[  Trở Về   ]         [  Tác giả  ] 
Phạm Thảo Nguyên giới thiệu
( tức Thảo Nguyên )
Thơ chữ Hán của Nguyễn Du

Ngẫu Hứng 

Phạm Thảo Nguyên
Ngẫu Hứng
偶 興
一
I
三 月 春 時 長 豆 苗
Tam nguyệt xuân thì trưởng đậu miêu
黃 狐 肥 滿 白 狐 驍
Hoàng hồ phì mãn bạch hồ kiêu
主 人 在 旅 不 歸 去
Chủ nhân tại lữ bất quy khứ
 可 惜 鴻 山 屬 晚 樵
Khả tích Hồng Sơn thuộc vãn tiều
二
II
蘆 花 初 白 菊 初 黃
Lô hoa sơ bạch cúc sơ hoàng
千 里 鄉 心 夜 共 長
Thiên lý hương tâm dạ cộng trường
強 起 推 窗 望 明 月
Cưỡng khởi thôi song vọng minh nguyệt
 綠 陰 重 疊 不 遺 光 
Lục âm trùng điệp bất di quang
三
III
一 帶 芭 蕉 綠 覆 階
Nhất đái ba tiêu lục phú giai
半 間 煙 火 雜  塵 埃
Bán gian yên hoả tạp trần ai
可 憐 庭 草 芟 除 盡
Khả liên đình thảo sam trừ tận
 他 日 春 風 何 處 來
Tha nhật xuân phong hà sứ lai?
四
IV
故 鄉 亢 旱 久 妨 農
Cố hương cang hạn cửu phương nông
十 口 孩 兒 菜 色 同
Thập khẩu hài nhi thái sắc đồng
譬 似 蒪 鱸 最 關 切
Thí tụ thuần lô tối quan thiết
 懷 歸 原 不 待 秋 風
Hoài quy nguyên bất đãi thu phong
五
V
有 一 人 焉  良 可 哀 
Hữu nhất nhân yên lương khả ai
破 衣 殘 笠 色  如 灰
Phá y tàn lạp sắc như hôi
避 人 但 覓 道 傍 走
Tị nhân đản mịch đạo bàng tẩu
知 是 升 龍 城 裏 來 
Tri thị Thăng Long thành lý lai
Hứng Tình Cờ
Tháng ba đậu mọc tiết xuân
Cáo lông trắng khoẻ, lông vàng béo to
Chủ nhân xa, chẳng về lo
Để chiều Hồng Lĩnh riêng cho bác tiều

Hoa lau trắng, cúc mỹ miều
Lòng quê ngàn dậm trộn chiều dài đêm
Dậy tìm trăng, đẩy song lên
Lá trùng trùng phủ không tìm thấy trăng

Thềm xanh bụi chuối bóng  nằm 
Mịt mù lửa khói, bếp ngăn nửa phòng 
Tiếc sân cỏ đã phạt xong
Nay mai xuân gió chơi rong chỗ nào?

Quê hạn hán, lúa màu hao
Mười con thơ đói mặt rau xanh rờn
Nếu thích cá vược, dền vườn 
Chẩng cần đợi gió, về luôn lâu rồi

Người qua đường, đáng thương ôi 
Nón xơ, áo rách, tro bôi mặt còm
Tránh người, kiếm lối ngõ con
Đúng Thăng Long mới vừa mon men  vào.
Bình Chú

Bài này Nguyễn Du  làm trong khoảng thời gian đang làm quan cho nhà Nguyễn, có lẽ đang ở Quảng Bình  từ 1809 tới 1813, trước khi đi sứ Trung Hoa.
 

Khổ I. Ngày xuân nhớ quê, Ôi Hồng Lĩnh! Chỉ có bác tiều kia được hưởng nguyên cả dẫy núi chiều hôm một mình!

Khổ II. Hoa lau vừa trắng. Cúc vừa vàng. Mùa thu vừa tới. Độc giả được biết tin thu vì có sự xúât hiện cuả hoa lau và hoa cúc.
Lòng nhớ quê xa ngàn dậm cùng với đêm cứ dài mãi ra không hết. Cả hai, lòng quê và đêm, không có cái nào dài hơn cái nào, chúng cộng tác với nhau, cái nọ kéo cái kia dài ra. 
Đêm có trăng, gượng dậy, đẩy cửa tìm, nhưng nhiều lớp lá che chẳng còn chút ánh trăng hiếm hoi nào.

Khổ III. Mùa đông nhớ quê, đang đợi chờ xuân đến, nhưng buồn chưa:

Khả liên đình thảo sam trừ tận
Tha nhật xuân phong hà sứ lai?
Nghĩa là: Tiếc cho sân cỏ đã phạt đi hết rồi, mai này, gió xuân tới, có chỗ nào mà về đây!
Nguyễn Du viết rất "kín" ý thơ của ông, để dễ hiểu, ta bổ túc bằng hai câu thơ Kiều:
Trông ra ngọn cỏ lá cây
Thấy hiu hiu gió thì hay chị về
Buồn vì ngoài kia "sân cỏ phạt hết rồi", còn có gì run rẩy thướt tha trước gió, để ta được ngắm:
Thấy "hiu hiu gió", thì hay xuân về.
Sâu hơn, tứ thơ còn có nghĩa là nơi ta đang sống đây, đến xuân về ta cũng không có tin xuân nữa
Miên man nhớ nghĩ, nào lũ con thơ đói, nào bao nhiêu thứ chuyện, đâu có thể bỏ quan về ngay được, như người xưa...
Rồi nhìn ra: Kìa ngoài kia, có ai áo rách, mặt xám như tro bôi, đang đi tránh né lẩn trốn, sao mà đáng thương.... Đúng là người Thăng Long mới vừa tới, (còn ta là Thăng Long cũ, đã từng lang thang khốn khổ như thế). 
Bài thơ như một tiếng thở dài nhẹ nhàng với những tứ thơ thật là thơ.. 
Chúng ta được thi hào tâm sự: Cuộc đời là thế đấy...
 PTN