vằn
Gân mắt đỏ lạnh như tiền sắc mặt
Bốn chuyến di hành một ngày mệt ngất
Dừng quân đây nói chuyện tiếu lâm chơi
Hãy tựa gốc cây hãy ngắm mây trời
Hãy tưởng tượng mình đang đi pic-nic
Kẻ thù ta ơi các ngài du kích
Hãy tránh xa ra đừng chơi bắn nheo
Hãy tránh xa ra ta xin xí điều
Lúc này đây ta không thèm đánh giặc
Thèm uống chai bia, thèm châm điếu thuốc
Thèm ngọt ngào giọng hát em chim xanh
Kẻ thù ta ơi những đứa xăm mình
Ăn muối đá và điên say chiến đấu
Ta vốn hiền khô ta là lính cậu
Đi hành quân rượu đế vẫn mang theo
Mang trong đầu những ý nghĩ trong veo
Xem chiến cuộc như tai trời ách nước
Ta bắn trúng ngươi vì ngươi bạc phước
Vì căn phần ngươi xui khiến đó thôi
Chiến tranh nầy cũng chỉ một trò chơi
Suy nghĩ làm gì lao tâm khổ trí
Lũ chúng ta sống một đời vô vị
Nên chọn rừng sâu núi cả đánh nhau
Chọn trời đêm làm nơi đốt hỏa châu
Những cột khói giả rồng thiêng uốn khúc
Mượn bom đạn chơi trò pháo tết
Và máu xương làm phân bón rừng hoang.

Đại lãn

Xưa nay không hiếm "những tay biếng nhác". Nhưng đã "nhác" mà lại chịu khó làm thơ xưng thánh nọ thánh kia như Nguyễn Bắc Sơn thì hiếm. Nói "chịu khó", nói "làm", e có phạm đến thánh chăng. Con chim sâu "nhắm mắt lim dim rồi mới hót thật là ríu rít", còn "ta đây" "nằm lơ mơ trên ghế dựa ngoài hiên" rồi thơ ở đâu không biết cứ rơi thong thả vào mồm (lơ mơ nhưng nhớ há mồm!)...

Vừa rồi dĩ nhiên là đùa. Sống có thể "khề khà" nhưng thơ mà khề khà thì chỉ nên thơ "lá mít". "Thánh" hẳn thi thoảng có quên "đại lãn" nên nay ta mới được thưởng thức một số bài thơ "ngọt bùi bằng khoai lang", "nhẹ nhàng như nghĩ ngợi lan man" và làm người đọc "thảng thốt như vừa nghe gió hát"...

Lúc tuyệt nhất là lúc chờ sung rụng
Nằm lơ mơ trên ghế dựa ngoài hiên
Con chim sâu, mày nhắm mắt lim dim
Rồi mới hót mới thật là ríu rít
Tôi dẹp sách vì sách là lá mít
Không ngọt bùi bằng một củ khoai lang
Không nhẹ nhàng như nghĩ ngợi lan man
Không thảng thốt như vừa nghe gió hát
Bậc thánh triết là những tay biếng nhác
Sống khề khà quanh bữa tiệc nhân sinh
Kết bạn bè cùng cây cỏ vô minh
Rất chán ghét những trò chơi thế sự
Trò thế sự khiến con người mệt lử
Khiến con người quên ý nghĩa du sinh
Quên trăm năm trong cảnh giới hữu tình
Là tặng vật đất trời kia gửi biếu
Và vĩ nhân là những tay láo lếu
Như ta đây chờ sung rụng ngoài hiên.

Hoa quì vàng lạnh Pleiku

Vũ Hữu Định có lần làm "anh khách lạ đi lên đi xuống" phố núi Pleiku. "Anh khách" gặp may: "May mà có em đời còn dễ thương"!(2)

Nguyễn Bắc Sơn cũng có bận "đi một mình lên xuống (chính cái) phố mù sương (ấy)". Nhưng Nguyễn không gặp may: "Tôi vận rủi làm một người lãng đãng, ngó mông hoài khuất bóng của người em". "Người yểu điệu" nào đó của Nguyễn không hiểu sao đã bị phố núi "đuổi đi". Không cịn em, không có em, giá có bạn thì cũng đỡ, đằng này: "Lên xuống dốc tìm không ra bạn hữu, không có bạn làm sao tôi uống rượu, tôi làm sao sống nổi một ngày đây"!

Để "sống nổi" nơi bỗng thành "cổ mộ", nơi "đêm nay trời đất lạnh căm căm", "tôi" "phải nhớ mắt một người thiếu nữ, đã nhìn mình rất ấm một ngày xưa"...

Đứng trên núi thấy hàng đèn thị trấn
Là thấy mình buốt lạnh mấy nghìn năm
Vì đêm nay trời đất lạnh căm căm
Nên chợt nhớ chút lửa hồng bếp cũ
Nên phải nhớ mắt một người thiếu nữ
Đã nhìn mình rất ấm một ngày xưa
Dù mai sau ngày nắng tiếp ngày mưa
Nhưng vĩnh cửu chút mơ màng thuở đó
Vì đêm nay tôi thèm nghe sóng vỗ
Vỗ nhịp nhàng từng tiếng động bao dung
Vỗ cho êm chuỗi hệ lụy vô cùng
Đời lang bạt của một người lính thú
Sáng hôm qua tôi là người thiếp ngủ
Đi một mình lên xuống phố mù sương
Phố núi kia ơi, phố có con đường
Lên xuống dốc tìm không ra bạn hữu
Không có bạn tôi làm sao uống rượu
Tôi làm sao sống nổi một ngày đây
Phố núi kia ơi, kẻ lạ đông đầy
Nhìn gã lính không khác gì gã lính
Phố núi kia ơi, một đời phố lạnh
Lạnh hoa vàng, núi đỏ, thác đèo cao
Lạnh hàng cây, tửu quán, lạnh gần nhau
Lạnh thiên cổ, lạnh vào tim máu cạn
Tôi vận rủi làm một người lãng đãng
Ngó mông hoài khuất bóng của người em
Sáng hôm nay đời sống thật bình yên
Sao phố lại đuổi đi người yểu điệu
Vườn đá tảng bàn chân em huyền diệu
In gót hồng lên lớp bụi đời tôi
Là từ khi tôi hạnh phúc rong chơi
Và quên lãng con thú mù phẫn nộ
Ôi phố núi đêm nay là cổ mộ
Một hàng đèn sáng lạnh cõi bi hoang.

Một ngày nhàn rỗi

Trước 1975 thơ Nguyễn Bắc Sơn đã ngông nghênh. Sau 1975 thơ NBS vẫn ngông nghênh. Ngông bất chấp chiến tranh, hịa bình: rõ ràng ngông thật.

Ngay trong thế hệ mình, NBS cũng không phải là nhà thơ ngông duy nhất. Ngông ba bảy đường, "đường" ngông riêng của ông đại khái như một người

"Buổi sáng mang tiền đi hớt tóc

Vô tình ngang một quán cà-phê"

rồi "vô tình" vào quán ngồi với "giang hồ hảo hán" hơi lâu, rồi "lạng quạng ra bờ sông ngó nước" cũng lâu, rồi "ghé thăm ông bạn trồng cây thuốc" cũng lâu nữa, để khi hết trọn "ngày nhàn rỗi" thì

"... râu tóc (vẫn) còn nguyên vẹn"!

Đàn ông tóc dài có thể "đẹp trai thêm". Thơ ngông lối đàn ông tóc dài có thể "đẹp thơ thêm"!

Buổi sáng mang tiền đi hớt tóc
Vô tình ngang một quán cà-phê
Giang hồ hảo hán dăm thằng bạn
Mải mê tán dóc chẳng cho về.

Về đâu, đâu cũng là đâu đó
Đâu cũng đìu hiu đất Hán Hồ
Hớt tóc cạo râu là chuyện nhỏ
Ba nghìn thế giới cũng chưa to.

Tháng giêng ngồi quán quán thu phong
Gió Nhạn Môn quan thổi chạnh lòng
Chuyện cũ nghe đau hồn tứ xứ
Thương Kiều Phong, nhớ tiếc Kiều Phong.

Bày ra một ván cờ thiên cổ
Thua trận nhà ngươi cứ trả tiền
Mẹ nó, tiền ta đi hớt tóc
Gặp ngày xúi quẩy thua như điên.

Tóc ơi ngươi cứ tha hồ mọc
Xanh tốt như mùa xuân thảo nguyên
Từ Hải nhờ râu nên mới quạo
Thua cờ tớ bỗng đẹp trai thêm.

Lạng quạng ra bờ sông ngó nước
Trên trời dưới đất gặp ông câu
Ta câu con đú, ngươi câu đẻn
Chung một tâm hồn tất gặp nhau.

Khi gã Yêu Ly đâm Khánh Kỵ
Là đâm chảy máu trái tim mình
Sông Mường Mán không dung hào kiệt
Muôn đời bóng núi đứng chênh vênh.

Tháng giêng có kẻ đi tìm cúc
Nhưng cõi đời không có Cúc Hoa
Thấy đám phù bình trên mặt nước
Biết mình đi lộn nẻo bao la.

Những khuôn mặt những người xuân nữ
Phiêu bồng vĩnh cửu lẫn phù du
Yêu rất khó vô tình cũng khó
Khánh đa tình sợ nhất mùa thu.

Ghé thăm ông bạn trồng cây thuốc
Mời nhau một chén rượu trường sinh
Bát cơm tân khổ mười năm ấy
Câu chuyện năm năm khiến giật mình.

Nằm dưới gốc cây nhìn cánh bạc
Dường như mặt đất tiết mùi hương
Ngủ thẳng một lèo nay mới dậy
Dường như mình cũng mộng hoàng lương.

Dường như đứa trẻ nghìn năm trước
Bây giờ đây vẫn trẻ trong ta
Khi về râu tóc còn nguyên vẹn
Một ngày loáng thoáng một ngày qua.

Đi câu

Trên thì mây bay, dưới thì nước chảy, câu sông quả nhiên dễ "phiêu bồng" hơn câu ao, câu hồ. "Mây bông" không biết nó ưa thứ mồi gì, nhưng hễ dính thì phải mau mau gỡ, kẻo rách hết!

Ta thích ngồi câu bên bờ sông
Để cho tâm trí được phiêu bồng
Cá chẳng đớp mồi càng thích thú
Miễn là câu được đám mây bông

Bỏ xứ

"Người thanh niên khí phách"... Chắc là cái người "buổi sáng mang tiền đi hớt tóc" rồi chiều về "râu tóc (vẫn) cịn nguyên vẹn".(3)

Xưng mình khí phách, chẳng ngông mà dám xưng sao.

"Những ngông sĩ đứng bên bờ nhật nguyệt

Vỗ tay cười khinh lớp sóng lô nhô."

Cười khinh sóng lô nhô, xong "lạc đàn dăm bảy đứa" bèn rủ nhau "đi tìm cây cần trúc nhỏ" mà "ra hồ ngồi, câu đá câu mây"! Ôi Đà Lạt!

Mười năm nhỉ, mười năm khuất nhục
Ngồi khua ly trong quán cô hồn
Cô độc quá người thanh niên khí phách
Trời đất bao la mà không chỗ dung thân.

Kỳ lạ nhỉ, giờ đây ta bỏ xứ
Theo trái phong du níu gió lên trời
Xin bái biệt cổ thành với nhà ga hoang không thiết lộ
Khói của chòi rơm, bãi cát trăng soi.

Xin bái biệt những người tin rằng thi sĩ chết
Và hi hô tát cạn dòng sông
Khi giã từ, ta tặng cho các ngươi cái búa
Để đốn đời thánh hạnh của cây thông.

Ở Đà Lạt, ngoài khung cửa kính
Giàn su xanh thở ấm má em hồng
Và tôi, kẻ mười năm không áo lạnh
Biết đời mình đủ ấm hay không?

Ở Đà Lạt ta tha hồ cuốc đất
Và tha hồ ẩn hiện giữa ngàn cây
Sẽ đi tìm cây cần trúc nhỏ
Ra hồ ngồi, câu đá câu mây.

Ở Đà Lạt, lạc đàn dăm bảy đứa
Còng lưng ra mà cõng ba-lô
Những hào sĩ đứng bên bờ nhật nguyệt
Vỗ tay cười khinh lớp sóng lô nhô.

Mai sau dù có bao giờ

Ai chưa quen "ta" có thể thắc mắc: "tên" nào mà ngông nghênh vậy?

Ai biết rồi chắc chỉ cười xòa: quả nhiên "ta" với "bè bạn (ta) choàng vai ấm áp (...) rong chơi" thì "nước hồ đời" cứ tha hồ sạch, vì "những hào sĩ (chỉ) đứng bên bờ nhật nguyệt" "câu đá câu mây" chứ đâu có lội xuống "quấy bẩn"...(4)

"Mai sau dù có bao giờ,
Rót vò men ấy tơ mơ chén này"!(5)

Đêm Phù Cát ngoài trời mưa rất lạnh
Nhưng trong ngôi nhà của thiếu úy Hồ Bang
Có tình bạn nồng nàn
như rượu chôn mười năm dưới đất
Có câu chuyện tình thi vị mang mang

Đôi lúc nghĩ trời sinh một mình ta là đủ
Vì đám đông quấy bẩn nước hồ đời
Nhưng nghĩ lại trời sinh thêm bè bạn
Để choàng vai ấm áp cuộc rong chơi.

Tha lỗi cho ta

"Đời mình như rượu còn ly cặn

Hắt toẹt đời đi chẳng nhíu mày".

"Bây giờ ta đã thành ti tiểu", mà ta thơ cồ đại thế sao. Nghe cái hơi miệng (khẩu khí), thấy người vẫn "ngất ngưởng", "đu bay" y như "ngày trước", dù có đu "trong chiếc chuồng vuông chật"...

Tiếc mày không gặp ta ngày trước
Ta cho mày say quắc cần câu
Rượu bia bốn chục chai đồ bỏ
Uống từ chạng vạng suốt đêm thâu

Thành phố giới nghiêm ta ngất ngưởng
Một mình huýt sáo một mình nghe
Theo sau còn có vừng trăng lạnh
Cao hứng cười buông tiếng chửi thề

Thời đó là thời ta chấp hết
Lửng lơ hoài trên chiếc đu bay
Đời mình như rượu còn ly cặn
Hắt toẹt đời đi chẳng nhíu mày

Thời đó là thời ta bất sá
Sẵn sàng chia khổ với anh em
Hơi cay đạn khói dùi ma-trắc
Bước cũng không lui trước bạo quyền

Bây giờ ta đã thành ti tiểu
Uốn vào khuôn khổ cuộc đời kia
Loanh quanh trong chiếc chuồng vuông chật
Sống đủ trăm năm kiếp ngựa què.

Bài hát khổ nhục

Bạn bè hơi lâu mới gặp.

"Ngửi mày một tị xem làm sao

Thân thể mày bay mùi binh đao...".

Bạn cũng "ngửi mày một tị", thấy bay mùi... thất nghiệp.

"Người đời dễ đâu theo ý mình

Như hạt bụi nhằm cơn gió trốt".

Mùi nọ mùi kia, chẳng qua mùi ngẫu nhiên.

"Vậy xem như mình đã chết rồi".

Chết rồi mà còn làm được thơ hay, cũng chưa đến nỗi "thê thảm" lắm.

Mày về thăm ta như chuột lột
Thất thểu chỉ còn xương với cốt
Tráng sĩ kia hề qui cố hương
Thê thảm còn hơn thằng cốt đột
Tráng sĩ kia hề qui cố hương
Chinh chiến sao mày không chết tốt
Dăm đồng rượu trắng vội bày ra
Nhậu để khói sầu lên ngút ngút
Đó là phương thuốc trị bùi ngùi
Đốt lòng uất hận cao ngùn ngụt
Ngửi mày một tị xem làm sao
Thân thể mày bay mùi binh đao
Ngày trước mày hiền như đất cục
Giờ mở miệng ra là chửi tục
Hà hà ra thế con nhà binh
Ngôn ngữ thơm tho như mùi đất
Ngày trước mày định đi tu tiên
Giờ lính tu bi-đông ừng ực
Người đời dễ đâu theo ý mình
Như hạt bụi nhằm cơn gió trốt
Bạn mày nằm nhà thất nghiệp dài
Mẹ già không tính tiền cơm nước
Ngày xưa văn nghệ ta mê làm
Cách mệnh còn hăng say vượt bực
Giờ tối nằm mơ chỉ thấy tiền
Nhân nghĩa gì gì quên tuốt luốt
Thèm tiền song quả đứa vô tài
Nên thằng ta đây chỉ có nước
Mỗi tuần một vé số mươi đồng
Thê thảm ôi làm sao tả được
Hai ta cùng quẩn như thế này
Nhắc nữa làm chi cho tủi nhục
Vậy xem như mình đã chết rồi
Chí lớn mộng to đều đã vứt
Quên trời quên đất quên luôn ta
Dăm đồng rượu trắng cùng say khướt.

Thảo khấu

"Tráng sĩ" mà thấy "nước đỏ cầu đen chợt nhớ nhà". "Sắt đá" mà "ồ sao lại nhớ nhà". Lính của vua mà "giận ghét" vua. Ờ, nhưng nhớ nhà thì sao, giận ghét chiến chinh thì sao. Sao "lịch sử điên cuồng" không ngoại lệ cho "ta" được tiếp tục ở nhà múa bút. Ngoại lệ khó gì, nhưng vừa đứng "thành cầu gõ súng nhạc leng keng" vừa múa bút, có khi dễ múa ra thơ hay hơn đó ta ơi.

Buổi sáng xuất quân về hướng bắc
Âm thầm sương sớm toán quân ma
Qua cầu sông Lũy nhìn quanh quất
Nước đỏ cầu đen chợt nhớ nhà

Nước reo bèo giạt mặt trời lên
Khói núi lời ca chú dế mèn
Cỏ gió cao che đầu tráng sĩ
Thành cầu gõ súng nhạc leng keng

Vì sao ta đến đây hị hét
Học trò bẻ bút tập mang gươm
Tập uống máu người thay nước uống
Múa may theo lịch sử điên cuồng

Vì sao ngươi đến đây làm giặc
Đóng trò tráng sĩ loạn Xuân Thu
Giận đời ghê những bàn tay bẩn
Đưa đẩy ngươi trong cát bụi mù

Buổi chiều uống nước dòng Ma Hý
Thằng Xuân bắn chết thằng Mang Khinh
Hỡi ơi sống chết là mưa nắng
Gió tối mưa đêm chớ lạnh mình

Đốt lửa đồi cao không thấy ấm
Lính Chàm giận ghét Chế Bồng Nga
Chiến chinh chinh chiến bao giờ dứt
Sắt đá ồ sao lại nhớ nhà.

Mật khu Lê Hồng Phong

Đọc tên bài, đọc mấy câu đầu, rồi đọc hết bài thơ sau đây, chắc nhiều người chưng hửng. Có trận chiến ác liệt nào đâu, có chiến sĩ anh hùng nào đâu. Chỉ có một người

"Đêm nằm ngủ võng trên đồi cát
Nghe súng rừng xa nổ cắc cù
Chợt thấy trong lòng mình bát ngát
Nỗi buồn sương khói của mùa thu"!

Người ấy sau đó không hóa thành một "nắm xương tàn" trong vô số nắm xương tàn trong "rừng động Thái An", mà còn sống để viết nên thứ thơ "cắc cù bát ngát". May cho "ta" và may cho thơ.

Tướng giỏi cầm quân trăm trận thắng
Còn ngại hành quân động Thái An
Cát lún bãi mìn rừng lưới nhện
Mùa khô thiếu nước lính hoang mang

Đêm nằm ngủ võng trên đồi cát
Nghe súng rừng xa nổ cắc cù
Chợt thấy trong lòng mình bát ngát
Nỗi buồn sương khói của mùa thu

Mai ta đụng trận ta cịn sống
Về ghé Sông Mao phá phách chơi
Chia sớt nỗi sầu cùng gái điếm
Đốt tiền mua vội một ngày vui

Ngày vui đời lính vô cùng ngắn
Mặt trời thoắt đã ở phương tây
Nếu ta lỡ chết vì say rượu
Linh hồn ta chắc sẽ thành mây bay

Linh hồn ta sẽ thành đom đóm
Vơ vẩn trong rừng động Thái An
Miền bắc sương mù giăng bốn quận
Che mưa giùm những nắm xương tàn.

Tháng ngày của một người lính làm thơ

"Chợt nhớ mình là tên tiểu tốt vô danh

Đang thất thểu trong vòm trời khói đạn".

Nhớ thế là tỉnh hẳn rồi.

Nguyễn Bắc Sơn dĩ nhiên không phải "người lính làm thơ" duy nhất trong chiến tranh Việt Nam. Ông khác những người lính làm thơ kia, vì vốn dĩ trước khi làm lính ông cũng đã khác!

Hoàn cảnh xấu cho người là hoàn cảnh tốt cho thơ. Chẳng ai không có tâm sự gì đáng kể mà làm được thơ hay. Nếu không có "Chiến tranh Việt Nam", e "tôi" hay "ta đây" chỉ suốt ngày nằm "chờ sung rụng ngoài hiên" chứ không viết nên bài thơ để đời nào cả!(6)

Nơi ngã ba đường này ta đã đứng chờ xe cùng
các tay tứ chiếng
Chiến tranh đã xua đuổi ngươi ra khỏi quê nhà
Còn ta, ta tuy ở quê nhà nhưng thật ra là một
người lạ mặt

Có đêm ta thắp lên ngọn đèn dầu leo lét
Đọc cuộc đời những hào kiệt khi xưa
Thấy mình giống người anh hùng lỡ vận.

Có đêm ta thức dậy, thị chân xuống chiếc
giường bố nhà binh đụng nhằm
bàn cờ tướng
Chợt nhớ mình là tên tiểu tốt vô danh
Đang thất thểu trong vòm trời khói đạn

Có đêm ta thức dậy nửa khuya trên ngọn đồi
gió cát
Không biết mình đang nằm ở đâu đây
Có phải chăng ta đã nghe những tiếng cịi tàu
Đang chìm khuất cùng gió qua đồng trống
Ôi tiếng còi, ôi tiếng còi văng vẳng kia
Cớ sao mi làm ta vô cùng tưởng nhớ
Mái nhà xưa
Bụi dã hoa và ruộng nước kề bên thiết lộ
Nơi đó ta để quên một thiền phịng,
một ống sáo đen, một chồng sách
thánh hiền và một tâm hồn
đa cảm

Có đêm ta nằm nói chuyện một mình
Bầu bạn cùng con thằn lằn chắc lưỡi
Và nhiều khi giật mình
Vì thấy mình cũng vô tình chắc lưỡi theo

Ở quê nhà ta tìm đâu ra những bằng hữu tốt
Nên thấy mình là kẻ lưu dân
Nên lầm lũi dưới trời đứng bóng
Những kẻ ngày xưa chơi đùa với ta chung
một mái trường
Giờ đây rất thích làm quan lớn.

Ở quê nhà không có dấu hiệu nào cho thấy
trên trời còn có Chúa
Bây giờ là thời của ruồi bọ kên kên
Thời của thương gia, của kẻ giết người và
quân cướp cạn
Còn ai dám hồn nhiên nhận mình là thi sĩ đâu?
 

________________

(1) Trong Văn học Miền Nam.

(2) Xem bài Còn Một Chút Gì Để Nhớ của Vũ Hữu Định.

(3) Xem bài Một Ngày Nhàn Rỗi.

(4) Xem bài Bỏ Xứ.

(5) Truyện Kiều: "Mai sau dù có bao giờ / Đốt lò hương ấy so tơ phím này".

(6) Câu chót của bài Đại Lãn: "Như ta đây chờ sung rụng ngoài hiên".