Tiếp sau thời kỳ Celtic (sau năm 450 TCN) và thời kỳ La Mã (9 SCN - thế kỉ 4), Hungary đã được thành lập vào cuối thế kỷ thứ 9 dưới sự lãnh đạo của một thủ lĩnh người Magyar tên là Ápád. Năm 1000, người chắt trai của Arpád là vua István I đã đăng quang với chiếc vương miện được Giáo hoàng Sylvester II gửi đến từ La-mã. Trong suốt 946 năm sau đó, Vương quốc Hungary đã tồn tại và phát triển qua nhiều thời kỳ và được coi là một trong những trung tâm văn hóa quan trọng của phương Tây. Hungary có rất nhiều quyền lực cho đến cuối cuộc Đại Chiến I thì Hung mất mát rất nhiều lãnh thổ. Quốc vương sau đó được chuyển sang thời kỳ Cộng sản từ năm 1947. Hungary chính thức trở thành 1 quốc gia cộng sản vào năm 1949, khi nền Đệ nhị Cộng hòa bị chấm dứt, Đảng Cộng sản lên cầm quyền và đổi tên nước thành Cộng hòa Nhân dân Hungary. 

Cuộc Cách mạng năm 1956 chống lại chính quyền Cộng Hòa  Nhân Dân từ 23 tháng 10 đến 10 tháng 11 năm 1956 thất bại và dân chúng bị cấm nhắc đến cuộc Cách mạng này trong hơn 30 năm. 

Năm 1989 bước tiến mở biên giới với Áo vào năm 1989 dẫn đến sự sụp đổ Xã hội chủ nghĩa Đông Âu, và Đệ Tam Cộng hòa Hungary chính thức ra đời ngày 23 tháng 10 năm 1989.

Ghi chú. Chữ Đông Âu trong những chuyến du lịch mang tên du lịch Đông Âu chỉ có nghĩa là những nước phía đông của Nga. Tất cả những nước gọi chung là Đông Âu này đều thuộc Trung Âu. Bài viết này chỉ thu gọn trong những địa danh thăm viếng ngắn ngủi.

Thủ đô của Hungary là Budapest nằm bên bờ sông Danube (Duna). Thủ đô Budapest đã chính thức trở thành một thành phố duy nhất vào ngày 17 tháng 11, năm 1873 do sự hợp lại của thành Buda và Óbuda (phần Buda cổ) ở bờ bên phía đông với thành Pest ở bờ bên phía tây của sông Danube.

Hình sông Danube chụp từ thành Fishermen của Buda nhìn xuống 

Bên đông của Danube là vùng bình nguyên thành phố Pest với nhiều tòa nhà cổ kính thời Trung cổ. Theo lịch sử thì những bộ lạc đầu tiên của Hungary đã định cư tại vùng đồng bằng phía Đông sông Danube, sau đó họ di cư và  khai phá dựng nghiệp bên phía Tây do địa thế đồi núi bảo đảm sự vững bền và an toàn hơn cho Hungary. Vào thế kỷ thứ 13, Buda trở thành nơi tọa lạc của triều đình Hungry. Và thành phố Pest trở thành nơi của dân giả. Buda và Pest được nối với nhau bằng nhiều cầu lưu thông và một cây cầu dành cho xe điện.Và nếu cũng kể từ bắc đi xuôi nam dọc theo Danube bắt đầu từ cầu Margaret thì bên thành Pest có Tòa nhà Quốc hội, quảng trường tượng đài Kossuth, tượng Imre Nagy đứng giữa cầu trước toà nhà Quốc hội, bức đá đen Ngọn lửa Cách mạng và vô số dinh thự  huy hoàng dọc theo bờ sông, có nhà thờ Belvarosi Plebaniatemplom ngay chân cầu Elizabeth bên phía Pest, trường Đại Học Kinh tế, v.v..

Budapest là thành phố có chứa  nhiều di sản văn hóa thế giới được UNESCO công nhận. Một con đường chính có vô số cửa tiệm nổi tiếng là đuờng Andrássy, tận cùng con đường Andrássy là Quảng trường Anh Hùng. Quảng trường Anh Hùng nằm giữa hai tòa nhà văn hóa là Art Gallery và Museum of Fine Arts. 

Tượng đài Anh Hùng gồm một đài kỷ niệm Thiên Niên Kỷ và hai đài cong cong nửa vòng cung bao bọc phía với nhiều tượng danh nhân trong lịch sử Hungary.

Budapest, bên thành Pest có ba nhà ga xe điện, trong đó có hai nhà ga cổ rất đẹp, nổi tiếng hơn là nhà ga phía Tây (West Station/Nyugati Pályaudvar), nhà ga xe lửa này do công ty Eiffel ở Paris, Pháp vẽ kiểu và xây cất vào năm 1877. 

Hai thành phố Buda và Pest nối liền nhau bằng rất nhiều cầu. Những cây cầu nổi tiếng nhất nối Buda và Pest với nhau là cầu Xích (Chain bridge) hay còn gọi là cầu Sư tử, cầu Elizabeth (cầu trắng) và cầu Tự do Liberty (mầu xanh lá cây đậm). Ngoài ra còn tuyến tàu chạy ngầm dưới đất (dưới đại lộ chính Andrássy) khởi đầu hoạt động vào năm 1896, vẫn hoạt động cho đến ngày nay.

Tuyến tàu chạy ngầm này nối liền hai thành qua sông Danube từ quảng trường Batthyány gần nhà thờ St Ann (thành Buda) sang quảng trưòng Kossuth (tòa Quốc hội bên thành Pest).

2.Thành của Những người đánh cá (Fishermen's Bastion/Halászbástya) chỉ bắt đầu xây và hoàn tất vào thời gian năm 1895-1902. Thành Fishermen cũng do kiến trúc sư Frigyes Schulek thực hiện. Mang tiếng là thành có mục đích để phòng thủ nhưng nơi này thật ra chỉ có lý do trang hoàng mà thôi. Thành có 7 tòa tháp tượng trưng cho 7 thủ lĩnh bộ lạc đã có công lập quốc khi họ quyết định lập nghiệp bên bờ sông Danube trong vùng Lòng chảo Carpathian vào năm 896. Từ những toà tháp nhỏ, sân lát và nhiều cầu thang này nhìn xuống sông Danube và thành Pest bên kia bờ sông với nhiều tòa nhà  nhất là tòa nhà Parliament rất đẹp. Phía dưới thành là một hệ thống hang động ngầm dài 12 cây số.
 

Nhà thờ Matthias	Fishermen's Bastion

3.Tượng vua Stephen ở gần Thành của những người đánh cá.

4. Dược phòng cổ xưa Arany Sas (Golden Eagle), đây là một trong những dược phòng cổ nhất của khu vực Castle (Castle District) , mở cửa từ năm 1745, chứa đồ đạc nguyên thủy cổ, sự tích dược phòng và những dụng cụ bào chế ngày xưa (photo by Torok Ferenc)

5.Tượng đài thánh Gellért
Tượng đài Gellért nhìn ban đêm rất đẹp, nằm thẳng từ cầu Elizabeth nhìn lên gần đỉnh đồi Gellért. Tượng do Gyula Jankovits kiến trúc và dựng vào năm 1904 để vinh danh thánh Gellért, vị thánh đã có công truyền Kitô giáo cho người Magyars từ thế kỷ thứ X. Dưới chân tượng có một thác nước nhân tạo. Chuyện kể rằng Gellért đã bị những nguời không tín ngưỡng bắt nhốt vào một thùng tròn (barrel) rồi cho đẩy lăn xuống đồi để rơi xuống sông Danube. 

6.. Đồi Gellért có Citadella và Tượng đài Nữ thầnTự do
Tượng đài Tự Do (Szabadsag Szobor) nằm trên đỉnh đồi Gellért do Zsigmond Kisfaludi dựng vào năm 1947 để kỷ niệm ngày bại trận của Đức Quốc Xã. Tượng cao 14 m cho thấy Nữ Thần Tự do trong thế đứng vươn hai tay cao cầm một lá cọ dài. Và Citadel (Citadella) nằm trên đỉnh đồi hiện nay có bảo tàng viện ngoài trời và nhà hàng cùng cả một khách sạn.
 

 Parliament nhìn ra sông Danube

Theo luật Hungary thì không một cao ốc nào đuợc phép xây cất cao hơn 96 m của hai địa điểm lịch sử này. Mặt tiền của Parliament nhìn ra sông Danube, nhưng cửa chính vào Quốc hội nằm ở mặt trong đối diện quảng trường Lajos Kossuth. Trước Quốc hội xế bên phải có một bức đá màu đen dựng lên vào năm 1996 để kỷ niệm 40 năm Ngọn lửa Cách Mạng 1956 của Hungary (Flame of Revolution). Và cũng trong quảng trường này có tượng kỷ niệm Kossuth và tượng Francis II Rákóczi cưỡi ngựa. Bên hông Quốc hội có tượng nhà thơ nổi tiếng người Hung Attila József đang ngồi như ông đã kể trong bài thơ By the Danube. Không xa đó là Quảng trường Martyrs (Vértanúk tere) với tượng Imre Nagy (1896-1958) đứng trên cầu nhìn sang Quốc hội.
 

Quốc hội nhìn từ Quảng trường Kossuth	và tấm đá đen  Ngọn Lửa Cách Mạng

Nhà thơ Attila József (Photo Internet)

Tượng Imre Nagy tại Vértanúk tere (Martyrs' square) nhìn sang tòa Quốc Hội

Zero Kilometer	Đường hầm dưới Castle (photo Internet)

Vì khúc sông Danube này quá rộng nên cần phải xây một cầu treo. Hai cột vòm bắc ngang sông chịu đựng cho cây cầu sắt này nặng gần 5,200 tấn. Cầu Xích dài 275 m, rộng 16 m. Hai cặp sư tử nằm nhìn thẳng vào hai thành phố trấn giữ hai đầu cầu.

Theo truyền thuyết thì nhà điêu khắc Marschalko János, người dựng hai cặp sư tử này đã cho tạc tượng sư tử không nhìn thấy lưỡi. Khi bị một người học nghề tìm tòi và chất vấn và rồi mọi người bàn tán xôn xao về sư tử không lưỡi thì János đã phải nghiên cứu lại kỹ lưỡng và trả lời qua một cuộc đánh cá rằng nếu ai có thể thấy lưỡi của một chú sư tử ngồi trong thế mà János tạc thì János sẽ thua và chấp nhận là tượng có khuyết điểm, Thế rồi quả thật là không ai có thể thấy lưỡi sư tử khi nằm và mở miệng như thế nên Járos đã thắng cuộc. Truyền thuyết vẫn không hề tắt và có khi còn đuợc kể như Jároz đã quá phiền muộn nên nhảy từ trên cầu xuống sông Danube tự tử. Lẽ dĩ nhiên là sư tử có lưỡi chứ, và họ nói rằng phải leo lên và nhìn từ trên đầu sư tử xuống!
 

Cầu Chain Széchenyi

Cầu Margaret (Margit híd) là cây cầu cổ thứ hai nối liền Bud và Pest sau cây cầu Xích. Cầu do hãng thầu có kỹ sư người Pháp Ernest Goüin xây dựng vào khoảng giữa 1872-1876 (hơn 20 năm sau khi khánh thành cầu Xích). Cầu này có dạng chữ Y mở rộng 165 độ, có phần giữa nối vào đảo Margaret. Cầu dài hơn 637 m, rộng 25 m. Trong đại chiến thứ II, cầu bị quân đội Đức phá hủy nặng nề vào cuối năm 1944 và đầu năm 1945. Cầu được xây cất lại vào năm 1948. Những cột chân cầu có gắn hình tượng điêu khác mang từ Pháp sang.

Cầu Margaret (hình internet)

Đảo Margaret, một đảo nhỏ nằm giữa giòng sông Danube thời xưa là nơi săn bắn của vua chúa. Vào thế kỷ thứ 13, Hungary bị quân Mongols tấn công nhiều và thiệt hại nặng nề, vua Béla IV bèn cho xây một tu viện cho các bà phước trên đảo và có lời nguyện là nếu nhà vua có thể xây dựng lại được sứ sở đã bị tàn phá bởi Mongols thì ông sẽ gửi con gái vào tu viện. Mặc dù sau đó Mongols tự động rút lui và Béla IV đã có thể gây dựng lại đất nuớc, nhưng để giữ trọn lời nguyện, Béla IV đã gửi công chúa Margaret lúc đó mới 11 tuổi vào tu viện, và từ đó đảo mang tên vị nữ tu Margeret đã sống suốt đời trên đảo.

Cầu Elisabeth (Erzsébet híd) là cây cầu mới hơn nối liền Buda và Pest qua sông Danube. Cầu dài 290 m, mang tên Hoàng hậu Elizabeth của Austria-Hungary, bà là người đã bị ám sát chết năm 1898.

Cầu Liberty (Szabadság híd) hay cầu Freedom là cây cầu cổ thứ ba nối liền Buda với Pest. Cây cầu này là cây cầu ở phía nam của Trung tâm thành phố. Cầu xây cất vào khoảng năm 1894-1896. Cầu dài hơn 333 m, rộng 20m, Trên đỉnh bốn trụ sắt của cầu có tượng đồng hình con chim Turul, một loại chim ưng trong thần thoại Hungary.
Ba cây cầu Chain Széchenyi, Elizabeth, và Liberty đôi khi đuợc gọi giản dị là cầu Xích, cầu Trắng, cầu Xanh. 

Cầu Elizabeth	Cầu Liberty

Quảng trường Anh Hùng nằm giữa hai tòa nhà văn hóa là Hall of Art và Museum of Fine Arts. Tượng đài Anh Hùng gồm một đài kỷ niệm Thiên Niên Kỷ (Millennium Memorial) và hai đài cong nửa vòng cung bao bọc phía sau với nhiều tượng danh nhân trong lịch sử Hungary.

Tượng đài Thiên Niên Kỷ bắt đầu xây từ năm 1896  kỷ niệm 1000 năm của Hungary nhưng mãi đến năm 1900 mới hoàn tất.

Phía trước cột Thiên Niên Kỷ là một tấm bia đề chữ "Để kỷ niệm những vị anh hùng đã hy sinh cho Tự Do Dân Tộc và Độc Lập Quốc Gia". Sau tấm bia là cột trên đỉnh cột là tượng thượng đẳng Thiên sứ (archangel) Gabriel tay phải cầm Vương miện của vị vua đầu tiên của Hungary là  Saint Stephen (István), tay trái cầm một chữ thập hai thanh ngang Tông đồ giáo chỉ (two barred apostolic cross), một biểu tượng do Đức Giáo Hoàng Sylvester II đã ban cho vua Stephen để ghi nhận công ơn của vua Stephen đã nỗ lực truyền bá Thiên chúa giáo đến người dân Hung. Chân cột là tượng của bẩy lãnh tụ của bẩy bộ lạc Magyar đã hướng dẫn dân Hung đến lập nghiệp ở vùng Lòng chậu Carpathian. Người đứng giữa dẫn đầu là Arpád, cha đẻ của quốc gia Hungary.
 

Phía sau đài Thiên Niên Kỷ là hai dẫy cột vòng cung cân xứng với nhau, mỗi cột có 7 tượng danh nhân lãnh tụ Hung. 
 

Quảng trường Anh Hùng

Chiến tranh	Hòa bình

Trên đỉnh vòng cung dẫy cột bên trái, phía ngoài là tượng một người đàn ông cầm một lưỡi hái (scythe) và một người đàn bà đang reo hạt tượng trưng cho Lao động và Thịnh vượng. Phía đối diện thì có người đàn ông cầm một bức tượng và người đàn bà cầm một lá cọ tượng trưng cho Kiến Thức và Vinh Quang. Trên đỉnh phía bên trong của hai dẫy tượng, bên trái có người đàn ông lái một xe ngựa dùng con Rắn như một cái roi, tượng trưng cho Chiến tranh, và bên phải hình tượng người đàn bà cầm lá cọ biểu hiệu cho Hoà bình.

Kossuth, New York City, USA	Heroes' Square

Budapest có ba trạm xe điện. Lớn nhất là West Station/Nyugati Pályaudvar). Nhà ga này cấu trúc với kính và sắt, do August de Serres và công ty Eiffel của Pháp (công ty đã vẽ Eiffel Tower) vẽ kiểu và xây cất từ năm 1874 đến 1877. Tại nhà ga này đặc biệt có nhà hàng McDonalds' rất rộng chứa đuợc 250 chỗ ngồi với trang trí Tân nghệ thuật trong một ngôi nhà kiến trúc rất cổ giả.
 

Phải mất hơn 50 năm và ba nhà kiến trúc sư mới hoàn tất nổi Đại Giáo đuờng này. Trong thời gian xây cất đã có nhiểu rủi ro gây trở ngại việc hoàn tất. Năm 1845 József Hild bắt đầu vẽ kiểu nhưng vì cuộc chiến tranh 1848/49  nên đến năm 1851 mới khởi sự. Sau khi Hild chết thì Miklós Ybl đảm trách việc xây cất. Năm 1868 tòa vòm sụp và Ybl phải bắt đầu lại. Ybl chết năm 1891 và József Krauser là người thứ ba đảm trách việc xây cất. Sau cùng Đại Giáo đường cũng được hoàn tất vào năm 1905/06. Trong Đệ Nhị Thế Chiến, nhà thờ bị hư hại nặng. Việc tu sửa được bắt đầu vào những năm 1980s và mới hoàn tất gần đây. Nếu đứng trên lầu hai của Giáo đường thì có thể nhìn thành phố Budapest rõ. Trên tòa tháp bên phải có cái chuông rất lớn nặng trên 9 tons.

Ngoài ngày lễ Quốc Khánh 23 tháng 10 hàng năm, ngày lễ St Stephen 20 tháng Tám hàng năm cũng đuợc coi như là một ngày lễ chính thức quan trọng của Hungary kể từ năm 1771 và đuợc coi như là một ngày Quốc khánh kỷ niệm vị vua lập quốc Hungary Thánh Stephen hay Thánh István Đệ nhất. 

Thánh Stephen, khi chào đời mang tênVajk, đã được làm lễ rửa tội khi lên mười và mang tên Latin là "Stephanus" (Hungary: "István"). Sau khi Stephen chiến thắng và thống nhất đuợc các bộ lạc, ông trở nên vị vua đầu tiên của Hungary. Đức Giáo Hoàng Sylvester II đã trao tặng ông vương miện để cảm ơn ông đã truyền bá Thiên chúa giáo. Sau khi Stephen chết và đến năm 1083, Đức Giáo Hoàng Gregory VII đã tuyên danh ông hiển thánh và từ đó ông đuợc gọi là Thánh Stephen của Hungary. Khi mồ ông đuợc khai quật để tuyên danh Thánh thì người ta thấy bàn tay phải của ông còn nguyên vẹn. Ngày nay bàn tay phải của Thánh Stephen đuợc coi như một báu vật của Thiên chúa giáo. Trong ngày Thánh Stephen 20 tháng Tám hàng năm, Bàn Tay Phải Thánh Stephen được lễ rước long trọng chung quanh Đại Giáo đường St Stephen.
 

Đại Thánh đuờng St. Stephen	Central Market

Nói đến Hungary mà không kể đến ngành âm nhạc của Hungary thì là một thiếu sót lớn.  Bài viết về văn hóa nghệ thuật nằm trong một đề tài riêng biệt. Những nhà soạn nhạc danh tiếng của Hungary thì tạm thời phải có đôi giòng về Franz Liszt và Bartók Béla.

Franz Liszt (1811-1886) quê quán ở Hungary nhưng đã sống ở nhiều quốc gia như Pháp, Nga, Italy  v.v... Franz Liszt đuợc biết  trong thời kỳ ở Paris, Pháp, là bạn của nữ văn sĩ Pháp George Sand.

Béla Viktor János Bartók  (1881-1945) là một nhà soạn nhạc nổi tiếng của thế kỷ 20. Bartók  soạn nhiều nhạc dân giả  Hungary và đuợc coi như là một trong những người sáng lập ra  nhạc Nhân Chủng Học.
Và cũng không thể không viết về nhạc sĩ Rezső Seress và bài nhạc Gloomy Sunday của ông. Rezs
ő Seress, một nhạc sĩ gốc Do thái - Hungary đã soạn bản nhạc "Gloomy Sunday" vào năm 1933 cho lời một bài thơ của László Jávor, nguyên tác tựa đề là "Szomorú vasárnap"  trong đó tác giả kể lể những kinh hoàng của văn hóa đương thời. Bản nhạc rất buồn này đã tạo nên một loạt những tin đồn về những cuộc tự tử sau khi thính giả nghe xong bản nhạc. Những tin đồn này đã được Nữu Ứớc Thời Báo nhắc đến khi ông chết và cho rằng hầu hết không có căn cứ đích xác dù sau cùng chính Seress cũng đã nhẩy lầu cửa sổ tự tử nhưng không chết mà lại chết vì ông tự thắt cổ khi nằm điều trị trong  bệnh viện vào tháng 1 năm 1968.
Cuộc đời của Rezső Seress thật buồn thảm, ông  sống suốt đời trong nghèo khó. Ngày còn nhỏ, trong Đệ Nhị Thế Chiến, ông bị Đức quốc xã giam tù vì là người Do thái. Sống sót ra khỏi trại tập trung ông làm việc cho một gánh xiệc, và sau khi bị thương ông tự học đàn dương cầm và viết nhạc để mưu sinh. Bản nhạc nổi tiếng Szomorú Vasárnap (Gloomy Sunday) đã gặp nhiều khó khăn ban đầu khi phát hành vì nội dung buồn bã ảm đạm của nó.

-Fish soup (Hungarian: halászlé) một loại soup nấu với cá nước ngọt, đặc biệt cho cách nấu của người vùng đồng bằng Pannonia và Balkia và đặc biệt ở những vùng quanh sông Danube. Món này xuất phát từ Slavic. Hiện nay nhiều nhà hàng vẫn mang cho khách ăn soup đã nấu và đặt trong nồi nhỏ.

-Bánh Kürtőskalács hay kürtős kalács của Hungary đuợc gọi là bánh ống lò sưởi. Bánh là một ống hình trụ rỗng làm bằng bột cuốn quanh ống kim loại và được nướng trên lửa. Bánh khởi thủy từ vùng Transylvania. Bánh Kürtőskalács được bán ở khắp nơi ngay cả ở các tiệm bán bánh dạo ở góc phố.

-Rượu vang Tokaji. (Hungarian: of Tokaj) Tokaji là tên rượu vang vùng Tokaj-Hegyalja của Hungary. Rượu có vị ngọt làm bằng nho trong vùng đã cố tình làm cho bị nhiễm nấm xám Botrytis để tạo nên hương vị đặc biệt của nó.

-Gan béo (foie gras) của Hungary là sản phẩm được biết nhiều trên thế giới. Gan ngỗng béo (goose foie gras) là libamaj, gan vịt béo (duck foie gras) là kacsamaj

-Và ớt, các loại ớt paprika đủ loại cũng nổi tiếng không kém. Những đặc sản kể trên đều thấy bày bán tại Central Market (Központi Vásárcsarnok). 
 
 

Soup cá halászlé	Bánh Kürtőskalács	Rượu vang Tokaji

Sông Danube thật là thơ mộng chảy dài bắt nguồn từ Germany, qua Austria, Slovakia, Hungary, Croatia, Serbia, Bulgaria, Romania, Moldova và Ukraine, cuối cùng đổ ra Hắc Hải.

Không, sông Danube không phải của riêng Áo quốc với bản nhạc bất hủ The Blue Danube của nhà soạn nhạc tài hoa người Áo Johann Strauss II. Vâng, có rất nhiều bài hát khác ca tụng dòng sông Danube lắm chứ.

Và ở Budapest đi du thuyền trên sông Danube, nhìn nắng chiều tỏa rộng trong không gian nâng niu chiếu sáng những toà nhà cổ kính bên sông dội lên một mầu vàng rực rỡ vui tươi, quấn quýt  những tầng tháp cao uy nghi diễm lệ, phản chiếu trên mặt nước lung linh như một tấm thảm kim cương kiêu sa vương giả thật không bút nào tả xiết cảm giác tuyệt vời lâng lâng mãi mãi lưu lại trong tâm hồn người viết.

Nghe như có âm nhạc vang vọng đâu đây...

Sóng Việt
19 August 2010